BAKI, AzerVoice, Nailə Babazadə
10 dekabr 1901-ci ildə Stokholmda fizika, kimya, tibb, ədəbiyyat və sülh sahələri üzrə ilk Nobel mükafatları təqdim edilib. Təqdimetmə mərasimi dinamit və digər güclü partlayıcıların ixtiraçısı olan isveçli Alfred Nobelin ölümünün beşinci ildönümündə baş tutub. Öz vəsiyyətində Nobel, böyük sərvətinin əsas hissəsinin bir fonda yerləşdirilməsini və həmin fondun faiz gəlirlərinin “hər il əvvəlki il insanlığa ən böyük fayda gətirənlərə mükafat şəklində verilməsini” tələb etmişdi. Nobel mükafatlarını yaratmaq üçün açıq şəkildə səbəb göstərməsə də, geniş şəkildə hesab olunur ki, o, ixtiralarının müharibədə getdikcə daha dağıdıcı məqsədlərlə istifadəsi üzündən mənəvi peşmançılıq hissi duyurdu.
Alfred Bernhard Nobel 1833-cü ildə Stokholmda anadan olub və dörd il sonra ailəsi Rusiyaya köçüb. Atası Sankt-Peterburqda partlayıcı minalar və digər hərbi avadanlıqlar istehsal edən uğurlu bir zavod idarə edirdi. Rusiyada, Parisdə və ABŞ-da təhsil alan Alfred Nobel parlaq kimyaçı olduğunu sübut etdi. Krım müharibəsindən sonra atasının biznesi zəifləyəndə Nobel İsveçə qayıdaraq partlayıcı maddələrlə bağlı təcrübələr aparmaq üçün laboratoriya qurdu. 1863-cü ildə o, yüksək dərəcədə uçucu maye olan, həmin dövrdə yeni kəşf edilmiş, lakin istifadəsi çox təhlükəli sayılan nitroqliserinin partlamasını idarə etməyin yolunu tapdı. İki il sonra Nobel müasir yüksək partlayıcıların dövrünü açan təkmilləşdirilmiş alovlandırıcı vasitə olan partladıcı kapsulu ixtira etdi. Həmin vaxtadək ən etibarlı partlayıcı maddə barıt idi.
Bununla belə, nitroqliserin hələ də təhlükəli olaraq qalırdı və 1864-cü ildə Nobelin nitroqliserin zavodu partladı, nəticədə onun kiçik qardaşı və bir neçə nəfər həlak oldu. Daha təhlükəsiz partlayıcı axtarışında Nobel 1867-ci ildə nitroqliserini “kieselgür” adlı məsaməli maddə ilə birləşdirdikdə, idarə olunması və istifadəsi daha təhlükəsiz olan güclü partlayıcı qarışığın yarandığını kəşf etdi. Nobel bu ixtirasını yunan dilində “güc” mənasını verən dynamis sözünə əsasən “dinamit” adlandırdı. Dinamitə patent alaraq Nobel böyük sərvət qazandı və bəşəriyyət onun ixtirasından həm tikinti işlərində, həm də müharibədə istifadə etdi.