Bakı,AzerVoice

Qurani-Kərimdə adları keçən və insanlara sehr öyrətdiyinə inanılan iki mələk. Onlarla əlaqəli məlumatlar “Bəqərə” surəsinin 102-ci ayəsində öz əksini tapmışdır.
Onlar Süleymanın hökmranlığına dair şeytanların oxuduqlarına uydular. Süleyman isə kafir olmadı. Lakin şeytanlar cadunu və Babildə Harut və Marut adlı iki mələyə nazil olanı insanlara öyrədərək kafir oldular. Halbuki (o iki mələk): “Biz sadəcə imtahan vəsiləsiyik. Ona görə də kafir olma!” - deməmiş heç kimə (cadu) öyrətmirdi. Beləcə, ər-arvad arasını vuran əməlləri onlardan öyrənirdilər. Ancaq onlar Allahın izni olmadan onunla heç kəsə zərər verə bilməzlər. Onlar özlərinə faydası olmayıb zərər verən şeyləri öyrənirdilər. Onu (cadunu) satın alanların axirətdə bir payı olmadığını da bilirlər. Kaş özlərini nə qədər pis bir şeyə satdıqlarını biləydilər! (Qədim xalqların çoxu caduya inanırdı. Buna görə də dini etiqadlarının içinə də cadu qarışmışdı. Yəhudilər arasında da cadugərlik yayılmışdı və onlar Süleyman peyğəmbərin cadugər olduğuna inanırdılar. Quranda Süleymanın peyğəmbər olduğu xəbər verildikdə yəhudilər: “Mühəmməd Süleymanı peyğəmbər zənn edir. Halbuki o, bir cadugər idi”, – demişdilər.)

Bəzi hədislərdə rəvayət olunan, tarix və təfsir kitablarında təfsilatı ilə yer alan Harut-Marut əhvalatı İslamdan əvvəlki dinlərdə də müxtəlif adlarla rast gəlinir.

Harut və Marut sözlərinin mənşəyi ilə bağlı müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bəzi tədqiqatçılar Harut və Marutun ilk dəfə zərdüştiliyin dini mətnlərində qeyd olunan Haurvatat və Ameretat ilə eyni olduğunu hesab edirlər.

Avestada qadın varlıq sayılan Haurvatat suların, Ameretat isə bitkilərin qoruyucusudur.Avestadakı Ameretat adı Pəhləvidə Amurdad, Farsca Amordad və Mordad, Haurvatat Hordad və Kordad olmuşdur. Bunlardan birincisi Ahura Mazdanın kamillik atributunu, ikincisi isə onun ölməzliyini ifadə edir.

Zərdüştilikdə bu iki adın Haurvatat və Ameretat ilə əlaqələndirilməsi fikri ümumi qəbul edilir lakin bu əlaqə sözlərin oxşarlığından başqa bir şey deyil.

İslam ədəbiyyatında Harut və Marut haqqında nəql edilən rəvayətlərin çoxuna bir qədər sonra yəhudilərin təfsir kitabında Midraş Avkirdə də rast gəlinir . Buradakı hekayə qısaca belədir:

“Tufandan sonra bütpərəstliyin davam etməsi İlahi qəzəbləndirir. Şemhazai (bəzi mənbələrdə Azza və ya Uzza) və Azael adlı iki mələk Allaha deyirlər ki, onun insanı yaratması pisdir; Çünki insanlar yer üzündə fitnə-fəsad törətdilər. Bu iki mələk yer üzünə endikdə insanlar arasında Allahın hökmünü yayacaqlarına söz verdikdə, Allah onları yer üzünə göndərir. Şemhazai Yerə endikdən sonra Ester (İstar; bəzi versiyalarda Naama) adlı gözəl qızla qarşılaşır və ona aşiq olur. Ester Şemhazaya deyir ki, o, onu cənnətə aparacaq Allahın adını tərənnüm etməyi öyrətməyincə o, təslim olmayacaq. Bunun üzərinə Şemhazai ona Allahın adını necə tərənnüm etməyi göstərir və Ester bu adı tərənnüm etməklə göyə qalxmağı bacarır. Allah Ona çatmağa çalışan Esterə xeyir-dua verir və onu ulduza çevirir. Şemhazai və Azael "insan qızları" ilə evlənirlər. Xanokda deyilən hekayənin qalan hissəsinə əsasən, bu mələklər insanlara sehr öyrədirlər.”

Yəhudi ədəbiyyatında Hz. Süleyman haqqında işlənmiş rəvayətlərin bəziləri İran ətrafındakı yəhudilər arasında yaranmışdır.Məlumdur ki, ilk İrana gedən yəhudilər öz mələk qavrayışlarını qurarkən zərdüştiliyin təsirinə düşmüşlər. Bu təsiri bütün apokrif mətnlərdə və daha yaxınlarda Ölüdəniz əlyazmalarında görmək olar.
İslamdan əvvəlki Ərəbistan yəhudilərinin İran adət-ənənəsini qoruyub saxladıqlarına dair digər mühüm dəlil, bəzi İslam mənbələrində Enahidin “cazibədar qadın” adı kimi göstərilməsidir. Zərdüştiliyin mühüm ruhani varlıqlarından (yazata) biri olan Enahid gözəl qadın sayılırdı və yunan yazıçıları onu Afrodita və İştarla eyniləşdirmişlər.
Qurani-Kərimdə Harut və Marutdan bəhs edilən ayə Hz. Süleymana atılan böhtanlar və Harut və Marutun sehr öyrətməsi ilə bağlı iki əsas mövzu haqqında məlumat verir. Təfsirçilər razılaşırlar ki, bu ayədə sehr öyrətməyin və öyrənməyin çatışmazlıqları vurğulanır. Ayədə Harut və Marutla bağlı yeganə məlumat onların Babildə olmaları və sehrin günah olduğunu xəbərdar edərək insanlara öyrətmələridir. Halbuki tarix və təfsir kitablarında, xüsusən də “İsrailiyyat”ın təsiri altında bu mövzu geniş şəkildə izah edilir. Harut və Marut haqqında səhih hədis yoxdur.

Xüsusən də təfsir kitablarında Harut və Marutun şəxsiyyətləri haqqında israiliyyata əsaslanan çoxlu rəvayətlər nəql olunur. Bu rəvayətlərin bəzilərinə görə, Harut və Marut İraqda, Dünbavənd Babilində, Dəmavənd dağında, Qərbdə bir yerdə; İdris peyğəmbərin dövründə yaşamışlar.
Onları qiyamətə qədər saçlarından asmağa və ya başlarını qanadlarının altına salmağa, ya da başıaşağı asmağa məhkum etdilər. Lakin əksər təfsirçilər bu rəvayətlərin əsassız olduğunu qəbul edirlər.

Harut və Marutla bağlı rəvayətlər klassik türk ədəbiyyatında da öz əksini tapmış, şairlər, xüsusilə Harutun adını çəkərək, Qurani-Kərimdəki əhvalatdan başqa, tamamilə İsrail rəvayətlərinə əsaslanaraq mövzuya toxunmuş və müxtəlif istinadlar etmişlər.