BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Beyrutla Tehran arasında münasibətlər misli görünməmiş gərginlik mərhələsinə daxil olub. Bu vəziyyət Livan dövlətinin İranla əlaqələrə yanaşmasında, xüsusilə də “Hizbullah”ın silahlanması və İranın Livanın daxili işlərinə müdaxilə sərhədləri məsələsində açıq dönüşü əks etdirir.
Artıq məsələ təkcə mediada səslənən mövqelər və ya siyasi sızıntılarla məhdudlaşmır. Gərginlik Livanın ən yüksək siyasi dairələrindən gələn rəsmi qərar və mövqelərdə özünü göstərir.
Bu eskalasiyanın ən bariz nümunələrindən biri Livanın xarici işlər naziri Yusif Rəccinin mövqeyi olub. O, iranlı həmkarı Abbas Əraqçinin Tehrana səfər dəvətini rədd edib, həmçinin onunla neytral bir ölkədə görüşməkdən də imtina edib. Bu barədə bir neçə gün əvvəl rəsmi açıqlama verilib.
Livandakı yüksək vəzifəli rəsmi mənbə “Əş-Şərq əl-Əvsət” qəzetinə bildirib ki, bu imtina “nə protokol, nə də şəxsi səbəblərlə bağlıdır; bu, açıq siyasi mövqedir”. Mənbənin sözlərinə görə, Livan–İran münasibətləri yalnız bərabərhüquqlu əsasda qurula bilər və İran öz münasibətlərini yalnız Livan dövləti və onun legitim institutları ilə məhdudlaşdırmalı, başqa tərəflərlə paralel kanallardan istifadə etməməlidir.
İki ölkə arasındakı böhranın mahiyyəti İranın “Hizbullah”a verdiyi qeyri-şərtsiz dəstəklə əlaqədardır. Tehran bu qurumu “İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu”na bağlı hərbi qüvvə kimi görür və onu müharibə və sülh qərarlarında Livan dövlətinin legitim institutlarını üstələyən paralel güc hesab edir.
Adının açıqlanmasını istəməyən rəsmi mənbə hesab edir ki, İranın Livan dosyesinə dair hazırkı siyasəti “daxili siyasi mənzərəni daha da mürəkkəbləşdirir və Livanı yeni İsrail müharibəsi riski ilə üz-üzə qoyur”. Xüsusilə də regionda kövrək vəziyyət, Livanın iqtisadi və hərbi zəifliyi fonunda bu cür macəraların ölkə üçün ağır nəticələr doğura biləcəyi vurğulanır.
Gərginlik təkcə Xarici İşlər Nazirliyinin mövqeyi ilə məhdudlaşmır. Bildirilir ki, Livan Prezidenti, general Cozef Aun İran Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Əli Laricanini Beyruta son səfəri zamanı qəbul etməkdən imtina edib.
Rəsmi mənbənin sözlərinə görə, bu addım “açıq siyasi mesajdır” və Livan dövlətinin artıq rəsmi və konstitusion çərçivədən kənar paralel kanalları qəbul etmədiyini göstərir. Mənbə əlavə edib ki, Tehran Livana yanaşmasını dəyişdirdiyi və münasibətləri bərabərhüquqlu əsasda qurduğu təqdirdə, Beyrut buna açıqdır.
Mənbə xatırladıb ki, Prezident Aun bundan əvvəl İran Şura Məclisinin sədri Məhəmməd Baqir Qalibafa da bildirib ki, “Livan başqalarının müharibələrindən bezib və Livan xalqının artıq müharibə və faciələrdən dincəlməyə haqqı var”. Bu fikir, “Hizbullah”ın Qəzzaya dəstək adı ilə başladığı “yardım müharibəsinin” əslində İranın qərarı olduğuna işarə kimi qiymətləndirilir.
İranın son mövqeyinə gəlincə, ölkənin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü İsmayıl Bəqayi bazar günü bildirib ki, “İran Livanın diqqətini onun suverenliyi və ərazi bütövlüyündən yayındıra biləcək açıqlamalardan çəkinməyə üstünlük verir”. O, livanlı “dostları” dialoqa çağıraraq, Livanın suverenliyi və ləyaqəti üçün əsas təhlükənin İsrailin iddiaları və hegemonluğu olduğunu deyib.
Bəqayi eyni zamanda İranın Livandakı yeni səfirinin təyinat prosedurunun tamamlandığını və onun yaxın zamanda fəaliyyətə başlayacağına ümid etdiyini bildirib.
İranın ali rəhbəri Ayətullah Əli Xameneinin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayəti isə ölkəsinin “Hizbullah”a dəstəyi davam etdirəcəyini vurğulayıb. O, Tehranda “Hizbullah”ın nümayəndəsi Abdullah Səfiəddinlə görüşdə bildirib ki, “Hizbullah müqavimət oxunun əsas sütunlarından biridir və sionizmə qarşı mübarizədə mühüm rol oynayır”.
Vilayəti əlavə edib ki, “İran İslam Respublikası İslam İnqilabının rəhbərinin rəhbərliyi altında ‘Hizbullah’a verdiyi dəstəyi qətiyyətlə davam etdirəcək”.
Qeyd olunur ki, Beyrutla Tehran arasında məsafənin artması İranın Livanın daxili işlərinə uzunmüddətli müdaxilələri və iranlı rəsmilərin “Hizbullah”ın silahını Tehranın regional təhlükəsizlik strategiyasının bir hissəsi kimi görməsi ilə bağlıdır. Bu yanaşma həmin silahları Livanın sırf suveren məsələsi kimi deyil, regional balansın aləti kimi təqdim edir.
Bundan əvvəl İranın ali rəhbərinin müşaviri Əli Şamxani açıq şəkildə bəyan etmişdi ki, “Hizbullah”ın tərksilah edilməsi cəhdləri uğursuz olacaq” və bu silahların “Livan xalqının İsrailə qarşı özünü müdafiə vasitəsi” olduğunu iddia etmişdi. O, silahların Livan dövlətinə təhvil verilməsi ilə bağlı istənilən müzakirəni də rədd edib.
Livanlı rəsmi mənbə isə bildirib ki, “İranın bu mövqeləri Livan dövlətinin məntiqi ilə ziddiyyət təşkil edir”. Livan dövləti silahın yalnız legitim qurumların əlində cəmlənməsini, Konstitusiyanın və beynəlxalq qərarların icrasını əsas məqsəd hesab edir. Mənbə vurğulayıb ki, “silahın dövlətin nəzarətinə verilməsi qərarı qətidir və geri dönüşü yoxdur; bu proses Litani çayının cənubundan başlayaraq həyata keçirilir”.
Cari gərginlik, bir tərəfdən suverenliyini və müstəqil qərarvermə hüququnu bərpa etməyə çalışan Livan dövləti layihəsi ilə, digər tərəfdən isə Livanı İsrail və Qərblə daha geniş qarşıdurmanın ön cəbhəsi kimi görən İran layihəsi arasında yüksək səviyyəli toqquşmanı əks etdirir.