BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
13 iyun səhəri saatlarının ilk dəqiqələrində İsrail müasir tarixində ən cəsarətli və ən planlı əməliyyatlardan birini həyata keçirdi. Bu əməliyyat İranın dərinliklərinə endirilmiş misilsiz bir zərbə idi və illərlə, hətta on illərlə aparılmış kəşfiyyat toplama, sızma və strateji aldatmanın zirvəsi sayılır.
Bu, təsadüfi hərbi əməliyyat deyildi. Əksinə, geniş agent şəbəkələrinin fəaliyyəti, çoxsəviyyəli gizləmə və yüksək intizamla aparılmış əməliyyatlar nəticəsində ərsəyə gəlmişdi. Bu da İsrailin kəşfiyyat sahəsindəki möhkəm reputasiyasını bir daha təsdiqlədi.
Əməliyyat üç əsas hesablama üzərində qurulmuşdu:
1. Ən prioritet hədəfləri dəqiq müəyyənləşdirib onları ilk
saatda sıradan çıxarmaq.
2. İranın cavab potensialını öncədən hesablamaq və onu güclü raket
zərbəsi ilə neytrallaşdırmaq.
3. Tehranı son ana qədər aldadaraq, onu İsrailin bu təhdidlərini
reallaşdırmayacağına inandırmaq.
İsrail bu üç məqsədin hər birini demək olar ki, tam uğurla yerinə yetirdi. Rəsmi məlumatlara görə, əldə olunan uğur israilli strateqlərin gözləntilərini aşdı. İranın 1000 raketlə cavab verəcəyi gözlənilsə də, faktiki cavab 100–200 raketlə məhdudlaşdı. Bu da İsrailə ilk 24 saat ərzində mühüm əməliyyat üstünlüyü verdi.
Silahlanma qrupu
İllər boyunca İsrail kəşfiyyatının agentləri İranın ümumi nüvə proqramı ilə yanaşı, yalnız az sayda Tehran rəsmisinin bildiyi çox məxfi bomba istehsalı proqramı haqqında da dəqiq məlumatlar əldə ediblər.
İranın nüvə silahı istehsal etmək qabiliyyətini yoxlamağa çalışdığına dair əlamətlər zaman-zaman mediada əks olunub. 2023-cü ildə İranın müəyyən komponentlər, o cümlədən nüvə bombasını hazırlamaq üçün istifadə olunan alışdırıcılara çıxış əldə etməyə çalışdığına dair məlumatlar yayılmışdı. Həmin ilin iyununda ABŞ-ın Axios portalı İranın kompüter modelləri vasitəsilə nüvə silahı istehsalına yaxınlaşmaq üçün çalışdığına dair məlumat yayımlamışdı.
Eyni zamanda, 80 faizdən artıq zənginləşdirilmiş uran izlərinin aşkar olunması da böyük narahatlıq doğurmuşdu. Bu, İsrailin diqqətini beynəlxalq nəzarətdən kənar nüvə silahlanma proqramına yönəltməsinə səbəb olmuşdu.
Oktyabr ayında İsrailin İranın raket zərbələrinə cavab olaraq keçirdiyi hücum zamanı “Parçin” adlı məxfi kompleksdə yerləşən və əvvəllər nüvə alışdırıcılarının sınağı üçün istifadə olunan obyektlər hədəfə alınmışdı. Bəziləri bunun sadəcə xəbərdarlıq xarakterli olduğunu düşünsə də, digər mənbələr həmin obyektlərin hələ də aktiv olduğunu və yeni sınaqlarda istifadə edildiyini bildirib.
13 iyun zərbəsindən sonra İranın bomba gövdəsinin istehsalı üçün komponentlər əldə etməyə çalışması da əməliyyat qərarının səbəblərindən biri kimi göstərildi – amma rəsmi təsdiq verilməyib.
Hədəflərin dəqiq müəyyənləşdirilməsi
İsrailin İran təhlükəsizlik sisteminə illərlə sızması nəticəsində Tehran rejiminin mümkün hücumlara necə reaksiya verəcəyini öncədən hesablamaq mümkün olub. Bu da İsrailin İranın ilk saatlarda yüzlərlə insanın ölümünə səbəb ola biləcək raket hücumunun qarşısını almasına imkan verib.
İranın yüksək hazırlıq səviyyəsində olan raket arsenalı İsrailin hava bazalarını və daxili bölgələrini hədəf almağa qadirdir. Tel-Əviv ehtimal edirdi ki, ilk hücumdan sonra iştirak edən israilli pilotlar geri qayıda bilməyə bilər.
Amma İranın bu planları 13 iyun öncəsi zərərsizləşdirilmişdi – çünki “Hizbullah” döyüşə cəlb olunmamış və onun 100 mindən artıq raketi və məhdud dəqiqlikli raket ehtiyatı döyüşə daxil edilməmişdi.
İranın “sürətli cavab vermə qabiliyyəti”ni sıradan çıxarmaq vacib idi. Bu məqsədlə, İsrail iki plan həyata keçirdi:
1. İrandakı raket qüvvələrinin rəhbərlərinin hədəfə alınması – məsələn, SEPAH-ın aero-kosmik qüvvələrinin komandiri general Əmir Əli Hacızadə və onun əsas köməkçiləri qətlə yetirildi.
2. Raket buraxılış platformalarının bombalanması.
Bunlarla İsrail özünə azı 24 saatlıq əməliyyat üstünlüyü qazandırdı. Bu müddətdə İran yalnız yavaş hərəkət edən pilotsuz uçuş aparatları (PUA) göndərə bildi və onların əksəriyyəti yolda məhv edildi.
Hədəf siyahısının öncədən hazırlanması
Bu əməliyyatdan əvvəl İran ordusunun yüksək rütbəli rəsmiləri və “silahlanma qrupunun” 9 alimi, eləcə də nüvə sənədləri ilə bağlı məxfi sənədlər hədəf siyahısında yer almışdı. Əməliyyatın prioritetləri elə bu siyahıya görə müəyyən olunmuşdu: əvvəlcə insanlar, sonra isə hərəkətli və sabit obyektlər.
İsrail, hədəflərin gizlənə biləcəyi ehtimal olunan yerləri də əvvəlcədən müəyyən etmişdi. Hətta bəzi hədəflər zərbə zamanı mövcud olduqları məxfi obyektlərdən çıxıb başqa “ehtiyat” mərkəzlərə keçsələr də, onlar da izlənilərək məhv edilmişdilər. Məsələn, general Əli Şəmdani məhz bu şəkildə öldürülmüşdü.
Lakin bu cür hədəf dəyişikliyi əməliyyatın ümumi riskini artırırdı. Çünki İranın dərinliklərinə qədər 1500 km-lik məsafələrdə döyüş təyyarələrinin hərəkəti və hava bazalarının koordinasiyası ciddi risklər daşıyırdı. Buna baxmayaraq, heç bir kəşfiyyat sızması və ya gözlənilməz hadisə baş vermədi.
Mossad-ın “uzun qolu”
Mossad-ın İran daxilindəki hüceyrələri PUA-lar (xüsusilə “quadcopter” tipli) vasitəsilə yüksək dəyərli hədəflərə zərbələr endirdilər. Bu cihazlar əvvəlcədən ölkəyə sızdırılmış, mülki maşın və yük avtomobillərində saxlanılmışdı.
İsrail “S-300” sistemlərini neytrallaşdırsa da, İranın öz daxili hava hücumundan müdafiə sistemləri də böyük təhlükə yaratmırdı. Onların koordinasiya və idarəetmə imkanları zəif idi.
İsrailin bu sahədəki üsulları Ukraynanın Rusiyaya qarşı PUA-larla apardığı “hörümçək şəbəkəsi” taktikası ilə müqayisə edilir. İran isə görünür bu metoddan dərs almayıb və ya cavab verməyə vaxt tapmayıb.
Hətta bəzi Mossad hüceyrələrinin uzaqdan idarə olunan tank əleyhinə raketlərdən istifadə etməklə İran rəsmilərini dəqiq şəkildə hədəfə aldığı iddia olunur.
Siyasi planlama və aldatma
İsrail kabinetində sızma ehtimalı yüksək olduğu üçün, əməliyyatın təsdiqi gizli şəkildə – adi bir məclis iclası adı ilə keçirilmişdi. Hətta Baş nazir Netanyahu oğlunun toyunda iştirak edəcəyinə dair xəbərlər yaymaqla İranı aldatmağa çalışmışdı.
ABŞ-a da əvvəlcədən xəbər verilmişdi və zərbədən bir neçə saat əvvəl bəzi amerikalı işçilər evakuasiya edilmişdi. Bu da İran üçün dolayı siqnal idi.
İsrail, Netanyahunun diqqətinin İran deyil, əsir mübadiləsi və digər məsələlərə yönəldiyini göstərmək üçün də müxtəlif diplomatik manevrlər edib. Hətta Mossad rəhbəri Vaşinqtona göndərilmişdi ki, İsrailin hücum etmək niyyəti olmadığı düşünülərək İran arxayınlaşsın.
“Yüksələn Şir” əməliyyatı İsrailin illərlə apardığı kəşfiyyat, sızma və strateji manipulyasiya fəaliyyətinin zirvəsi oldu. Lakin əsas sual hələ də qalır:
Bu taktiki üstünlük İsrailə davamlı strateji qazanc gətirəcəkmi?
İsrail gizli və cəsarətli hücumlarda üstün olsa da, bu cür zəfərlər daim uzunmüddətli təhlükəsizliyə çevrilmir. Ona görə də sual açıq qalır: bu əməliyyat bölgədə dönüş nöqtəsi olacaq, yoxsa bir neçə ay sonra unudulacaq uğurlardan biri kimi tarixə düşəcək?
