BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
ABŞ prezidenti Donald Tramp Qəzzaya qarşı müharibəyə son qoymaq üçün plan açıqlayıb. Bu plan elan olunduqdan dərhal sonra BMT Baş Assambleyası çərçivəsində onunla görüşən ərəb və islam ölkələri nümayəndəliklərinin, eləcə də bir sıra Qərb paytaxtlarının dəstəyini qazanıb.
İsrail daxilində də geniş rezonans doğuran plana dair keçirilən sorğulara görə, israillilərin təxminən 72 faizi onu dəstəkləyib. Onlar bu təşəbbüsü həm müharibəyə son qoymaq, həm də HƏMAS-ın əlində olan girovların azad edilməsi üçün fürsət kimi görürlər.
Bu yeni siyasi mühit Qəzzada mümkün keçid mexanizmləri barədə dərin müzakirələr üçün qapı açır. ABŞ administrasiyasının dəstəklədiyi təkliflərdən biri də keçmiş Böyük Britaniya baş naziri Toni Bleyerin Qəzzanı idarə edəcək beynəlxalq keçid hakimiyyətinin rəhbəri təyin olunmasıdır.
Keçid hakimiyyətinin konturları nədir?
Mətbuata sızan məlumatlara görə, qurum “Qəzza Beynəlxalq Keçid Hakimiyyəti” (GITA) adlanacaq və Kosovoda, Timor-Lestedəki keçid idarəçiliyi təcrübələrinə bənzər şəkildə fəaliyyət göstərəcək.
Bu hakimiyyət üç-beş il müddətində Qəzzanın siyasi və inzibati idarəsini həyata keçirəcək, sonra isə vahid fələstinli idarənin qurulması üçün şərait yaradacaq. Strukturda nəzarət şurası, icra orqanı, beynəlxalq sülhməramlı qüvvələr və təlim keçmiş yerli polis olacaq.
Niyə məhz Toni Bleyer?
Bleyrin seçimi təsadüfi deyil. O, regionda mürəkkəb, amma geniş əlaqələrə sahibdir. Bir zamanlar Yaxın Şərq Dördlüyünün xüsusi elçisi qismində İsrail və fələstinlilər arasında vasitəçilik edib, həm ərəb, həm də Qərb paytaxtlarında möhkəm əlaqələri var.
Bleyrin 2007-ci ildə baş nazir postunu tərk etməsindən sonra qurduğu Tony Blair Institute for Global Change (TBI) dövlətlərə idarəetmə islahatları, rəqəmsal transformasiya, ekstremizmlə mübarizə, iqtisadi və inkişaf siyasətləri üzrə məsləhət xidmətləri göstərir. Bu institut sayəsində o, çoxsaylı ölkələrin liderləri ilə sıx əlaqələr saxlayır və beynəlxalq forumlarda - Davos, Münhen Təhlükəsizlik Konfransı, Körfəz investisiya sammitləri kimi tədbirlərdə fəal iştirak edir.
Tərəfdarların fikrincə, bu şəbəkə və təcrübə ona “sabah” mərhələsində çoxşaxəli razılaşmaları idarə etmək imkanı verir. Bundan başqa, beynəlxalq donorlar adətən neytral qurumlara dəstək verməyə üstünlük göstərirlər ki, bu da Bleyerin rəhbərlik edəcəyi müvəqqəti hakimiyyətə maliyyə cəlb etmək baxımından əhəmiyyətlidir.
Gözləntilər və məqsədlər isə,humanitar və inzibati məsələləri siyasi münaqişədən ayırmaq, Qəzzanın yenidən qurulmasına şərait yaratmaq, eləcə də,peşəkar və partiyasız institutlar qurmadır.
Yerli, siyasətdən uzaq polis qüvvəsi formalaşdırmaq və beynəlxalq (çox güman, ərəb ölkələrinin rəhbərliyi ilə) sülhməramlı kontingent yerləşdirmək də əsas məsələlərdən biridir.
Bununla belə, fələstinlilər arasında ciddi ehtiyatlılıq var. Çoxları Toni Bleyeri Qərbin müdaxilə siyasətlərinin simvolu hesab edir və bu seçimin fələstinli suverenliyini sarsıdacağına inanır.
Xatırladaq ki, Bleyer 2003-cü ildə ABŞ-ın İraqa hücumunu dəstəkləyən əsas fiqurlardan biri idi. Daha sonra yayılan Çilkot Hesabatı (2016) onun təqdim etdiyi kütləvi qırğın silahları ilə bağlı məlumatların saxta olduğunu sübut etmişdi. Bu səbəbdən Bleyer bölgədə çoxları üçün qərəzsiz vasitəçi obrazından uzaqdır.
Uğurlu keçid hakimiyyəti isə yalnız beynəlxalq və regional konsensus, eləcə də güclü fələstinli fraksiyaların etiraz etməməsi ilə mümkündür. Əks halda, həm təhlükəsizlik baxımından, həm də legitimlik baxımından böyük risklər ortaya çıxacaq.
Ərəb dövlətləri də çətin vəziyyətdədir. Belə ki,bir tərəfdən, Qəzzada sabitliyin bərpasında maraqlıdırlar və sülhməramlı missiyalara, maliyyə dəstəyinə qoşula bilərlər.
Digər tərəfdən, “xarici qəyyumluq” görüntüsündən çəkinirlər. Bu səbəbdən onların mövqeyi planın taleyində həlledici olacaq.
Trampın Qəzza planında Toni Bleyerin adının önə çəkilməsi təsadüfi deyil. Bu, “sabah” ssenarisinə dair beynəlxalq gündəmin yönləndirilməsinə xidmət edir. Lakin sual açıq qalır: Qeyri-qanuni Qərb müharibələri ilə assosiasiya olunan bir fiqur necə olur ki, Qəzzada kövrək bir sülhün simasına çevrilə bilər?