Sultan Baybars Kimdir?

BAKI, AzerVoice – 13-cü əsrdə İslam dünyasında adını qızıl hərflərlə yazdıran hökmdarlardan biri Sultan I Baybars olmuşdur. O, həm qüdrətli bir sərkərdə, həm strateji zəkaya malik bir dövlət adamı, həm də İslam dünyasını monqol və səlibçi təhlükəsindən qoruyan bir lider kimi tarixə düşmüşdür. Onun dövrü Məmlük dövlətinin ən güclü və geniş yayılmış dövrü hesab edilir.

Gəncliyi və Məmlüklərə Gəlişi

Sultan Baybars 1223-cü ildə (hicri 620-ci il) Qıpçaq çöllərində doğulmuşdur. O, Borçoğlu və ya Borlu tayfasına mənsub idi. Uşaqlıq illərində əsir alınıb Sivasa, sonra isə Hələbə və Şama aparılmışdır. Gənc yaşlarında bir zərgərə satıldıqdan sonra, onu həbsdə olan Əmir Əlaəddin Aytəkin əl-Bundukdari satın almış və birlikdə Qahirəyə aparmışdır.

Bu şəhərdə Baybars, Əl-Məliküs-Salih tərəfindən yaradılmış Bəhriyyə Məmlüklərinə qatılmış və burada hərbi bacarığı, ağıllılığı və döyüşkənliyi ilə diqqət çəkmişdir. Qısa müddətdə Məmlük ordusunun ən önəmli komandirlərindən biri olmuşdur.

İslam Dünyasını Qoruyan Komandan

Baybars Fransa kralı IX Lüdovikin başçılığı altında Dımyata və Mansuraya qədər irəliləyən səlibçi ordusunu məğlub edərək kralı əsir alan əsas komandanlardan biri olmuşdur. Məmlük sultanı Turan Şahın dövründə o, orduda yüksəlmiş və qərarların icrasında önəmli rol oynamışdır.

Lakin Turan Şahın Məmlük komandirlərinə qarşı mənfi münasibəti və onları sıradan çıxarmaq istəyi Baybars və digər sərkərdələrin onu devirməsinə səbəb olmuşdur. Beləliklə, Turan Şah öldürülmüş və Məmlüklər dövrünün ilk mərhələsi başlamışdır.

Hakimiyyətə Gəlişi və Qutuzu Devirməsi

Baybars, bir müddət Sultan Aybək və Sultan Qutuzun hakimiyyəti altında xidmət göstərmişdir. Lakin Sultan Aybək Bəhriyyə Məmlüklərinin komandiri olan Aktayı öldürdükdən sonra Baybars və tərəfdarları Şam və Kərək bölgəsində Əyyubilərə sığınmışdır. Qutuz hakimiyyətə gəldikdən sonra Baybars yenidən Qahirəyə qayıtmışdır.

Bu dönəmdə Qutuz, monqolların Suriyaya doğru irəliləməsinin qarşısını almaq üçün Baybarsın başçılığı altında bir ordu göndərmişdir. 1260-cı ildə Ayn Calut döyüşündə monqollar darmadağın edilmiş və bu, tarixdə monqolların ilk böyük məğlubiyyəti olmuşdur. Bu qələbə İslam dünyasının gələcəyi üçün dönüş nöqtəsi sayılır.

Lakin Qutuz Baybarsın uğurlarına rəğmən Hələb valisi təyin olunma tələbini qəbul etməmiş və bu, aralarındakı gərginliyi artırmışdır. Baybars, Qutuzu devirmək üçün bir sui-qəsd hazırlayaraq onu ov zamanı öldürmüş (23 oktyabr 1260) və ardınca Məmlük əmirləri tərəfindən Misir sultanı elan edilmişdir. 26 oktyabr 1260-cı ildə taxta çıxan Baybars, "Əl-Məliküz-Zahir" titulu ilə Məmlük dövlətinin güclü hökmdarı olmuşdur.

Məmlük Dövlətinin Qüdrətli Qurucusu

Baybars hakimiyyətə gələr-gəlməz səlibçilərə və monqollara qarşı mübarizə apararaq Məmlük dövlətini gücləndirməyə başladı. O, daxili siyasətdə də önəmli addımlar atdı:

• Abbasi Xilafətini yenidən qurdu – 1258-ci ildə Bağdadda Abbasi xilafəti monqollar tərəfindən devrildikdən sonra, Baybars Məmlüklərin nüfuzunu artırmaq üçün Abbasi xəlifəsi II Əl-Müstənsiri Misirdə yeni xəlifə elan etdi. Bu, Məmlüklərə İslam dünyasında dini legitimlik qazandırdı.
• Monqollar və səlibçilərlə davamlı müharibələr apardı – 1265-ci ildən başlayaraq Baybars Səlibçi dövlətlərini bir-bir məğlub edərək Qüdsə qədər irəliləmişdir.
• Ticarət yollarına nəzarəti gücləndirdi – O, İpək Yolunun əsas qollarına nəzarəti ələ keçirərək Məmlük iqtisadiyyatını gücləndirmişdir.

Monqollar və Xaçlılarla Mübarizələri

Baybars monqollarla və səlibçilərlə mübarizəni eyni vaxtda davam etdirmişdir.

Monqollarla Döyüşlər:

• Ayn Calut döyüşündə (1260) monqolları məğlub etdi.
• Elxanilərin 1265-ci ildə Fərat sahilindəki Birecik qalasına hücumunun qarşısını aldı.
• 1277-ci ildə Anadoluya yürüş edərək Elbistan döyüşündə Elxaniləri ağır məğlubiyyətə uğratdı.

Xaçlılarla Döyüşlər:

• 1265-ci ildə Kaysəriyyə, Yaffa, Ərsuf və Askalonu fəth etdi.
• 1268-ci ildə Antakyaya hücum edərək şəhəri ələ keçirdi, səlibçilərin şərqdəki gücünü sarsıtdı.
• 1271-ci ildə Tarablus bəyliyinə hücum edərək bir çox şəhər və qalaları ələ keçirdi.

Bütün bu qələbələr Baybarsı İslam dünyasında "mücahid sultan" kimi məşhurlaşdırmışdır.

Ölümü

1277-ci ildə Baybars monqolları məğlub edərək Antakya üzərindən Şama qayıdarkən qəflətən xəstələnmişdir. On dörd gün sonra, 20 iyun 1277-ci ildə vəfat etmiş və Dəməşqdə tikdirdiyi türbədə dəfn edilmişdir.

Baybarsın ölümü ilə Məmlüklərin ən güclü dövrü başa çatdı, lakin onun idarəçilik sistemi uzun illər davam etdi. Onun əsas mirası:

• Məmlük dövlətinin güclü strukturunu yaratması
• Abbasi xilafətini bərpa edərək Məmlüklərə dini legitimlik qazandırması
• Monqollar və səlibçilərlə apardığı uğurlu müharibələr
• İslam dünyasını qorumaq üçün hərbi və inzibati islahatlar aparması

Sultan Baybarsın Məşhur Sözləri:

"Əgər qılıncın varsa, haqqın var!"
– Bu ifadə, onun döyüşkən ruhunu və gücün hakimiyyət qurmaq üçün vacib olduğunu göstərir. Baybars, güclü olmağın və döyüş meydanında qalib gəlməyin, ədaləti təmin etməyin əsas yolu olduğuna inanırdı.

"Düşmən sənin gücündən yox, sənin iradəndən qorxmalıdır!"
– Bu ifadə, onun liderlik fəlsəfəsini açıqlayır. O, yalnız fiziki gücün deyil, eyni zamanda möhkəm iradənin və qətiyyətin bir hökmdar üçün əsas silah olduğunu vurğulamışdır.

"Mən özüm ölsəm də, qurduğum dövlət əbədi yaşayacaq!"
– Baybarsın Məmlük dövlətinin qurucusu və gücləndiricisi kimi dövlətçilik baxışını əks etdirən ifadələrindən biridir. O, öz ölümündən sonra belə dövlətinin güclü qalacağına inanırdı.

"Biz səlibçilərə və monqollara qarşı döyüşürük ki, torpaqlarımızda azan susmasın!"
– Baybarsın əsas hədəflərindən biri İslam torpaqlarını səlibçilər və monqolların hücumlarından qorumaq idi. Bu ifadə onun dini və siyasi motivlərini aydın şəkildə göstərir.

"Monqollar məğlubedilməz deyillər! Onları yenmək üçün sadəcə qətiyyət lazımdır!"
– Bu ifadə, onun 1260-cı ildə Ayn Calut döyüşündə monqolları məğlub etməsi ilə bağlı söylədiyi fikirlərə əsaslanır. Monqolların güclü olduğu düşünülürdü, lakin Baybars onların məğlubedilməz olmadığını sübut etdi.

"Hökmdar olmaq sadəcə taxta oturmaq deyil, xalqın rifahı və ədalətini təmin etməkdir."
– Baybars, zalım bir hökmdar kimi deyil, həm də xalqını qoruyan və onlara ədalətli davranan bir lider olmaq istəyirdi. Onun idarəçilik fəlsəfəsini bu ifadə aydın şəkildə təsvir edir.

"Əgər bir məmləkətdə ədalət yoxdursa, o məmləkət çökməyə məhkumdur."
– Bu ifadə Baybarsın ədalətə verdiyi önəmi vurğulayır. Onun hakimiyyəti dövründə dövlət idarəçiliyi, hüquq sistemi və asayişin təmin olunması böyük önəm daşıyırdı.

Sultan Baybarsın sözləri onun döyüşkən ruhunu, idarəçilik bacarığını, ədalətə və İslam torpaqlarının qorunmasına verdiyi əhəmiyyəti əks etdirir. O, tarixdə həm cəsur bir döyüşçü, həm də uzaqgörən bir hökmdar kimi qalmışdır.

Sultan Baybars, yalnız Məmlük dövlətinin qurucusu deyil, həm də İslam dünyasının qoruyucusu və müdafiəçisi kimi tarixdə mühüm yer tutmuşdur. Onun hərbi zəfərləri, siyasi bacarığı və uzaqgörənliyi sayəsində Məmlüklər uzun illər ərzində Yaxın Şərqin ən güclü dövlətlərindən biri kimi mövcudluğunu qoruyub saxlamışdır.