BAKI, AzerVoice

Hüquq hər bir cəmiyyətin dayağı, ədalətin və insan haqlarının qorunmasının əsas vasitəsidir. Bu rubrikada oxucular aktual qanun dəyişiklikləri, hüquqi yeniliklər və məhkəmə təcrübəsi barədə operativ məlumat əldə edəcəklər. Həmçinin, gündəlik həyatda qarşılaşa biləcəyiniz hüquqi məsələlərə dair praktiki məsləhətlər təqdim olunacaq. Rubrikanın məqsədi hüququ sadə və anlaşılan dildə izah edərək, hər kəsin öz haqqını daha yaxşı tanımasına şərait yaratmaqdır. Hüquq biliklərinin artırılması həm vətəndaşların hüquqlarını müdafiə etməsinə, həm də cəmiyyətdə hüquqi mədəniyyətin güclənməsinə xidmət edəcək.

AzerVoice-nin təqdim etdiyi yeni Hüquq Bələdçisi rubrikasında Quba 1 saylı Mediasiya Təşkilatının direktoru hüquqşünas mediator Hümmət Əliyev hüquq sahəsində bir çox suallara cavab verir.

AzerVoice oxucularına Hümmət Əliyevin suaallara cavablarını təqdim edir.

1. Mediasiya dünyanın hansı ölkələrində daha geniş tətbiq olunur?
2. BMT və ya Aİ kimi beynəlxalq qurumlar mediasiyanı necə təşviq edir?
3. Azərbaycandakı mediasiya modeli hansı ölkələrdən ilham alıb?
4. “UNCITRAL Model Law on Mediation” nədir?
5. Beynəlxalq kommersiya mübahisələrində mediasiya necə işləyir?

1. Mediasiya dünyanın hansı ölkələrində daha geniş tətbiq olunur?

Mediasiya bu gün demək olar ki, bütün dünyada istifadə olunur, amma bəzi ölkələrdə o, hüquq sisteminin mühüm hissəsinə çevrilib.

• ABŞ: Burada mediasiya çox geniş yayılıb, xüsusilə ailə, işçi–işəgötürən mübahisələri və kommersiya sahəsində. ABŞ-da məhkəmələr tez-tez tərəfləri əvvəlcə mediasiyaya yönləndirir, çünki bu, həm daha az xərc tələb edir, həm də münasibətlərin qorunmasına kömək edir.

• Avropa ölkələri: Avropa Birliyinin qəbul etdiyi direktivlərdən sonra (2008-ci il Mediasiya Direktivinə əsasən) İtaliya, Almaniya, Hollandiya kimi ölkələrdə mediasiya geniş tətbiq olunmağa başladı. Məsələn, İtaliyada bəzi mübahisələrdə məhkəməyə getməzdən öncə mediasiya məcburi addımdır.

• Böyük Britaniya: Burada mediasiya məhkəmələrin yükünü azaltmaq üçün geniş istifadə olunur. Əgər tərəf məhkəməyə gedib mediasiyadan imtina edirsə, bəzən əlavə hüquqi məsuliyyət daşıya bilər.

• Asiya ölkələri: Çində “People’s Mediation Committees” adlı dövlət dəstəyi ilə qurulmuş mediasiya mərkəzləri var. Sinqapur isə beynəlxalq kommersiya mediasiyası üzrə dünyanın aparıcı mərkəzinə çevrilib. Hindistanda isə ailə mübahisələrində mediasiya çox geniş yayılıb.

• Avstraliya və Kanada: Bu ölkələrdə mediasiya demək olar ki, məhkəmə sisteminə inteqrasiya olunub. Məsələn, Avstraliyada boşanma və uşaqla bağlı məsələlərdə tərəflərin məhkəməyə getməzdən əvvəl mediasiyadan keçməsi məcburidir.

Beləliklə, mediasiya ən çox o ölkələrdə yayılıb ki, orada hüquq sistemi çevikdir və məhkəmələrin yüklənməsini azaltmaq məqsədi ilə alternativ həll yolları dəstəklənir.

2. BMT və ya Aİ kimi beynəlxalq qurumlar mediasiyanı necə təşviq edir?

Mediasiyanın beynəlxalq səviyyədə təşviqi əsasən BMT və Avropa İttifaqı kimi qurumların qəbul etdiyi sənədlər və tövsiyələrlə həyata keçirilir.

• BMT:

◦ BMT-nin Beynəlxalq Ticarət Hüququ üzrə Komissiyası (UNCITRAL) mediasiyanın hüquqi çərçivəsini yaratmaq üçün model qanunlar hazırlayıb. Bu qanunlar ölkələr üçün birbaşa məcburi deyil, amma nümunə kimi qəbul olunur və milli qanunvericiliklərə köçürülür.

◦ BMT-nin “Mediation Support Unit” adlı xüsusi bölməsi var. Bu qurum dövlətlər və tərəflər arasında siyasi münaqişələrin qarşısını almaq və sülhü təmin etmək üçün mediasiya təşəbbüslərini dəstəkləyir.

• Avropa İttifaqı (Aİ):

◦ 2008-ci il Mediasiya Direktivini qəbul edib. Bu sənəd üzv ölkələrdən tələb edir ki, mediasiya mexanizmini qanunvericiliklərinə daxil etsinlər.

◦ Direktivin məqsədi yalnız mediasiyanı tanıtmaq deyil, həm də mediasiya nəticəsində əldə olunan sazişlərin icra olunmasını təmin etməkdir.

◦ Avropa Şurası da əlavə olaraq ailə mediasiyası, cinayət mediasiyası və digər sahələr üzrə tövsiyələr hazırlayır.

Yəni beynəlxalq qurumlar mediasiyanı həm qanuni baza ilə, həm də maliyyə və institusional dəstəklə təşviq edirlər.

3. Azərbaycandakı mediasiya modeli hansı ölkələrdən ilham alıb?

Azərbaycan mediasiya sistemini qurarkən bir neçə mənbədən ilham alıb:

• Avropa İttifaqının hüquqi çərçivəsi: Azərbaycan mediasiya haqqında qanun qəbul edərkən Aİ-nin Mediasiya Direktivini əsas götürüb. Bu, həm mediasiyanın prinsiplərinə, həm də onun tətbiq qaydalarına təsir edib.

• Türkiyə təcrübəsi: Türkiyədə kommersiya mübahisələrində mediasiya məhkəməyə getməzdən öncə məcburi addımdır. Azərbaycanda da oxşar yanaşma nəzərdə tutulub.

• Almaniya və İtaliya təcrübəsi: Ailə və mülki mübahisələrdə mediasiya modellərinin qurulması zamanı bu ölkələrin təcrübəsi öyrənilib.

• UNCITRAL Model Law on Mediation: Azərbaycan mediasiya qanunvericiliyinin beynəlxalq standartlara uyğun olması üçün bu model qanuna istinad edib.

Beləliklə, Azərbaycan mediasiya modeli həm regional (Türkiyə), həm də beynəlxalq (Aİ və BMT) təcrübələrin qarışığıdır.

4. “UNCITRAL Model Law on Mediation” nədir?

Bu, BMT-nin Beynəlxalq Ticarət Hüququ üzrə Komissiyası (UNCITRAL) tərəfindən hazırlanmış nümunəvi qanundur. Onun əsas məqsədi odur ki, dövlətlər mediasiya haqqında öz milli qanunlarını hazırlayanda beynəlxalq standartlara uyğunlaşa bilsinlər.

• İlk dəfə 2002-ci ildə qəbul olunub.

• 2018-ci ildə yenilənib və beynəlxalq kommersiya mediasiyasına daha geniş dəstək verib.

• Əsas prinsipləri:

◦ Könüllülük – tərəflər öz razılığı ilə mediasiyaya gedir.

◦ Məxfilik – mediasiyada deyilənlər sonradan məhkəmədə sübut kimi istifadə edilə bilməz.

◦ Neytrallıq və bərabərlik – mediator neytral qalır, tərəflərin hər biri bərabər hüquqa malik olur.

• Ən vacib məqam – bu model qanun nəticəsində əldə olunan sazişlərin hüquqi gücünü müəyyən edir. Yəni tərəflər mediasiya ilə razılaşmaya gəlsələr, bu sənəd məhkəmə qərarı kimi tanına bilər.

5. Beynəlxalq kommersiya mübahisələrində mediasiya necə işləyir?

Beynəlxalq kommersiya mübahisələri çox vaxt fərqli ölkələrin şirkətləri arasında yaranır. Belə hallarda məhkəməyə getmək həm çox baha, həm də uzun olur. Ona görə mediasiya daha əlverişli seçim sayılır.

• Prosesin gedişi:

1. Şirkətlər mediasiyaya razılıq verir. Bu, adətən müqavilədə əvvəlcədən yazılır (“Dispute Resolution Clause”).

2. Neytral mediator seçilir. Bu mediator ya beynəlxalq təşkilatdan, ya da xüsusi mediasiya mərkəzlərindən (məsələn, Singapore International Mediation Centre, ICC, LCIA) ola bilər.

3. Tərəflər öz mövqelərini açıqlayır. Mediator isə onların gizli maraqlarını ortaya çıxarmağa çalışır (məsələn, sadəcə pul deyil, əməkdaşlığın davamı).

4. Mediator kompromis variantlar təklif edir.

5. Əgər razılıq əldə olunarsa, tərəflər “Settlement Agreement” imzalayır.

• Beynəlxalq icra mexanizmi:

◦ 2019-cu ildə qəbul olunan Singapore Convention on Mediation buna imkan yaradır. Bu Konvensiyaya qoşulan ölkələrdə mediasiya nəticəsində əldə olunan razılaşma avtomatik olaraq tanınır və icra olunur.

◦ Bu, arbitraj üçün “New York Convention” hansı rolu oynayırsa, mediasiya üçün də eyni funksiyanı daşıyır.

Yəni beynəlxalq kommersiya mediasiyası həm sərhədlərarası biznes mübahisələrini daha tez həll edir, həm də münasibətlərin pozulmamasına kömək edir.

Ünvan: Quba şəhəri, Heydər Əliyev prospekti,
"İlqaroğlu" Business Center, II mərtəbə.
Tel.mob: (+994) 77 450.77.44, (+994) 77 450.77.44
E/ünvan: [email protected]

Şabran ofisi:
Ünvan: Şabran şəhəri, Zərifə Əliyev küç., (Şabran Məhkəməsinin qarşısı)
Tel.mob: (+994) 77 588.77.44