BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
ABŞ Prezidenti Donald Trampın təqdim etdiyi “sülh planı”nın birinci mərhələsi üzrə HƏMAS və İsrailin razılığa gəlməsi bölgədə ümid və ehtiyatlı gözləntilərin qarışıq atmosferini yaradıb. İki ildən çox davam edən münaqişənin bitməsinə dair optimizm artsa da, müşahidəçilər ehtiyatla bildirirlər ki, bu, yeni bir “yarımçıq razılaşma” dövrünün başlanğıcı da ola bilər.
İsrailin hərbi imkanları tükənir
Əvvəlki cəhdlərdən fərqli olaraq, hazırkı vəziyyəti fərqli edən əsas məqam sahə şəraitidir. Baş nazir Benyamin Netanyahunun rəhbərliyi ilə İsrail ordusu demək olar ki, bütün hərbi imkanlarını istifadə edib. 2024-cü ildə Rafah əməliyyatının HƏMASI danışıqlar masasına gətirəcəyinə ümid edilirdi, lakin nəticə gözlənilən kimi olmadı. Yardım axınlarının İsrailin nəzarətində olan “Qəzza Humanitar Fondu” vasitəsilə yönəldilməsi də HƏMAS-ın maliyyə resurslarını zəiflətmədi.
İsrailin son hücumları - xüsusilə Qətərdə Həmas rəhbərliyinə qarşı hədəflər – müşahidəçilər tərəfindən “diplomatik təzyiqin hərbi siqnalı” kimi qiymətləndirilib. Lakin bu istiqamətdə davam etmək İsrail üçün həm siyasi, həm də hərbi baxımdan baha başa gələcəkdi.
Trampın planı və “doğru anda təzyiq” strategiyası
Donald Tramp bu mərhələdə fərqli taktika seçdi. O, bu dəfə uzun sənədlərlə deyil, qısa və konkret prinsiplərlə çıxış etdi. Əsas maddə — HƏMAS-ın bütün girovları dərhal və şərtsiz azad etməsi idi. Bu tələb İsrail cəmiyyətində ən həssas nöqtəyə toxundu. Trampın bu addımı Netanyahunu daxili təzyiqlə üz-üzə qoydu və onun hərbi manevr imkanlarını azaltdı.
“Axios”un məlumatına görə, Tramp Netanyahunu Tel-Əvivdəki etiraz aksiyalarının fotolarını göstərərək demişdi: “İsrail xalqı həftə-həftə bunu tələb edir. Qarşındakı imkanı qəbul et, bu qədər mənfi olma.”
Yeni vasitəçilər – Türkiyə və Qətər
Trampın strategiyası birbaşa HƏMAS-a qarşı təzyiqə əsaslanmırdı. Bunun əvəzinə, təzyiq Türkiyə və Qətər vasitəsilə həyata keçirildi. Bu dəfə prosesdə Türkiyə Milli Kəşfiyyat Xidmətinin rəhbəri İbrahim Kalının başçılıq etdiyi rəsmi nümayəndə heyəti mühüm rol oynadı. Ankara, HƏMAS üzərindəki təsir gücünə görə, artıq Dohanı belə geridə qoyur.
Bununla yanaşı, Misir və Körfəz ölkələrinin birgə mövqeyi diqqət çəkdi. Bu dövlətlər açıq şəkildə bildirdilər ki, HƏMAS-ın Qəzzada hakimiyyətdə qalması artıq qəbul edilə bilməz. İranın isə bu dəfəki prosesdə rolu zəif qaldı - Tehran yalnız Yəməndəki müttəfiqləri vasitəsilə məhdud hücumlara əl atdı, lakin bu, danışıqlar balansına ciddi təsir göstərmədi.
Beynəlxalq təhlükəsizlik qüvvəsi ideyası
Razılaşmada Tramp və ərəb tərəfdaşlarının istifadə etdiyi əlavə təzyiq alətləri də diqqət çəkir. Hətta HƏMAS imzadan imtina etsə belə, planın bir hissəsinin icrasına başlanılacağı bildirilib. Buraya Qəzzaya beynəlxalq təhlükəsizlik qüvvəsinin yerləşdirilməsi və humanitar yardımın artırılması daxildir. Bu maddə HƏMAS-ı ciddi narahat edib, çünki bu qüvvə potensial olaraq onun yerli nəzarətini zəiflədə bilər.
“Silahsızlanma” şərti və gələcək mərhələlər
Razılaşmanın əsas maddələrindən biri HƏMAS-ın silahsızlanması məsələsidir. Bu bənd daha əvvəlki danışıqlarda da yer almışdı, lakin bu dəfə Həmasın prinsipial razılıq verməsi onu fərqləndirir. Hərəkat hələlik açıq mövqe bildirməyib, bəzi rəhbərlər “müdafiəvi və hücum xarakterli silahlar arasında fərq” barədə danışırlar.
Netanyahu isə bu məqamı daxili auditoriyaya “siyasi qələbə” kimi təqdim etməyə çalışır. İsrail 2025-ci ilin oktyabrında seçkilərə hazırlaşır və atəşkəs razılaşması həm seçki strategiyasına, həm də koalisiya balansına ciddi təsir göstərə bilər.
İctimai və siyasi balans
Trampın planı İsraildə daxili siyasi gərginliyi artırıb. Ekstremist sağ qüvvələrin liderləri - İtamar Ben-Qvir və Betsalel Smotriç - razılaşmaya qarşı çıxıblar. Smotriç hələlik hökumətdən çıxmayacağını bildirsə də, prosesin gələcək gedişi bu mövqeyi dəyişə bilər.
Əgər o qalarsa, Netanyahu hökuməti sabitliyini qoruya bilər. Əks halda, parlamentin buraxılması və üç ay ərzində yeni seçkilərin keçirilməsi labüddür.
Trampın rolu və “Sülh Şurası”
Donald Tramp razılaşmanın tərkib hissəsi kimi “Sülh Şurası”nın sədri təyin edilib. Bu qurum Qəzzanın bərpasına və keçid mərhələsinə nəzarət edəcək. Bu addım Vaşinqtonun diqqətinin zəifləməməsi üçün atılmış strateji addım kimi dəyərləndirilir.
Bununla belə, əsas sual açıq qalır: bu şura həqiqətən sülhün qorunmasına xidmət edəcəkmi, yoxsa bu da tarixdəki növbəti “yarımçıq saziş”lərdən biri kimi qalacaq?