BAKI,AzerVoice - Zoofobiya (yunanca zōion – “heyvan” və phobos – “qorxu” sözlərindən yaranıb) – heyvanlara qarşı qeyri-adi və irrasional qorxu hissi ilə xarakterizə olunan spesifik fobiya növüdür. Bu qorxu, heyvanın real təhlükə yaratmasından asılı olmayaraq, insanda panik, tərləmə, ürək döyüntüsündə artım, qaçma ehtiyacı və ya bayılma kimi güclü reaksiyalarla müşayiət oluna bilər.
Zoofobiyanın mənası və növləri
Zoofobiya ümumi bir anlayışdır və fərqli heyvanlara qarşı yönəlmiş bir çox alt fobiyanı özündə birləşdirir.
Məsələn:
Araknofobiya – hörümçəklərdən qorxu
Kinofofiya – itlərdən qorxu
Ofidiofobiya – ilanlardan qorxu
Ornitofobiya – quşlardan qorxu
Entomofobiya – böcəklərdən qorxu
Bu fobiyalar bəzən tək bir heyvana, bəzən isə ümumi olaraq bütün heyvanlara qarşı ola bilər.
Zoofobiya termini ilk dəfə nə vaxt ortaya çıxıb?
Zoofobiya termini ilk dəfə XIX əsrin sonlarında psixoloji ədəbiyyatda istifadə olunmağa başlanmışdır. 1870–1890-cı illərdə, Avropada inkişaf edən klinik psixologiya və psixoanaliz sahələrində fobik reaksiyaların sistemləşdirilməsi fonunda zoofobiya xüsusi termin kimi işlədilmişdir. Bu dövrdə Sigmund Freud və onun davamçıları uşaqlarda və yetkinlərdə müşahidə olunan heyvan qorxularını daxili konfliktlər və travmalarla əlaqələndirirdilər.
Zoofobiya ən çox hansı yaş dövründə özünü göstərir?
Araşdırmalar göstərir ki, zoofobiya ilk dəfə uşaqlıq dövründə – 3–7 yaş aralığında özünü biruzə verir. Bu yaş dövründə uşaqların təsəvvür gücü geniş, rasional düşünmə qabiliyyəti isə tam formalaşmamış olur.
Qorxulu hekayələr,travmatik təcrübələr (məsələn, it tərəfindən qorxudulma),böyüklərin reaksiya modelləri,cizgi filmlərində və ya ailədə formalaşan neqativ assosiasiyalar uşaqlarda bu fobiyanın yaranmasına təkan verə bilər.
Bəzi hallarda, bu qorxular zamanla azalsa da, bəzi fərdlərdə yetkinlik dövrünə qədər davam edir və sosial həyat keyfiyyətinə təsir göstərə bilir.
Zoofobiyanın simptomları və təsiri
Zoofobiyası olan şəxslər konkret heyvana dair şəkil, səslər və ya sadəcə fikir qarşısında belə bu reaksiyaları verə bilərlər:
Güclü narahatlıq və panik atak,erək döyüntülərinin sürətlənməsi,tərləmə, titrəmə,qaçmaq və ya gizlənmək istəyi,ağız quruluğu, nəfəs darlığı.
Əgər bu fobiya gündəlik fəaliyyətləri məhdudlaşdıracaq səviyyəyə çatırsa, mütəxəssis yardımı alınması vacibdir.
Müalicə və yanaşmalar
Zoofobiya, digər spesifik fobiyalar kimi, psixoterapiya vasitəsilə uğurla müalicə oluna bilər. Ən təsirli üsullar arasında:
Koqnitiv-davranış terapiyası (CBT) – qorxunun mənbəyini tanıma və onunla üzləşmə strategiyaları,
Desensitizasiya (həssaslıqdan çıxarılma) – qorxulan heyvanla tədricən və təhlükəsiz şəkildə qarşılaşma,
EMDR və hipnoterapiya kimi əlavə üsullar.
Uşaq yaşlarında bu fobiya aşkarlandıqda valideynlərin müdaxilə etmədən və təzyiq göstərmədən, anlayışlı və dəstəkverici yanaşmaları çox önəmlidir.
Zoofobiya – sadəcə bir qorxu deyil, insanın psixoloji rifahına və sosial həyatına ciddi təsir göstərə biləcək bir emosional pozuntudur. Onun əsas səbəbləri fərqli olsa da, erkən aşkarlanması və doğru yanaşmalarla müdaxilə edilməsi bu problemin tamamilə aradan qalxmasına imkan verir.
