BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi

Yəməndə on ildən artıqdır davam edən vətəndaş müharibəsi nə qələbə, nə də sabitlik gətirib. Ölkə siyasi və hərbi böhranın dərinliyindədir. Heç bir tərəf üstünlük qazana bilmir, beynəlxalq vasitəçilik cəhdləri isə nəticəsiz qalır.
Ədəndəki beynəlxalq səviyyədə tanınan hökumət dövlət institutlarını bərpa edə bilmir, Sənanı nəzarətdə saxlayan husilər isə idarə etdikləri ərazilərdə sabitlik yarada bilmirlər. İsrailin son hava hücumlarında husilərin rəhbərləri hədəfə alındıqdan sonra, Sənada yeni hökumət formalaşdırılıb. Ədəndə isə Prezidentlik Şurası daxilində fikir ayrılıqları dərinləşib və bu, hökumətin fəaliyyətini zəiflədib.

Cenevrə Beynəlxalq Təhlükəsizlik Mərkəzinin eksperti Xəldun Bəkahil “National Interest” jurnalına açıqlamasında bildirib ki, Yəmən tam durğunluq vəziyyətindədir. Onun sözlərinə görə, heç bir tərəf qələbə çala bilmir, amma heç biri də geri çəkilmir. Hərbi həllin mümkünsüzlüyü aydın görünür: husiləri hava zərbələri ilə məhv etmək mümkün deyil, beynəlxalq dəstək alan hökumət isə sıradan çıxarılmayacaq. Müharibə sadəcə qarşılıqlı ittihamlar və dəyişən mövqelərlə uzanır.
Ekspert hesab edir ki, böhranın əsas səbəblərindən biri Vaşinqtonun Yəmən siyasətindəki qeyri-müəyyənlikdir. ABŞ diplomatik və strateji baxımdan passiv davranır, nəticədə bölgədə Rusiya və Çin kimi güclər nüfuz qazanır. Bu vəziyyət ABŞ-ın Qırmızı dəniz və Körfəz bölgəsindəki maraqlarına zərbə vurur və geosiyasi tarazlığı dəyişdirir.
Çin bütün tərəflərlə əlaqə saxlayaraq həm husilərlə, həm də Ədən hökuməti ilə dialoq qurur. Bu “neytral fəallıq” siyasəti Pekinə bölgədə geniş diplomatik imkanlar açır və onu gələcəkdə vasitəçi kimi önə çıxarır. Rusiya isə ABŞ-ın boşluğundan istifadə edərək Yaxın Şərqdə öz təsir dairəsini gücləndirir, Yəməni isə Qərbə qarşı strateji kart kimi işlədir.

Ölkə daxilində vəziyyət humanitar fəlakətə çevrilib. Əhalinin üçdə ikisindən çoxu yoxsulluq həddinin altında yaşayır, milyonlarla insan humanitar yardımlardan asılı vəziyyətdədir. İqtisadiyyat çökmüş, milli valyuta dəyərdən düşmüş, səhiyyə və təhsil sistemi iflic vəziyyətinə düşüb. Xolera və digər xəstəliklər yayılıb, uşaqların çoxu məktəbdən uzaq qalıb, minlərlə ailə köçkün həyatı yaşayır.

Bəkahil hesab edir ki, Yəməni bu böhrandan çıxarmağın yeganə yolu hərtərəfli siyasi dialoqdur. Bu prosesə bütün qüvvələr - husilər, qəbilə və regional qruplar, siyasi təşkilatlar daxil edilməlidir. Onun fikrincə, hər hansı bir tərəfin danışıqlardan kənarlaşdırılması münaqişənin yeni formada yenidən başlanmasına səbəb olacaq. Yəmənin mürəkkəb kimliyi və çoxsəviyyəli siyasi quruluşu göstərir ki, sülh yalnız daxili konsensusla mümkündür.
Mütəxəssislər hesab edir ki, dayanıqlı sülh yalnız yeni sosial müqavilə və qeyri-mərkəzləşdirilmiş idarəetmə modeli ilə mümkündür. Bu model şimal və cənub, mərkəz və əyalətlər arasında tarazlıq yaratmalı, hakimiyyət və gəlir bölgüsünü ədalətli şəkildə tənzimləməlidir. Xarici güclər tərəfindən diktə olunan hər hansı model uğursuzluğa məhkumdur.
ABŞ və Avropa İttifaqının passivliyi BMT-nin rolunu da zəiflədir. BMT tərəflərə təzyiq göstərə bilmir, bu da təşkilatın effektivliyini minimuma endirir. Belə şəraitdə Oman, Küveyt, Çin və Rusiya kimi ölkələrin diplomatik rolu artır. Bu dövlətlər neytral mövqedə dayanaraq danışıqlarda tərəfləri bir araya gətirməyə çalışır.
Yəmən bu gün tarixi bir yol ayrıcındadır: ya bütün tərəfləri əhatə edən siyasi razılaşma imzalanacaq, ya da ölkə sonsuz parçalanma və dağılma dövrünə girəcək. Bu qərar təkcə ölkənin gələcəyini deyil, həm də Qırmızı dəniz və Körfəz bölgəsinin geosiyasi balansını müəyyən edəcək. On ildən artıq davam edən müharibə göstərdi ki, hərbi həll yoxdur – yalnız daxili milli razılıq və balanslı beynəlxalq dəstək Yəməni bu böhrandan çıxara bilər.