BAKI,AzerVocie , Sevil Nuriyeva Turkiyegazetesi yazarı
Hindistandakı aşırı millətçi quruluş və müsəlmanlara qarşı düşmənçilik bu günün tanınmış reallıqlarındandır. İsrailin Yaxın Şərqdəki vəhşi davranışlarına və siyasətlərinə ən güclü dəstək verən ölkələrdən biri də məhz Hindistandır. Pakistanla olan düşmənçilik isə tarixi və dərin köklərə sahibdir və bu barədə kifayət qədər məlumat mövcuddur. İndi də bu xəttin bir qırılma nöqtəsinə doğru getdiyini demək mümkündür.
Lakin Hindistan-Pakistan məsələsi, Rusiya-Ukrayna müharibəsi kimi çərçivəsi dəqiq olan bir qarşıdurma deyil. Nüvə gücləri arasında olan balans bu krizi çox daha təhlükəli bir mərhələyə daşıyır. Çinin Pakistana verdiyi dəstək, Hindistanın Böyük Britaniya üçün daşıdığı strateji əhəmiyyət və Rusiyanın Hindistanla yaxın münasibətləri bölgədəki müharibə potensialını məhdudlaşdıran balans elementi yaradır. ABŞ hər nə qədər gərginliyi artırmağa meyilli olsa da, Çin və Rusiya Asiyadakı böhranların böyüməsini deyil, nəzarətdə saxlanılmasını və dayanmasını istəyir. Bu da Çin və Rusiyanın “Qlobal Qərb”ə qarşı “Qlobal Asiya” modeli qurmaq axtarışlarının bir hissəsidir. Dolayısıyla bu iki ölkə vəziyyətin siyasi istiqamətini dəyişə bilər.
Bu prosesdə ABŞ Prezidenti Donald Trampın atdığı addımlar da diqqət çəkicidir. Tramp çox tələsik davranır. Bir tərəfdən daim Rusiya ilə Ukrayna arasında sülhü müdafiə etdiyini ifadə edir, digər tərəfdən isə Türkiyəni nələrisə etməyə məcbur etməyə çalışır. Xüsusilə İsrail və Ukrayna məsələlərində Türkiyədən böyük gözləntisi olduğu açıq şəkildə görünür.
Digər tərəfdən Tramp, Rusiya ilə bağlı hələ də istədiyi nəticəni əldə edə bilməyib.
Bu mərhələdə iki sual ağıla gəlir:
- Trampın qeyri-sabitliyi bu işi hara qədər aparacaq?
- Ukrayna məsələsində onun beynində necə bir xəritə var?
Tramp, İrana baxışını da hələ tam şəkildə ortaya qoymayıb. Hər kəsdən nələrsə tələb edir, amma beynində nələrin olduğunu hələ dəqiq bilmirik.
Lakin bir şey çox aydındır: O, əlindəki qlobal aktyorluq rolunu Çinə uduzmaq istəmir...
Ukrayna-Rusiya müharibəsi sona çatdıqda, Hindistanın Çinə qarşı sahəyə çıxarılması gözlənilir. Bəs Hindistanla Pakistan arasındakı gərginliyi Rusiya və Çin balanslaşdırmaq istəməzmi?
Rusiyanın Hindistanla, Çinin isə Pakistanla olan münasibəti belə bir gərginliyi balanslaşdırmağa kifayət edər, təbii ki.
Günümüzdə bölüşdürmə savaşları artıq alovlanmış vəziyyətdədir. Ancaq bu savaşların nüvə səviyyəsinə çatmadan, nəzarət altında və ölçülü siyasətlə idarə olunmalı olduğu aydındır. Buna baxmayaraq, Hindistan-Pakistan xəttindəki gərginlik təsadüfi deyil. Çünki bu iki ölkə arasındakı tarixi düşmənçilik belə bir böhranın hər an partlaması üçün zəmin yaradır.
Burada məqsədi yaxşı anlamaq lazımdır.
Bu qədər sinxron hadisələr təsadüf ola bilməz; xüsusilə ABŞ-Çin qarşıdurması prosesində, Hindistan-Pakistan arasındakı, lokal olsa belə, müharibə qoxan gərginlik heç də təsadüf deyil.
Bu böhran, ABŞ-Çin qarşıdurmasının yaşandığı bir dövrdə, diqqətlə planlaşdırılmış bir ssenarinin tərkib hissəsi kimi oxunmalıdır.
Türkiyənin mövqeyi…
Türkiyə baxımından götürdükdə, Pakistana verilən tarixi dəstək milli strategiyanın bir hissəsidir. Lakin mümkün bir genişmiqyaslı müharibə, Türkiyə üçün də ciddi risklər ehtiva edir. Bu səbəblə Türkiyə, gücünü və manevr imkanlarını nəzərə alaraq ehtiyatlı və balanslı bir diplomatiya yürüdür.
Xülasə olaraq: paylaşım savaşları zəncirində Hindistan-Pakistan gərginliyi, təsadüfən baş vermiş kimi görünməməklə birlikdə, bir planın hissəsi kimi dəyərləndirilir.
Pakistan-Hindistan gərginliyi, Hindistan-Çin qarşıdurmasına çevrilə bilərmi? Çin bu prosesi necə idarə edəcək və qlobal paylaşım addımı olan bu savaşlar zəncirinə qarşı duruş göstərə biləcəkmi?
Və qlobal paylaşım savaşlarına qarşı necə bir strategiya izləyəcək?
Bu suallara dəqiq cavablar vermək və proqnozlaşdırmaq çətin olsa da, bir reallıq açıqdır:
Çinin ənənəvi “müharibəsiz qazanmaq” strategiyası üçün şərtlər getdikcə daha da sərtləşəcək.