BAKI, AzerVoice – 13-cü əsrdə İslam dünyasında adını qızıl hərflərlə yazdıran hökmdarlardan biri Sultan I Baybars olmuşdur. O, həm qüdrətli bir sərkərdə, həm strateji zəkaya malik bir dövlət adamı, həm də İslam dünyasını monqol və səlibçi təhlükəsindən qoruyan bir lider kimi tarixə düşmüşdür. Onun dövrü Məmlük dövlətinin ən güclü və geniş yayılmış dövrü hesab edilir.
Gəncliyi və Məmlüklərə Gəlişi
Sultan Baybars 1223-cü ildə (hicri 620-ci il) Qıpçaq çöllərində doğulmuşdur. O, Borçoğlu və ya Borlu tayfasına mənsub idi. Uşaqlıq illərində əsir alınıb Sivasa, sonra isə Hələbə və Şama aparılmışdır. Gənc yaşlarında bir zərgərə satıldıqdan sonra, onu həbsdə olan Əmir Əlaəddin Aytəkin əl-Bundukdari satın almış və birlikdə Qahirəyə aparmışdır.
Bu şəhərdə Baybars,
Əl-Məliküs-Salih tərəfindən
yaradılmış Bəhriyyə Məmlüklərinə qatılmış və burada hərbi
bacarığı, ağıllılığı və döyüşkənliyi ilə diqqət çəkmişdir. Qısa
müddətdə Məmlük ordusunun
ən önəmli komandirlərindən biri olmuşdur.
İslam Dünyasını Qoruyan Komandan
Baybars Fransa kralı IX Lüdovikin başçılığı altında Dımyata və Mansuraya qədər irəliləyən səlibçi ordusunu məğlub edərək kralı əsir alan əsas komandanlardan biri olmuşdur. Məmlük sultanı Turan Şahın dövründə o, orduda yüksəlmiş və qərarların icrasında önəmli rol oynamışdır.
Lakin Turan Şahın
Məmlük komandirlərinə
qarşı mənfi münasibəti və onları sıradan çıxarmaq istəyi
Baybars və digər sərkərdələrin onu devirməsinə səbəb olmuşdur. Beləliklə, Turan
Şah öldürülmüş və Məmlüklər dövrünün ilk mərhələsi başlamışdır.
Hakimiyyətə Gəlişi və Qutuzu Devirməsi
Baybars, bir müddət Sultan Aybək və Sultan Qutuzun hakimiyyəti altında xidmət göstərmişdir. Lakin Sultan Aybək Bəhriyyə Məmlüklərinin komandiri olan Aktayı öldürdükdən sonra Baybars və tərəfdarları Şam və Kərək bölgəsində Əyyubilərə sığınmışdır. Qutuz hakimiyyətə gəldikdən sonra Baybars yenidən Qahirəyə qayıtmışdır.
Bu dönəmdə Qutuz, monqolların Suriyaya doğru irəliləməsinin qarşısını almaq üçün Baybarsın başçılığı altında bir ordu göndərmişdir. 1260-cı ildə Ayn Calut döyüşündə monqollar darmadağın edilmiş və bu, tarixdə monqolların ilk böyük məğlubiyyəti olmuşdur. Bu qələbə İslam dünyasının gələcəyi üçün dönüş nöqtəsi sayılır.
Lakin Qutuz Baybarsın
uğurlarına rəğmən Hələb
valisi təyin olunma tələbini qəbul etməmiş və bu, aralarındakı
gərginliyi artırmışdır. Baybars, Qutuzu devirmək üçün bir sui-qəsd hazırlayaraq
onu ov zamanı öldürmüş (23 oktyabr 1260) və ardınca
Məmlük əmirləri
tərəfindən Misir sultanı elan edilmişdir.
26 oktyabr 1260-cı ildə
taxta çıxan Baybars, "Əl-Məliküz-Zahir" titulu ilə Məmlük
dövlətinin güclü hökmdarı olmuşdur.
Məmlük Dövlətinin Qüdrətli Qurucusu
Baybars hakimiyyətə gələr-gəlməz səlibçilərə və monqollara qarşı mübarizə apararaq Məmlük dövlətini gücləndirməyə başladı. O, daxili siyasətdə də önəmli addımlar atdı:
- Abbasi Xilafətini yenidən qurdu – 1258-ci ildə Bağdadda Abbasi xilafəti monqollar tərəfindən devrildikdən sonra, Baybars Məmlüklərin nüfuzunu artırmaq üçün Abbasi xəlifəsi II Əl-Müstənsiri Misirdə yeni xəlifə elan etdi. Bu, Məmlüklərə İslam dünyasında dini legitimlik qazandırdı.
- Monqollar və səlibçilərlə davamlı müharibələr apardı – 1265-ci ildən başlayaraq Baybars Səlibçi dövlətlərini bir-bir məğlub edərək Qüdsə qədər irəliləmişdir.
- Ticarət yollarına nəzarəti gücləndirdi – O, İpək Yolunun əsas qollarına nəzarəti ələ keçirərək Məmlük iqtisadiyyatını gücləndirmişdir.
Monqollar və Xaçlılarla Mübarizələri
Baybars monqollarla və səlibçilərlə mübarizəni eyni vaxtda davam etdirmişdir.
Monqollarla Döyüşlər:
- Ayn Calut döyüşündə (1260) monqolları məğlub etdi.
- Elxanilərin 1265-ci ildə Fərat sahilindəki Birecik qalasına hücumunun qarşısını aldı.
- 1277-ci ildə Anadoluya yürüş edərək Elbistan döyüşündə Elxaniləri ağır məğlubiyyətə uğratdı.
Xaçlılarla Döyüşlər:
- 1265-ci ildə Kaysəriyyə, Yaffa, Ərsuf və Askalonu fəth etdi.
- 1268-ci ildə Antakyaya hücum edərək şəhəri ələ keçirdi, səlibçilərin şərqdəki gücünü sarsıtdı.
- 1271-ci ildə Tarablus bəyliyinə hücum edərək bir çox şəhər və qalaları ələ keçirdi.
Bütün bu qələbələr Baybarsı İslam dünyasında "mücahid sultan" kimi məşhurlaşdırmışdır.
Ölümü
1277-ci ildə Baybars monqolları məğlub edərək Antakya üzərindən Şama qayıdarkən qəflətən xəstələnmişdir. On dörd gün sonra, 20 iyun 1277-ci ildə vəfat etmiş və Dəməşqdə tikdirdiyi türbədə dəfn edilmişdir.
Baybarsın ölümü ilə Məmlüklərin ən güclü dövrü başa çatdı, lakin onun idarəçilik sistemi uzun illər davam etdi. Onun əsas mirası:
- Məmlük dövlətinin güclü strukturunu yaratması
- Abbasi xilafətini bərpa edərək Məmlüklərə dini legitimlik qazandırması
- Monqollar və səlibçilərlə apardığı uğurlu müharibələr
- İslam dünyasını qorumaq üçün hərbi və inzibati islahatlar aparması
Sultan Baybarsın Məşhur Sözləri:
"Əgər qılıncın varsa, haqqın var!"
– Bu ifadə, onun döyüşkən ruhunu və gücün hakimiyyət qurmaq üçün
vacib olduğunu göstərir. Baybars, güclü olmağın və döyüş meydanında
qalib gəlməyin, ədaləti təmin etməyin əsas yolu olduğuna
inanırdı.
"Düşmən sənin gücündən
yox, sənin iradəndən qorxmalıdır!"
– Bu ifadə, onun liderlik fəlsəfəsini açıqlayır. O, yalnız fiziki
gücün deyil, eyni zamanda möhkəm iradənin və qətiyyətin bir hökmdar
üçün əsas silah olduğunu vurğulamışdır.
"Mən özüm ölsəm də,
qurduğum dövlət əbədi yaşayacaq!"
– Baybarsın Məmlük dövlətinin qurucusu və gücləndiricisi kimi
dövlətçilik baxışını əks etdirən ifadələrindən biridir. O, öz
ölümündən sonra belə dövlətinin güclü qalacağına inanırdı.
"Biz səlibçilərə və
monqollara qarşı döyüşürük ki, torpaqlarımızda azan
susmasın!"
– Baybarsın əsas hədəflərindən biri İslam torpaqlarını səlibçilər
və monqolların hücumlarından qorumaq idi. Bu ifadə onun dini və
siyasi motivlərini aydın şəkildə göstərir.
"Monqollar
məğlubedilməz deyillər! Onları yenmək üçün sadəcə qətiyyət
lazımdır!"
– Bu ifadə, onun 1260-cı
ildə Ayn Calut döyüşündə monqolları məğlub etməsi ilə
bağlı söylədiyi fikirlərə əsaslanır. Monqolların güclü olduğu
düşünülürdü, lakin Baybars onların məğlubedilməz olmadığını sübut
etdi.
"Hökmdar olmaq sadəcə
taxta oturmaq deyil, xalqın rifahı və ədalətini təmin
etməkdir."
– Baybars, zalım bir hökmdar kimi deyil, həm də xalqını qoruyan və
onlara ədalətli davranan bir lider olmaq istəyirdi. Onun idarəçilik
fəlsəfəsini bu ifadə aydın şəkildə təsvir edir.
"Əgər bir məmləkətdə
ədalət yoxdursa, o məmləkət çökməyə
məhkumdur."
– Bu ifadə Baybarsın ədalətə verdiyi önəmi vurğulayır. Onun hakimiyyəti
dövründə dövlət idarəçiliyi, hüquq sistemi və asayişin təmin
olunması böyük önəm daşıyırdı.
Sultan Baybarsın sözləri onun döyüşkən ruhunu, idarəçilik bacarığını, ədalətə və İslam torpaqlarının qorunmasına verdiyi əhəmiyyəti əks etdirir. O, tarixdə həm cəsur bir döyüşçü, həm də uzaqgörən bir hökmdar kimi qalmışdır.
Sultan Baybars, yalnız Məmlük dövlətinin qurucusu deyil, həm də İslam dünyasının qoruyucusu və müdafiəçisi kimi tarixdə mühüm yer tutmuşdur. Onun hərbi zəfərləri, siyasi bacarığı və uzaqgörənliyi sayəsində Məmlüklər uzun illər ərzində Yaxın Şərqin ən güclü dövlətlərindən biri kimi mövcudluğunu qoruyub saxlamışdır.
