BAKI,AzerVoice Analitik təhlil mərkəzi

“Suriyadan kənara üçüncü, ərəb dünyasına isə ikinci rəsmi səfəri olsa da, onu ilk dəfə tam dövlət başçısı kimi qarşılayıblar”. Bu ifadə, Suriya prezidenti Əhməd Şəraanın ötən çərşənbə günü İordaniyaya etdiyi qısa səfərinə dair Əmman şəhərindəki rəsmi mənbələrdən biri tərəfindən səsləndirilib.

Əslində, Suriya tərəfindən qısa müddət əvvəl planlaşdırılan bu sürətli və bir qədər gecikmiş səfər, həm mübahisə və təəccüb yaradıb, həm də həm Əmman, həm də Dəməşq üçün rahatlaşdırıcı bir xəbər olub.

Müzakirələrə səbəb olan möhtəşəm qarşılama

Səfərin ən çox diqqət çəkən məqamı isə Əhməd Şəraanın Əmmanda xüsusi protokol ilə qarşılanması olub. O, Marqa hava limanında İordaniya kralı II Abdullah tərəfindən şəxsən qarşılanıb. Kral qonağını özü sükan arxasına keçərək, "qırmızı kortej" adlanan xüsusi rəsmi avtomobil dəstəsi ilə müşayiət edib. Qırmızı kortej adətən yalnız xüsusi dövlət tədbirlərində və yüksək səviyyəli qonaqların qəbulunda istifadə olunur. Daha sonra kortej Bəsman Sarayına doğru hərəkət edib və burada İordaniya vəliəhdi, prins Hüseyn də hərbi geyimdə qonağı qarşılamağa qoşulub.

Televiziyada yayımlanan görüntülərdə II Abdullahın vəliəhdi, baş naziri, xarici işlər naziri, kral sarayının yüksək vəzifəli rəsmiləri və siyasi idarə rəhbərləri ilə birlikdə prezident Şəraanı qəbul etdiyi görünürdü. Suriyanın nümayəndə heyəti isə daha kiçik tərkibdə idi və Şəraanın yanında yalnız xarici işlər naziri Əsəd Şeybani yer alırdı.

İordaniyada mənbələrin verdiyi məlumata görə, görüş iki hissədən ibarət olub:

Qapalı və uzun müddət davam edən ikitərəfli müzakirə – Kral II Abdullah və prezident Əhməd Şəraa arasında baş tutub və heç bir kənar şəxs bu görüşün detalları barədə məlumatlı deyil.
Mətbuata açıq görüş – Burada enerji, ticarət (xüsusilə ərzaq təhlükəsizliyi), su ehtiyatları və iki ölkə arasındakı sərhədlərlə bağlı məsələlər müzakirə olunub.

Səfərin Ankaradakı görüşlə əlaqəsi varmı?

Səfərdən bir gün əvvəl İordaniya vəliəhdi, şahzadə Hüseyn Türkiyəyə səfər edərək prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüş keçirmişdi. Vəliəhd görüşü öz rəsmi "Instagram" hesabında "məhsuldar" adlandırmışdı. Bu, bəzi müşahidəçilərdə bu iki səfərin əlaqəli olub-olmaması barədə suallar yaradıb.

İordaniyada hökumətə yaxın bir mənbə bildirib ki, Türkiyə səfəri əvvəlcədən planlaşdırılmışdı və gündəliyə Qərb Sahili, Qəzza, Qüds və Suriya məsələləri, eləcə də regional dəyişikliklər daxil idi. Əksinə, Şəranın səfəri isə Dəməşqin xahişi ilə son anda planlaşdırılmışdı.

Suriya və İordaniya arasında yeni dövr?

Əsəd rejiminin süqutundan sonra, İordaniya və Suriya arasındakı münasibətlər daha uyğunlaşmış görünür, baxmayaraq ki, Əmman yeni hakimiyyətə qarşı hələ də ehtiyatlı yanaşır.

Bu münasibətlərin əsas mərkəzində siyasi coğrafiya və sərhəd təhlükəsizliyi dayanır. Uzun illər ərzində Əsəd rejimi dövründə Suriya-İordaniya sərhədi daim gərginlik və qaçaqmalçılıq zonası olub. Son illərdə İranın dəstəklədiyi silahlı qrupların bu bölgədə silah və narkotik ticarəti aparmasına imkan yaradılıb.

Lakin Şəraanın hakimiyyətə gəlişi ilə Suriya və İordaniya arasındakı münasibətlər dəyişməyə başlayıb. Hətta bəzi mənbələr bu səfərin iki ölkə arasında yeni bir səhifənin başlanğıcı ola biləcəyini vurğulayır.

Şəraanın hakimiyyətini qoruma strategiyası

Əhməd Şəraa son aylarda daha səliqəli və dövlət adamına xas bir görünüş sərgiləməyə çalışır. Lakin onun arxiv fotoları və keçmişi hələ də unudulmayıb.

Hakimiyyətə gəldikdən sonra isə ilk diplomatik addımını Səudiyyə Ərəbistanına səfərlə atmış və Riyadı öz müttəfiqi kimi görməyə çalışmışdı.

Şəraa açıq şəkildə ABŞ-ın dəstəyini qazanmağın hakimiyyətdə qalmağın əsas şərti olduğunu anlayır. Lakin Vaşinqtonun razılığı olmadan İsraili narahat etməyəcək bir siyasət yürütmək məcburiyyətindədir.

Buna görə də, İordaniya və Suriya arasında yeni münasibətlərin gərgin ritorikadan uzaq, daha realist və regional maraqlara uyğun bir formada qurulacağı gözlənilir.

İordaniyanın Şəraanı rəsmi prezident kimi qəbul etməsi nə deməkdir?

Hərçənd ki, Şəraanın ölkə daxilində legitimliyi var, onun inqilabdan çıxmış bir lider olması bəzi dairələrdə mübahisələr doğurur.

Məhz bu səbəbdən, İordaniyanın onu tam səlahiyyətli prezident kimi qəbul edərək rəsmi dövlət başçısı protokolu ilə qarşılama qərarı, siyasi bir mesaj daşıyır. Bu, İordaniyanın yeni Suriya hökuməti ilə keçmiş problemləri bağlamağa və yeni bir səhifə açmağa hazır olduğunu göstərən bir jestdir.

Səfərin nəticəsi nə ola bilər?

Mənbələrə görə, bu səfər mövcud problemlərin dərhal həlli üçün deyil, uzunmüddətli əməkdaşlığın əsasını qoymaq üçün təşkil olunub.

İndi isə iş icraçı və texniki komissiyalara həvalə olunub və bu dəfə Dəməşqin siyasi iradəsi ilə bu komissiyaların real nəticələr ortaya qoyacağına ümid var.

İordaniya və Suriya arasında uzun müddət davam edən problemlər əsasən siyasi, təhlükəsizlik, iqtisadi və qaçqın böhranı ilə bağlı olub. Əsas problemləri belə qruplaşdırmaq olar:

Sərhəd Təhlükəsizliyi və Narkotik Qaçaqmalçılığı
İranın və onun dəstəklədiyi qrupların fəaliyyəti – Suriya-İordaniya sərhədi illərlə İranın dəstəklədiyi silahlı qrupların nəzarətində olub. Bu qruplar silah, narkotik və insan qaçaqmalçılığı ilə məşğul olub.

Sərhədin qeyri-sabitliyi – Suriya müharibəsindən əvvəl də İordaniya-Suriya sərhədində təhlükəsizlik zəif idi, müharibə illərində isə vəziyyət daha da pisləşdi. Sərhəddə qaçaqmalçılıq, ekstremist qrupların fəaliyyəti və silahlı toqquşmalar artdı.

Narkotik qaçaqmalçılığı (Captagon problemi) – Suriya bölgədə ən böyük narkotik ticarət mərkəzlərindən birinə çevrilib. Captagon adlı narkotik maddə əsasən İordaniya və Körfəz ölkələrinə göndərilir. İordaniya sərhədində bu qaçaqmalçılığı dayandırmaq üçün mütəmadi olaraq əməliyyatlar keçirir, lakin problem tam həll olunmayıb.

Qaçqın Böhranı və Humanitar Yardım Problemi

Suriyalı qaçqınlar – Suriya müharibəsi zamanı İordaniya 1 milyondan çox suriyalı qaçqını qəbul etdi. Bu, İordaniyanın iqtisadiyyatına və sosial sisteminə böyük yük oldu. Qaçqınların yerləşdirilməsi, iş tapması və yerli əhali ilə münasibətləri ölkədə narazılıqlara səbəb oldu.

Qaçqınların geri qaytarılması problemi – İordaniya qaçqınların Suriyaya geri qayıtmasını istəyir, lakin Dəməşq hökuməti bu məsələdə kifayət qədər aktiv addımlar atmır. Bundan əlavə, müharibə sonrası Suriyanın bərpa olunmamış infrastrukturuna görə bir çox qaçqın geri qayıtmaq istəmir.

Siyasi Gərginlik və Diplomatik Problemlər

İordaniyanın Əsəd rejiminə qarşı mövqeyi – İordaniya uzun illər Bəşər Əsəd rejiminə qarşı tənqidi mövqe tuturdu və üsyançıları dəstəkləyirdi. Bu da iki ölkə arasında siyasi münasibətlərin soyumasına səbəb olmuşdu.

Suriya rejiminin İranla yaxınlığı – İordaniya İranın bölgədəki nüfuzunun artmasını təhlükə kimi görür. Suriya hökuməti isə İranla hərbi və siyasi müttəfiq olduğu üçün İordaniyanın narahatlıqlarına önəm vermirdi.

Ərəb ölkələri arasında Suriya məsələsi – Suriya müharibəsi başlayandan sonra Ərəb ölkələrinin əksəriyyəti Əsəd rejimini təcrid etdi, amma İordaniya bir növ neytral mövqe saxladı. İndi isə Ərəb dövlətləri ilə Suriyanın yaxınlaşması prosesi başlayıb və İordaniya da bu prosesə qoşulmağa çalışır.

Ticarət və İqtisadi Əlaqələrdə Çətinliklər
Ticarət əlaqələrinin zəifləməsi – Müharibədən əvvəl İordaniya və Suriya arasında iqtisadi əlaqələr güclü idi, lakin müharibə nəticəsində ticarət yolları bağlandı və iki ölkə arasındakı ticarət həcmi kəskin azaldı.

Sərhəd-keçid məntəqələrinin bağlanması – İordaniya ilə Suriya arasında əsas ticarət qapısı olan "Nəsib-Cabir" sərhəd keçidi illərlə bağlı qaldı və bu, hər iki ölkənin iqtisadiyyatına ciddi zərər vurdu. 2018-ci ildə sərhəd yenidən açıldı, lakin stabil fəaliyyət göstərə bilmədi.

İordaniyanın enerji böhranı – İordaniya Suriyadan keçən enerji xətləri və su mənbələri ilə bağlı problemlər yaşayır. İordaniya Suriya ilə elektrik enerjisi və su ehtiyatları mövzusunda yeni razılaşmalar əldə etmək istəyir.

Suriya-İsrail Münasibətləri və İordaniyanın Narahatlığı
İsrail və İran problemi – Suriya, İranın dəstəklədiyi qrupların İsrail sərhədlərinə yaxın mövqelənməsinə icazə verdiyi üçün bölgədə gərginlik artır. İordaniya isə İsrail və İran arasında mümkün müharibənin öz sərhədlərinə təsir edə biləcəyindən narahatdır.

Suriya və İsrail arasında gərginlik – İsrail son illərdə Suriyadakı İran və Hizbullah mövqelərinə qarşı hava hücumları həyata keçirir. İordaniya bu münaqişənin öz sərhədlərinə sıçramasından ehtiyat edir və İsrail-Suriya münasibətlərinin sabitləşməsində maraqlıdır.

Hazırkı vəziyyət və son proseslər

Son zamanlar İordaniya və Suriya arasında münasibətlər yumşalmağa başlayıb. Bunun əsas səbəbləri:

İordaniya Ərəb dünyasında Suriyanın yenidən qəbul olunmasını dəstəkləyir.

İki ölkə arasında sərhəd təhlükəsizliyi məsələləri müzakirə olunur və yeni razılaşmalar əldə edilməyə çalışılır.

İqtisadi əlaqələrin yenidən qurulması üçün addımlar atılır.

Qaçqın böhranına dair danışıqlar aparılır.