BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
ABŞ prezidenti Donald Trump tərəfindən imzalanmış son icraedici sərəncam Yaxın Şərqdə İxvanül-müslimin (Müsəlman Qardaşlar) hərəkatının təsir imkanlarının azaldılması baxımından düzgün və daha effektiv yanaşma kimi qiymətləndirilir. Bununla belə, analitiklər hesab edirlər ki, bu strategiyanın real nəticə verməsi üçün hərəkatla əlaqəli daha geniş maliyyə və təşkilati dəstək şəbəkələri də hədəfə alınmalıdır.
Vaşinqtonda uzun illər ərzində Müsəlman Qardaşlara qarşı hansı yanaşmanın tətbiq edilməli olduğu mövzusunda müzakirələr aparılıb. Prezident Donald Tramp isə bu onillik mübahisələri kənara qoyaraq, yeni bir xətt seçib. Yeni yanaşma çərçivəsində hərəkat bütöv bir qurum kimi deyil, ABŞ qanunvericiliyinə əsasən terrorçuluq meyarlarına cavab verən ayrı-ayrı milli qollar üzrə “cərrahi” üsulla hədəflənir.
Əksər insanlar üçün Müsəlman Qardaşlar abstrakt bir anlayış təsiri bağışlasa da, əslində bu, ortaq ideoloji mənşəyə malik, lakin fəaliyyət üsulları baxımından ciddi şəkildə fərqlənən milli strukturlar şəbəkəsidir. Bu qolların bir hissəsi siyasi partiyalara çevrilib, digərləri silahlı hərəkat formasını alıb, bəzi strukturlar isə yalnız xeyriyyə fəaliyyəti ilə məşğul olur.
Tədqiqatçı Əhməd Şəaravi “The National Interest” jurnalında dərc olunan məqaləsində qeyd edir ki, bu fərqliliklər ABŞ üçün Müsəlman Qardaşların bütövlükdə terror təşkilatı kimi tanınmasını çətinləşdirib. Hərəkatın vahid qərargahı, mərkəzləşdirilmiş rəhbərliyi və bütün qollar üzərində real nəzarəti əks etdirən institusional strukturu yoxdur.
1928-ci ildə misirli müəllim Həsən əl-Bənna tərəfindən yaradıldıqda, Müsəlman Qardaşlar mərkəzləşdirilmiş quruluşa malik idi, başında ümumi rəhbər (mürşid) dayanırdı və Yaxın Şərqin müxtəlif ölkələrindəki qollarla sıx əlaqələr saxlayırdı. Lakin zaman keçdikcə bu struktur parçalandı. Milli qollar ideoloji bağlılığı qorusa da, yerli siyasi reallıqlara uyğun şəkildə müstəqil fəaliyyət göstərməyə başladı.
Məhz bu reallığı nəzərə alan Vaşinqton yeni strategiyada Müsəlman Qardaşları vahid təşkilat kimi deyil, daha çox zorakılığa meyilli və silahlı fəaliyyətlə məşğul olan qollar üzərindən qiymətləndirir. Prezident Trampın imzaladığı icraedici sərəncam mövcud anti-terror səlahiyyətlərindən istifadə etməklə bu qolların hədəflənməsini nəzərdə tutur.
Sənəddə potensial olaraq terror təşkilatı kimi tanına biləcək üç əsas struktur açıq şəkildə qeyd olunur: Livandakı “İslami Camaat”, Misirdəki Müsəlman Qardaşlar və İordaniyadakı Müsəlman Qardaşlar təşkilatı.
Sərəncamda bildirilir ki, Livan qolunun silahlı qanadı İsrailə qarşı çoxsaylı raket hücumlarında terror qruplarına yardım göstərib, Misir qolu ABŞ-ın regional tərəfdaşlarına qarşı zorakı hücumları təşviq edib, İordaniya qolu isə HƏMAS hərəkatının hərbi qanadına maddi dəstək verib.
7 oktyabr hücumundan sonra Livandakı İslami Camaat İsrailə qarşı Livan ərazisindən həyata keçirilmiş yeddi hücuma görə məsuliyyəti öz üzərinə götürüb. Təşkilatın baş katibi Məhəmməd Taqquş “HƏMAS kimi bir hərəkatla əməkdaşlığın şərəf olduğunu” açıq şəkildə bəyan edib.
2024-cü ilin iyununda təşkilatın siyasi liderlərindən Bassam Hammud HƏMAS və Fələstin İslami Cihadı ilə münasibətləri “uzun illərə dayanan cihad, siyasi, sosial və dini fəaliyyət tarixi” kimi xarakterizə edib.
Analitiklər bildirirlər ki, Livan qolunun HƏMAS-la daha sıx inteqrasiyası 2022-ci ildə keçirilmiş daxili rəhbərlik seçkilərindən sonra baş verib. Həmin seçkilər HƏMAS-la sıx bağlı olan fraksiyanın güclənməsinə şərait yaradıb. Səudiyyə Ərəbistanının “Al-Majalla” jurnalı HƏMAS tərəfindən maliyyələşdirilən, Qəssam Briqadaları çərçivəsində fəaliyyət göstərən qrupların İslami Camaatın adından hücumlar həyata keçirdiyini yazıb.
Əməkdaşlıq yalnız bəyanatlarla məhdudlaşmayıb. Təşkilatın yüksək vəzifəli nümayəndəsi HƏMAS-la birgə əməliyyatların aparıldığını etiraf edib. Bildirilib ki, Livandakı iki İxvan üzvü Beyrutda İsrail hava zərbəsi nəticəsində öldürülən HƏMAS rəhbərlərindən biri Saleh əl-Arurinin mühafizəçiləri olub.
Oxşar yaxınlaşma İordaniyadakı Müsəlman Qardaşlar qolunda da müşahidə olunur. Son on ildə HƏMAS bu struktur daxilində nüfuzunu sistemli şəkildə artırıb. 2017-ci il qiymətləndirməsinə görə, HƏMAS böyük maliyyə vəsaitləri hesabına İordaniya İxvanı daxilində özünə loyal fraksiya formalaşdırıb və hazırda bu fraksiya Şura Şurasına nəzarət edir.
7 oktyabrdan sonra İordaniyada keçirilən aksiyalarda Müsəlman Qardaşlarla əlaqəli şəxslər HƏMAS simvolları daşıyaraq “Bütün İordaniya HƏMAS-dır” və “Biz sənin əsgərlərinik, Məhəmməd əl-Deif” kimi şüarlar səsləndiriblər.
İordaniya kəşfiyyatının 2025-ci ilin aprelində yaydığı məlumata görə, Müsəlman Qardaşlarla əlaqəli şəxslər raket və pilotsuz uçuş aparatlarının istehsalı, partlayıcı maddələrin saxlanılması, silahlı dəstələrin yaradılması və ölkə daxilində və xaricində kadrların cəlb edilməsi fəaliyyətlərində iştirak ediblər. Saxlanılan şəxslər əməliyyatların Livandan idarə edildiyini, maliyyə və təlimin isə HƏMAS və Livan İxvanı vasitəsilə təmin edildiyini etiraf ediblər.
Tramp administrasiyasının əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, bu strategiya yeni mexanizmlər yaratmır, mövcud anti-terror hüquqi alətlərini aktivləşdirir. ABŞ qanunvericiliyinə əsasən, sanksiya altındakı quruma maddi dəstək göstərilməsi həmin dəstəyi verən strukturların özlərinin də sanksiyaya məruz qalması üçün kifayət edir.
Bununla belə, analitiklər vurğulayır ki, proses yalnız ayrı-ayrı qolların terror siyahısına salınması ilə məhdudlaşmamalıdır. Vaşinqton həmçinin bu strukturların fəaliyyətini mümkün edən xeyriyyə fondlarını, qeyri-hökumət təşkilatlarını, media platformalarını və maliyyə institutlarını da hədəfə almalıdır.