BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
2019-cu ilin martında İraq sərhədi yaxınlığındakı Deyr əz-Zor vilayətinin Bağuz qəsəbəsində son istehkamını itirməsinə baxmayaraq, İŞİD terror təşkilatı Suriyanın təhlükəsizliyi və sabitliyi üçün ciddi təhdid olaraq qalmağa davam edir. Bu, əsasən Suriyanın səhralıq bölgəsində fəaliyyət göstərən “səyyar qruplar” vasitəsilə baş verir. 2024-cü ilin dekabrında Suriya rejiminin devrilməsi ilə birlikdə, İŞİD-in yeni təhlükəsizlik reallıqlarına uyğunlaşaraq strategiyasını yenidən formalaşdırması gözlənilirdi.
Rusiya aviasiyasının dəstəyi ilə əvvəlki rejim tərəfindən
başladılan hərbi kampaniyalar, eləcə də Beynəlxalq Koalisiya hava
qüvvələrinin dəstəyi ilə “Suriya Demokratik Qüvvələri”nin (SDQ/
PKK-nın Suriya qolu) apardığı əməliyyatlar təşkilatın tamamilə məhv
edilməsinə və ya təhdidlərinin aradan qaldırılmasına nail ola
bilmədi.
ABŞ-ın İŞİD-in şəhərlərdə yenidən meydana çıxmasının qarşısını
almağa yönəlmiş siyasətləri isə təşkilatın hərbi gücünü zəiflətmək
və birinci-ikinci səviyyəli liderlərinin əksəriyyətini aradan
qaldırmaq baxımından qismən uğurlu olub. Lakin
İŞİD hələ də müəyyən dərəcədə təhlükə olaraq qalır
və Suriyadakı “kövrək” təhlükəsizlik vəziyyətindən
və ABŞ-ın mümkün geri çəkilməsindən faydalana bilər.
Təşkilatın son açıqlamalarında biri isə 20 aprel 2025-ci ildə yayımladığı videobəyanat olub. Burada İŞİD Suriyanın yeni prezidenti Əhməd Şəraa qarşı xəbərdarlıq edərək, onun beynəlxalq terrorla mübarizə koalisiyasına qoşulacağı halda nəticələri ilə təhdid edib. Bu bəyanat, ABŞ-ın Suriyanın yeni rəhbərliyindən İŞİD və törəmə təşkilatlara qarşı mübarizədə iştirak etməsini rəsmi şəkildə istəməsindən sonra yayımlanıb.
2024-cü il dekabrın 8-də əvvəlki rejimin devrilməsindən bu yana İŞİD-in informasiya kampaniyalarında — xüsusilə təşkilatın “ən-Nəbə” jurnalında — nəzərəçarpacaq canlanma yaşanıb. Bu kampaniyalar əsasən prezident Əhməd Şəraa və yeni rəhbərliyin ərəb ölkələri və beynəlxalq ictimaiyyətlə münasibət qurmaq səylərinə qarşı yönəlib. Təşkilat bu cəhdləri “şəhidlərin qanını satmaq” və bir zamanlar “Cəbhət ən-Nusra” lideri kimi çıxış edən Əhməd Şəraanın (Əbu Məhəmməd əl-Colani) təbliğ etdiyi “şəriətin hökmü” prinsipindən imtina kimi təqdim edir. Bu prinsip isə eyni zamanda İŞİD-in öz mövcudluğunu əsaslandırmaq üçün istifadə etdiyi şüarlardan biridir.
Lakin reallıqda, bütün bu informasiya təbliğatına baxmayaraq, döyüş meydanında vəziyyət dəyişib. Belə ki, təşkilatın səhrada olan silahlı fəaliyyəti demək olar ki, yoxa çıxıb. Bu isə İŞİD-in gələcəkdə hansı strategiya ilə hərəkət edəcəyi sualını gündəmə gətirib. Bununla belə, qeyd olunmalıdır ki, təşkilat dekabrdan bu yana ciddi təhlükəsizlik zərbələri alıb. 11 dekabrda, Bəşşar Əsəd rejiminin devrilməsindən dərhal sonra prezident Əhməd Şəraanın rəhbərlik etdiyi yeni hökumət Dəməşqin cənubunda yerləşən Zeynəb Məqamını hədəf alan İŞİD hücumunu önlədiyini və hücumla əlaqəli bir hüceyrəni həbs etdiyini açıqladı.
Dekabrın 16-da ABŞ Mərkəzi Komandanlığı hava hücumu həyata keçirdi və bu əməliyyat nəticəsində 12 İŞİD üzvü məhv edildi. Üç gün sonra, Deyr əz-Zorda təşkilatın bir komandiri öldürüldü, ehtimala görə bu da yeni rəhbərliklə koordinasiyalı həyata keçirilib.
Dekabrın 23-də ABŞ hava hücumu nəticəsində təşkilata məxsus silah daşıyan yük maşını hədəf alındı. 2025-ci ilin yanvarında ABŞ SDQ-yə dəstək verərək İŞİD-in hücum hücrəsinin başçısını həbs etdi. 16 fevral 2025-ci ildə isə yeni Suriya rəhbərliyi İŞİD-in Dəməşqdə hücumlar planlaşdırmaqda ittiham olunan üzvü — Əbu Həris əl-İraqini həbs etdiyini açıqladı.
Bəzi ekspertlər təşkilatın bu hücumlara səssiz reaksiyasını yeni bir strategiyaya bağlayırlar. Bu strategiya, təhlükəsizlik təzyiqlərini azaltmaq üçün təşkilatın fəaliyyətini səssiz şəkildə davam etdirməsi və öz sıralarını gözlərdən uzaqda yenidən qurması üzərində qurulub. İŞİD-in hazırda passiv görünməyə çalışması, şəhər və kəndlərdə təhlükəsizlik qüvvələrinin nəzarətindən uzaq şəraitdə öz hüceyrələrini bərpa etməyə fürsət qazandırır.
Taktiki Dəyişikliklər
İllər ərzində İŞİD döyüş taktikasında dəyişiklik edərək daha çevik üsullara keçib. Kiçik və mobil qruplardan ibarət, adətən 3-5 nəfərlik dəstələr gecələr qısa və qəfil hücumlar həyata keçirərək tezliklə mövqelərinə geri çəkilirlər. Bu üsul onların izininin təqib edilməsini çətinləşdirir və hədəf alınma ehtimalını azaldır. Bu taktika İŞİD-ə sabit bazalara və ya açıq qərargahlara ehtiyac duymadan fəal qalmağa imkan verir və bu da ona qarşı mübarizəni illərlə çətinləşdirib.
SDQ-nin nəzarət etdiyi ərazilərdə isə İŞİD fərqli fəaliyyət forması seçib. Burada təşkilat yerli tayfa narazılıqları və daxili münaqişələrdən yararlanır.
SDQ qüvvələrinə qarşı bəzi hücumların birbaşa təşkilatla əlaqəli olmayan yerli tayfa üzvləri tərəfindən həyata keçirildiyini bildirilir. Lakin bu şəxslər İŞİD-in tətbiq etdiyi gizlilik və manevr taktikasına uyğun hərəkət edərək, hücumların arxasında real icraçıların müəyyənləşdirilməsini çətinləşdiriblər. Bu isə fərdi hücumlara daha təşkilatlanmış görünüş verir. Bu mənada, təşkilat tayfa narazılıqlarını fürsət kimi dəyərləndirərək, mövcudluğunu artırmağa çalışır.
İdlib Təcrübəsi və Ümumi Strategiya
Bu kontekstdə “Əl-Şərq əl-Əvsət”ə danışan və adının açıqlanmasını istəməyən Suriya ümumi təhlükəsizlik qurumundan bir rəsmi şəxs belə deyib ki, : “Biz İdlibdə İŞİD-lə təcrübə qazandıq və əvvəllər onun hüceyrələrini sıradan çıxarmağı bacardıq. Hətta bu təşkilat daha güclü, biz isə bu günkindən daha zəif olduğumuz dövrdə belə bunu etmişdik. Amma indi daha hazırlıqlı və təcrübəliyik”.
Rəsmi şəxs bildirib ki, yeni Suriya hökuməti ümumi təhlükəsizlik strategiyasına əsaslanır. Bu strategiya aşağıdakı istiqamətləri əhatə edir:
Təhlükəsizlik orqanlarının yenidən qurulması və fəaliyyətlərinin əlaqələndirilməsi ilə yatmış hüceyrələrin vaxtında aşkarlanması
Sərhədlərin qorunması və döyüşçülərin keçidinin qarşısının alınması üçün qonşu dövlətlərlə əməkdaşlığın gücləndirilməsi
Radikal ideoloji təbliğata qarşı maarifləndirmə kampaniyaları və internetə nəzarət
Əsas xidmətlərin yaxşılaşdırılması, korrupsiyaya qarşı mübarizə və yerli inkişaf proqramlarının genişləndirilməsi yolu ilə ekstremizmin dəstək bazasının zəiflədilməsi
Eyni zamanda, təhlükəsizlik mənbəyi bildirib ki, “İŞİD-in sürətli hücumlar vasitəsilə – məsələn, kiçik partlayıcı qurğuların yerləşdirilməsi və ya hədəfli sui-qəsdlərlə – tanınmış mülki və ya təhlükəsizlik fiqurlarını hədəfə alması istisna edilmir”. O əlavə edib ki, təşkilat şəhərlərdə bu tip hücumlar üçün yatmış hüceyrələrdən istifadə edə bilər, habelə nizamsız yaşayış məhəllələrini və nəzarətsiz bölgələri müvəqqəti gizlənmə yeri kimi istifadə edə bilər. Bu isə təhlükəsizlik orqanları üçün əlavə çətinliklər yaradır.
Yeni İdarəyə Qarşı Təşviqat
İŞİD terro təşkilat hal-hazırda “yorğunluq və tükənmə
mərhələsindən keçir” və əvvəlki kimi əraziyə nəzarət etmək yox,
daha çox təhlükəsizlik sabitliyini pozmaq üçün kiçik hüceyrələr
yaratmaq niyyətindədir.
Maliyyə və insan resurslarının çatışmazlığı, eləcə də Suriya və
İraq arasında artan təhlükəsizlik əməkdaşlığı nəticəsində regionda
artan təzyiqlərlə qarşı-qarşıyadır. Buna baxmayaraq, İŞİD silahlı
fraksiyaların daxilində – xüsusilə hökumətin İslamdan uzaq
mövqeyindən məyus olan cihadçı mənşəli döyüşçülər arasında –
narazılıqlardan faydalanmağa çalışacaq.
Yeni Hakimiyyətə Qarşı Çətinliklər və Təhdidlər
Suriya keçid hökuməti ölkədə təhlükəsizlik və iqtisadi sabitliyi təmin etməkdə ciddi çətinliklərlə qarşı-qarşıyadır. Şimali-şərqi Suriyada SDQ ilə gərginliklər, sahil bölgələrində əvvəlki rejimin qalıqları ilə münasibətlər və druz icması ilə mürəkkəb əlaqələr daxilində dərin daxili parçalanma mövcuddur.
Eyni zamanda, yeni rəhbərlik beynəlxalq və ərəb legitimliyi qazanmağa, real idarəçilik təməlləri formalaşdırmağa çalışır. Hələlik ABŞ tərəfindən rəsmi tanınma baş verməyib və ölkəyə qarşı beynəlxalq sanksiyaların əksəriyyəti qüvvədə qalır. Prezident Əhməd Şəraanın qarşıdakı Bağdad Ərəb Sammitinə dəvət olunması üçün isə uzun diplomatik müzakirələr aparılıb.
Bu mürəkkəb şəraitdə, İŞİD kimi bir təhlükəki terror təşkilatın mövcud qeyri-sabitlikdən və təhlükəsizlik boşluğundan faydalanmağa çalışması qaçılmazdır. Yeni hökumətin səhralıq və uzaq bölgələri qorumaq üçün kifayət qədər qüvvəyə malik olmaması, habelə məhkəmə ədalətinin gecikməsi, radikal ideologiyaların hələ də bəzi bölgələrdə təsirli olması İŞİD-in alternativ kimi təqdim olunmasına şərait yaradır. Son həftələrdə təşkilata yaxın saytlarda yayımlanan ideoloji materiallar da bu məqsədə xidmət edir.
Terror təşkilatının gələcək üçün təhlükəli hesab edilən başqa bir planı da liderlərinin və döyüşçülərinin həbsdən azad edilməsi ilə bağlı çağırışlardır. Bu şəxslərin bir hissəsi hələ də SDQ nəzarətindəki həbsxanalarda saxlanılır və onların gələcək taleyi qeyri-müəyyəndir.
Bu səbəbdən, İŞİD-lə mübarizə yeni hökumət üçün həm açıq, həm də gizli ən ciddi çağırışlardan biri olaraq qalır.
