BAKI,AzerVoice

Məşhur hədis mənbələrində (Müslim 4; Əhməd 4/85; 5/54; Əbu Davud, Sayd 21; İbn Macə, Sayd 1) yer alan "Qara it şeytandır" ifadəsi çox zaman yanlış anlaşılır və müzakirələrə səbəb olur. Bu hədisin doğru başa düşülməsi üçün həm lüğəvi, həm də dini-terminoloji yanaşmalar nəzərə alınmalıdır.

"Şeytan" sözünün mənası

"Şeytan" sözü lüğəvi baxımdan "itaətdən çıxan, üsyan edən" mənasına gəlir. Bu baxımdan, itaət etməyən hər varlıq — istər insan, cin, heyvan, hətta maşın belə — bu sözlə lüğət mənasında ifadə edilə bilər. Yəni bu termin yalnız konkret bir varlıq növünə deyil, davranış xarakterinə görə istifadə olunur.

Hədisdə “şeytan” deyilməsi nə deməkdir?

Hədisdə keçən “Qara it şeytandır” ifadəsi, qara itlərin yaradılış xüsusiyyətlərinə diqqət çəkir. Bəzi təfsirçilərə görə (məsələn, İbn Kəsir, Təfsir, c.1, s.145), burada qara itlərin itaətsiz, sözə baxmayan və təhlükəli davranışlı olması vurğulanır. Hədisdə bu cür itlərin “şeytan” adlandırılması isə onların təhlükəli təbiətinə işarədir, yoxsa sözün əsil mənasında “şər ruh” mənasında başa düşülməməlidir.

İtlərin öldürülməsi ilə bağlı hədislər

Cabir ibn Abdullahdan rəvayət olunur ki, Rəsulullah (s.ə.v) əvvəlcə itlərin öldürülməsini əmr etdi və nəticədə hətta çöldən gələn qadının iti də öldürülmüşdü. Lakin sonradan bu əmri ləğv etdi və yalnız tamamilə qara, iki nöqtəli (xüsusiyyətli) itlərin öldürülməsini istədi. (Səhihi Müslim, 1, 1572)

Digər rəvayətlərdə isə bildirilir ki, ov və çoban itlərindən istifadə olunmasına icazə verilmiş, yəni bütün itlərin öldürülməsi yasaqlanmışdır (Səhihi Müslim, 1, 1573).

"Əl-Kəlb əl-Akur" nə deməkdir?

Hədislərdə istifadə olunan “əl-Kəlb əl-Akur” ifadəsi “vəhşi, hücum edən it” mənasındadır. Bu, ümumi ev itlərinə deyil, insanlara hücum edən, təhlükəli heyvanlara aiddir. İmam Nəvəvi, bu hədisi şərh edərkən bildirir ki, burada söhbət yalnız itdən deyil, bütün yırtıcı heyvanlardan — aslan, qaplan, qurd və s. gedir.

İmam Malik də eyni fikirdədir: əgər bir heyvan insanlara hücum edir və təhlükə yaradırsa, bu cür heyvanların öldürülməsi caizdir. Lakin zərər verməyən heyvanların öldürülməsi qadağandır (İbn Qudamə, əl-Şərhu’l-Kəbir, IV/14).

İslamda heyvanlara mərhəmət prinsipi

İslam dini canlılara qarşı mərhəməti əsas tutur. Məşhur bir hədisdə Rəsulullah (s.ə.v) bir adamın susuz bir itin halına acıdığı və ona su verdiyi üçün bağışlandığını bildirir. (Buxari, Şirb 9; Müslim, Salam 153)

Başqa bir rəvayətdə isə pis yolda olan bir qadının susuzluqdan əziyyət çəkən itə su verməsi səbəbindən Allah tərəfindən bağışlandığı qeyd olunur (Müslim, Tövbə 155).

Rəsulullah (s.ə.v) buyurmuşdur:
"Hər yaş ciyər sahibi canlıya edilən yaxşılıq üçün savab vardır."
Bu hədis heyvanlara qarşı davranışda mərhəmət və şəfqətin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu göstərir.

Rəvayətlərə əsasən, "qara it şeytandır" ifadəsi bütün qara itlərin öldürülməsi əmrini vermir. Hədislərdə vurğulanan məqam, təhlükəli, hücum edən və nəzarətdən çıxmış heyvanlardır. İslam dini isə ümumilikdə canlılara qarşı mərhəmət və insaflı davranışı təşviq edir. Zərər verməyən heyvanlara qarşı zorakılıq nə dini, nə də əxlaqi baxımdan qəbul edilə bilməz.