BAKI,AzerVoice

İslam cəmiyyəti hamıya bərabər hüquqların tanınması idealına digər bütün mədəniyyətlərdən daha çox yaxınlaşmışdır. Həzrət Peyğəmbərin dövründən etibarən hər bir fərdin ehtiyacları önəmli sayılırdı. Müsəlmanların özünəməxsus xüsusiyyətlərindən biri başqaları ilə maraqlanmaları və səxavətlə yardım göstərmələri idi. Kasıblara zəkatın məcburi ödənilməsi ciddi qaydada tətbiq edilirdi. Bununla yanaşı, könüllü şəkildə edilən müxtəlif yardımlar da geniş yayılmışdı.

Ramazan ayında və Həccin sonunda verilən ianələr (fitrə) də mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Bu yardımlar möhtaclara, səfərdə olanlara, elm öyrənənlərə və borclulara çatdırılırdı. İanələrdən eyni cəmiyyətdə yaşayan hər kəs – istər müsəlman, istərsə də qeyri-müsəlman – faydalana bilirdi.

İmam Qəzzali müsəlman xeyriyyəçiliyinin misilsiz cəhətini belə vurğulayır: “Müsəlman, ehtiyacı olan qardaşına o istəməsə də, hətta istəməsini gözləmədən yardım etməlidir. Əgər insan yardım istəməyə məcbur qalırsa, bu, artıq cəmiyyətin nizamının pozulduğunun göstəricisidir.”

Müsəlman cəmiyyətində yaşayan sağlam qeyri-müsəlman kişilər isə cizyə vergisi ödəmək məcburiyyətində idilər. Çünki onlar hərbi xidmətə cəlb olunmurdu. Əgər könüllü şəkildə hərbi xidmətə qatılırlarsa, bu vergidən azad edilirdilər. Cizyə qeyri-müsəlmanların qorunması üçün istifadə olunurdu. İslam tarixində müsəlmanlar bu vəzifəni yerinə yetirə bilmədikləri hallarda qeyri-müsəlmanların ödədiyi vergini geri qaytarırdılar. Məsələn, müsəlman ordusu bir şəhəri tərk etmək məcburiyyətində qaldıqda, rəhbərlik həmin şəhərin xristian icmasına ödənilən bütün cizyəni geri vermişdi.

Hətta Bizansın İskəndəriyyədə qarət etdiyi qıptilər müdafiəsiz qaldıqlarında, müsəlman sərkərdə onlara dəymiş ziyana görə təzminat ödəyib.

Orta Şərqdə qonaqpərvərlik də xüsusi yer tuturdu. Yolçunu gülərüzlə qarşılamaq, ona yemək və qalacaq yer vermək adət idi. Hətta o, günahkar və ya cinayətkar olsa belə, qorunurdu. Tarixi rəvayətlərdə Bədəvi qadın Füqeyhənin çadırına sığınan yolkəsəni canı bahasına qorumasından bəhs olunur. İkinci xəlifə Ömər yoxsullara şəkəri çox sevdiyi üçün onlara şəkər paylayırdı.

Peyğəmbər buyurur:

“Gülərüz olmaq sədəqədir.
Bir insanı yaxşılığa təşviq etmək sədəqədir.
Pis əməli qadağan etmək sədəqədir.
Azmış birinə yol göstərmək sədəqədir.
Kor birinə yardım etmək sədəqədir.
Yolda gördüyün daşı kənara qoymaq sədəqədir.
Susuz insana su vermək isə ən gözəl xeyir işlərdəndir.”

Hətta Həzrət Peyğəmbər döyüş əsnasında su istəyən düşmən əsgərlərinə hücum edilməsinə mane olmuşdur. Bu hadisə İslamın humanist münasibətinin nadir və qiymətli nümunəsidir.

İslamda sədəqənin ən mühüm cəhətlərindən biri gündəlik həyatını təmin etmək imkanı olmayanlara verilməsi idi. Buna elmə həsr olunmuş alimlər, elm yolunda olanlar, başqalarına yardım göstərməyə çalışanlar və fiziki qüsurlu insanlar daxil idi. Bu prinsiplər sonradan dövlət tərəfindən dəstəklənəcək sosial təminat sisteminin əsasını qoymuşdu.

İslam tarixində çoxlu nümunələr göstərir ki, bu din bərabərlik prinsipini təsdiqləmişdir. Qulların azad olub hökmdar səviyyəsinə yüksəlməsi, eləcə də sadə ailələrdən çıxmış alimlərin böyük şöhrət qazanması bunun sübutudur.

Heyvanlara münasibətdə də İslam xüsusi yanaşma sərgiləmişdir. Quranda deyilir: “Bütün heyvanlar və quşlar sizin kimi bir ümmətdir.” Heyvanların da öldükdən sonra bir həyatı olduğu bildirilir. Müfəssir Zəməxşəri bu ayəni belə izah edir: heyvanlar axirətdə dünyada onları sevən insanlarla birlikdə yaşayacaqlar. Razi isə qiyamət günü heyvanların onlara qarşı pislik edən insanlardan haqlarını almaq üçün Allahın hüzuruna çıxacağını bildirir.

Həzrət Peyğəmbər heyvanlara xüsusi qayğı göstərmişdi. Məsələn, məsciddə pişiyi bayıra çıxarmaq istəyənlərə mane olmuş, hətta pişiyin yanında namaz qıldırmışdır. Bir səfərdə namaz vaxtı gəlmişkən, əvvəlcə dəvələrin suvarılmasını gözlətmişdir. Başqa bir vaxt isə dəvənin üstündə moizə oxuyan adama işarə edərək: “Heyvan kürsü deyil”, – demişdir.

Quş balalarını yuvadan götürənlərə qəzəblənmiş, heyvanlara yaxşılıq edən qadını isə belə mədh etmişdir: “Heyvana yaxşılıq etməyin savabı vardır.”

İslam insanlardan bütün canlılara qarşı mərhəmətli və qayğıkeş olmağı tələb edir. İngilis səyyah R.V.K. Bodli Şərqi Asiyada bir müsəlman ölkəsində gördüyü hadisəni belə nəql edir: Küçədən keçərkən cənazə daşıyan insanlar tabutu bir neçə addım daşıyıb başqalarına ötürürdülər. Həmin vaxt dəbdəbəli maşında gedən bir iş adamı dayanıb, düşərək tabutu bir neçə addım daşıdı və sonra yoluna davam etdi. Bodli bu hərəkətdən dərin təsirlənmişdi.

Əslində, cənazəni daşımaq üçün heç bir məcburiyyət yox idi, amma tabutu çiyninə almaq savab sayılır. Ola bilər ki, bu hərəkəti edənlərin ağlında savab qazanmaq fikri olmayıb. Amma bu davranış hər bir müsəlmanın içindən gələn təbii bir hissin təzahürüdür. İstənilən müsəlman cənazəsi kifayət edir – qalanı önəmli deyil.