BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Amerika Birləşmiş Ştatlarında miqrasiya qanunvericiliyi XVIII əsrin sonlarından etibarən ardıcıl şəkildə formalaşıb və ölkənin siyasi, iqtisadi, demoqrafik və təhlükəsizlik prioritetlərinə uyğun olaraq davamlı dəyişikliklərə məruz qalıb. Bu proses ilkin mərhələdə vətəndaşlığın tənzimlənməsi və giriş qaydalarının müəyyən edilməsi ilə başlayıb, sonrakı dövrlərdə isə irqi məhdudiyyətlər, kvota sistemləri, qaçqın siyasəti, qeyri-qanuni miqrasiyaya qarşı tədbirlər və təhlükəsizlik yönümlü sərtləşmə mərhələlərini əhatə edib.
Erkən dövr: vətəndaşlıq və girişin hüquqi əsasları
ABŞ Konqresinin 1790-cı ildə qəbul etdiyi Vətəndaşlıq Aktı ölkə tarixində miqrasiya və vətəndaşlıqla bağlı ilk federal qanun olub. Qanun ABŞ-da iki il daimi yaşamaq və müraciət edilən ştatda ən azı bir il qalmaq şərti ilə vətəndaşlıq almağa imkan verirdi. Bununla yanaşı, vətəndaşlıq hüququ yalnız “azad ağdərili şəxslər”lə məhdudlaşdırılmışdı ki, bu da erkən dövrdə miqrasiya siyasətinin irqi xarakter daşıdığını göstərirdi.
1819-cu ildə qəbul edilən qanun miqrasiyanı ayrıca hüquqi sahə kimi tənzimləyən ilk federal akt oldu. Bu sənəd gəmi kapitanlarını ABŞ-a daxil olan miqrantların sayına dair hesabat təqdim etməyə məcbur edir, eyni zamanda dəniz nəqliyyatında miqrantların şəraitinin yaxşılaşdırılmasını nəzərdə tuturdu. Bu mərhələ ABŞ-da miqrasiya statistikasının formalaşmasına zəmin yaratdı.
1864-cü ildə miqrasiya məsələlərinin idarə olunması mərkəzləşdirilərək Dövlət katibinin səlahiyyətinə verildi. Bu dövr vətəndaş müharibəsi fonunda əmək qüvvəsinə artan tələbatla xarakterizə olunurdu və xaricdən müqaviləli işçilərin cəlbinə hüquqi əsas yaradırdı.
1868-ci ildə qəbul edilən Konstitusiyanın 14-cü düzəlişi ABŞ ərazisində doğulan və ya qanuni yolla vətəndaşlıq alan hər kəsin tam hüquqlu ABŞ vətəndaşı olduğunu təsbit etdi. Bu prinsip sonradan qeyri-qanuni miqrantların ABŞ-da doğulan övladları ilə bağlı hüquqi və siyasi müzakirələrin əsas mövzularından birinə çevrildi.
XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəli: məhdudiyyətlərin artması
1875-ci ildən başlayaraq ABŞ hökuməti miqrasiyaya birbaşa federal müdaxiləni gücləndirdi. Cinayət keçmişi olan şəxslərin ölkəyə girişinə qadağa qoyuldu. 1882-ci ildə qəbul edilən Çinlilərin İstisnası Aktı isə milli mənşəyə əsaslanan ilk geniş miqyaslı miqrasiya qadağası kimi tarixə düşdü.
1888-ci ildə deportasiya səlahiyyətləri genişləndirildi, 1891-ci ildə isə Xəzinədarlıq Nazirliyi nəzdində Miqrasiya Bürosu yaradıldı. Bu addımlar miqrasiya üzərində dövlət nəzarətinin institusional əsaslarını möhkəmləndirdi.
1903–1917-ci illərdə qanunvericilik daha da sərtləşdirildi. Siyasi radikal fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, savadsızlar, alkoqol asılılığı olanlar və “əxlaqi təhlükə” hesab edilən qruplar qadağan olunmuş kateqoriyalara daxil edildi. Giriş rüsumları artırıldı və sağlamlıq yoxlamaları gücləndirildi.
1921 və 1924-cü illərdə qəbul edilən kvota qanunları miqrantların milli mənşə əsasında illik sayını məhdudlaşdırdı. 1929-cu ildə bu sistem daimi xarakter aldı və ABŞ miqrasiya siyasəti uzun müddət milli mənşə üstünlüklərinə əsaslandı.
İrqi ayrı-seçkiliyin ləğvi və yeni yanaşma
1940-cı illərdən etibarən ABŞ miqrasiya siyasətində dönüş başladı. 1943-cü ildə Çinlilərin istisnası ləğv olundu, 1948-ci ildə ilk qaçqın proqramı tətbiq edildi. 1952-ci il Miqrasiya və Vətəndaşlıq Aktı əvvəlki qanunları vahid çərçivədə birləşdirdi, lakin kvota sistemini saxladı.
1965-ci ildə qəbul edilən qanun miqrasiya tarixində əsas dönüş nöqtəsi hesab olunur. Milli mənşəyə əsaslanan kvotalar ləğv edildi, ailə birləşməsi, peşə bacarıqları və qaçqın statusu prioritet meyarlara çevrildi. Bu, ABŞ-a Asiya, Afrika və Latın Amerikasından miqrasiyanın artmasına yol açdı.
Qaçqın siyasəti və qeyri-qanuni miqrasiya ilə mübarizə
1980-ci illərdə qaçqınların qəbuluna dair ayrıca hüquqi çərçivə formalaşdırıldı. 1986-cı il qanunu müəyyən kateqoriyalara aid qeyri-qanuni miqrantlara leqallaşma imkanı verdi və işəgötürənlərə sanksiyalar tətbiq etdi. 1990-cı ildə illik miqrant limiti artırıldı və müxtəlif kateqoriyalar üzrə sistem yenidən quruldu.
1996-cı ildən etibarən qeyri-qanuni miqrasiyaya qarşı tədbirlər sərtləşdirildi. H-1B vizaları ilə bağlı dəyişikliklər ixtisaslı işçi axınını stimullaşdırdı, eyni zamanda deportasiya mexanizmləri genişləndirildi.
2001-ci ildən sonra təhlükəsizlik prioritetləri
2001-ci il hadisələrindən sonra ABŞ miqrasiya siyasəti təhlükəsizlik yönümlü mərhələyə keçdi. 2002-ci ildə Daxili Təhlükəsizlik Nazirliyi yaradıldı və miqrasiya nəzarəti bu quruma verildi. 2006-cı ildə ABŞ–Meksika sərhədində təhlükəsizlik hasarının tikintisi qanuniləşdirildi.
2012-ci ildə gənc yaşda ölkəyə gəlmiş miqrantlar üçün müvəqqəti qoruma proqramı tətbiq olundu. Sonrakı illərdə isə müxtəlif administrasiyalar bu proqramlara fərqli yanaşmalar sərgilədi.
Donald Trampın ilk prezidentliyi dövründə sərhəd təhlükəsizliyi və məhdudiyyətlər ön plana çıxdı, Co Bayden administrasiyası isə bu siyasətlərin bir hissəsini yumşaltdı. 2025-ci ildən sonra yenidən sərtləşmə cəhdləri müşahidə olunub; fövqəladə səlahiyyətlərdən istifadə, vətəndaşlıq hüququnun yenidən nəzərdən keçirilməsi və vizaların ləğvi kimi addımlar gündəmə gəlib.
ABŞ miqrasiya qanunvericiliyinin tarixi yumşalma və məhdudlaşdırma mərhələlərinin bir-birini əvəz etməsi ilə səciyyələnir. Bu dəyişikliklər ölkənin daxili siyasi müzakirələri, təhlükəsizlik çağırışları və iqtisadi ehtiyacları ilə sıx bağlı olub. Mövcud müzakirələr göstərir ki, miqrasiya məsələsi ABŞ-da yaxın illərdə də əsas siyasi gündəm mövzularından biri olaraq qalacaq.