BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi, Əhməd Qənnam
Ankara HƏMAS hərəkatını Trampın təşəbbülünü qəbul etməyə inandırmaq üçün əhəmiyyətli səylər göstərib. Lakin Türkiyənin əldə etdiyi əsas fayda, görünür, sazişin özündən deyil, ABŞ prezidentindən “yaşıl işıq” alaraq “Suriya Demokratik Qüvvələri”nə (SDQ) və bütövlükdə Suriyada hərəkət azadlığını təmin etməsindən ibarətdir.
Türkiyə müstəqilliyini və hərbi gücünü möhkəmləndirir
Ankaranın müttəfiqlərə və dostlara etimadsızlığından danışmaq artıq bir zərurət deyil. Türkiyə öz müdafiə potensialını artırır, silah istehsalını genişləndirir, hava hücumundan müdafiə sistemlərini gücləndirir və hərbi çəkindirmə qabiliyyətini yüksəldir.
Ankara Suriyanın və İraqın cənub sərhədlərindəki hər hansı təhlükəni neytrallaşdırmaq üçün siyasi və iqtisadi təzyiqlərlə yanaşı, sərt gücdən də istifadə edir. Bu siyasət həm də Suriyanın yeni rəhbərliyinin maraqları ilə üst-üstə düşür. Yeni rəhbərlik “Suriya Demokratik Qüvvələri” kimi tanınan “SDQ kompleksi”ndən qurtulmaq istəyir.
Son illərdə Türkiyə Suriya müxalifəti ilə sıx əlaqələr qurub - Dəməşqdə hakimiyyətə gələn “Heyət Təhrir əş-Şam” da daxil olmaqla silahlı qruplarla və uzun müddət İstanbulda fəaliyyət göstərən siyasi müxalifətlə münasibətləri gücləndirib.
Suriya nazirinin səfərləri və diplomatik fəallıq
Suriya xarici işlər naziri Əsəd əş-Şeybani Ankaraya səfərlərinin intensivləşməsi təəccüblü deyil: son üç ayda o, Türkiyəyə beş dəfə səfər edib, dörd gün ərzində isə iki dəfə paytaxta gəlib.
Onun son səfərlərinin əsas mövzusu “SDQ” məsələsinin gələcəyi və 10 mart sazişinin icrasız qalması fonunda çıxış yolu tapmaq olub.
Ankara və regional dəyişikliklər
Türkiyə regional dəyişiklikləri öz xarici siyasət maraqları naminə ustalıqla yönləndirir və region problemlərinin həlli üçün diplomatik platforma rolunu oynayır.
Şeybaninin Ankaraya səfərindən dərhal sonra İraq Kürdüstanı rəhbəri Nəçirvan Bərzani, ardınca İraqın xarici işlər naziri Fuad Hüseyn, bir gün sonra isə Suriya xarici işlər naziri müdafiə və kəşfiyyat rəhbərləri ilə birlikdə Türkiyəyə gəlib.
Ankaranın “qazan–qazan” prinsipi yalnız iqtisadi deyil, diplomatik münasibətlərdə də özünü göstərir. İki il əvvəl Türkiyə, Bafel Tələbani PKK və “SDQ” ilə əlaqələrini genişləndirdiyi üçün, İraqın Süleymaniyyə şəhərinə aviareysləri dayandırmışdı. Bu qərar Süleymaniyyə üçün ciddi iqtisadi zərbə olmuşdu.
İraq xarici işlər nazirinin son səfəri zamanı su resursları sahəsində əməkdaşlıq üzrə çərçivə razılaşmasının layihəsi imzalanıb. Bu, Ankara və Bağdad arasında Suriyanın şimal-şərqində “SDQ”nin fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması və “Həşdi Şaabi” ilə əlaqələrinin kəsilməsinə yönəlmiş strateji əməkdaşlığın tərkib hissəsinə çevrilə bilər.
Qəzza və Suriya arasında
Şeybaninin Ankaraya ilk səfəri nəticə vermədi. O zaman suriyalı nazir bildirmişdi ki, 10 mart razılaşması kağız üzərində qalıb və “SDQ” onun heç bir bəndinə əməl etmir. Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan isə cavabında qeyd etmişdi ki, “SDQ” tənlikdən çıxarılmalıdır, lakin bunun necə ediləcəyi barədə təfərrüat açıqlamayıb.
Bu kontekstdə Qəzza və “Əl-Əqsa tufanı” əməliyyatı da Suriyada hadisələrin gedişatına təsir göstərib. Hizbullahın İsraillə qarşıdurmaya girməsi nəticəsində onun bölmələri və İran qüvvələri Suriyadan çıxarılıb. Nəticədə əvvəlki rejim sürətlə çökmüş, müxalifət Dəməşqdə hakimiyyətə gəlmişdi.
Qəzzada müharibənin dayandırılması və əsirlərin mübadiləsini nəzərdə tutan Şarm əş-Şeyx razılaşmasında Türkiyə mühüm rol oynayıb. O, faktiki olaraq Fələstin tərəfinin - yəni HƏMAS-ın — zəmanətçisi qismində çıxış edib. ABŞ prezidenti Donald Tramp da bu sazişdə Türkiyə liderinin həlledici rolunu vurğulayıb. Lakin sual qalır: Türkiyə bunun müqabilində nə əldə etdi?
Türkiyə nə əldə edə bilər
Ankara HƏMAS-ı Trampın təşəbbüsünü qəbul etməyə razı salmaqla və azad edilmiş fələstinli əsirləri ailələri ilə birlikdə qəbul edib onlara müvəqqəti sığınacaq verməklə ciddi güzəştə gedib. Bunun müqabilində Türkiyə, görünür, Vaşinqtondan “SDQ”yə qarşı daha sərbəst hərəkət etmək və Suriyada hərbi mövcudluğunu genişləndirmək üçün razılıq alıb. Bu, Ankaraya Suriyada güc balansını yenidən qurmaq və İsrailin təsirinə qarşı durmaq imkanı verə bilər.
Əgər bu ssenari həyata keçsə, Türkiyə cənub sərhədlərindəki təhlükəni tam aradan qaldıra bilər. Lakin Suriya prezidenti Əhməd əş-Şəranın “SDQ” ilə birbaşa hərbi toqquşmaya qarşı çıxması səbəbindən yaxın zamanda hərbi əməliyyat ehtimalı azdır.
Bununla belə, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Tramp ilə şəxsi münasibətlərindən istifadə edərək “SDQ”ni hərbi yolla zərərsizləşdirmək və eyni zamanda İraq Kürdüstanındakı kimi məhdud kürd muxtariyyətini qorumaq imkanı əldə edə bilər. Bu variant Ankaraya həm siyasi, həm də iqtisadi baxımdan Dəməşqlə birgə hərbi əməliyyatdan daha çox üstünlük qazandıra bilər.
Yeni mərhələ - “Sərhədsiz Türkiyə”
Bu yanaşma Ankaranın iqtisadi maraqlarına da uyğundur, xüsusilə Dəməşqlə münasibətlərin soyuması fonunda. Prezident Şəraa “kürd məsələsi”ni müzakirə etmək üçün Türkiyəyə səfər edəcəyinə söz versə də, bu səfər baş tutmayıb. O, yalnız xarici işlər nazirini və müdafiə və kəşfiyyat rəhbərlərindən ibarət nümayəndə heyətini Ankaraya göndərməklə kifayətlənib.
Beləliklə, Trampın vasitəçiliyi və Ərdoğanın dəstəyi ilə əldə edilən Qəzza sazişi “SDQ layihəsi”nin sonunun başlanğıcı və Suriyada Türkiyə təsirinin yeni mərhələsinin başlanğıcı ola bilər. Bu strategiyanın həyata keçirilməsi Ankaraya sərhədlərinin təhlükəsizliyini təmin etmək, PKK-nın təsirini zəiflətmək və “Sərhədsiz Türkiyə” adlandırılan yeni bir geosiyasi dövrün əsasını qoymaq imkanı verəcək.