BAKI, AzerVoice, Nailə Babazadə
AzerVoice-nin təqdim etdiyi yeni Hüquq Bələdçisi rubrikasında Quba 1 saylı Mediasiya Təşkilatının direktoru hüquqşünas mediator Hümmət Əliyev hüquq sahəsində bir çox suallara cavab verib.
Son illərdə mediasiya institutu dünya praktikasında olduğu kimi, Azərbaycanda da hüquq sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilməkdədir. Məhkəmədənkənar mübahisə həlli mexanizmi kimi mediasiya həm vətəndaşlar, həm də hüquqşünaslar üçün getdikcə daha cəlbedici olur. Mövzunu daha dərindən anlamaq üçün Quba 1 saylı Mediasiya Təşkilatının direktoru, hüquqşünas mediator Hümmət Əliyevlə söhbətləşdik.
AzerVoice saytına istinadən oxucularına Hümmət Əliyevin suallara cavablarını təqdim edir.
– Hümmət müəllim, Avropa İttifaqı ölkələrində mediasiya qanunları necə tənzimlənir?
Avropa İttifaqında mediasiya hüquqi müstəvidə ciddi şəkildə tənzimlənir. Əsas baza 2008/52/EC saylı Mediasiya Direktividir. Bu sənəd üzv dövlətlərə mediasiyanın sülh yolu ilə mübahisələrin həlli üçün effektiv vasitə kimi tətbiqini təşviq edir. Direktiv çərçivəsində ölkələr mediasiya prosedurlarını milli qanunlarına uyğunlaşdırır, mediatorların təlimi, etik qaydalar və mediasiya qərarlarının tanınması kimi məsələləri müəyyənləşdirir. Məsələn, İtaliya və Fransada bəzi mübahisə növləri üzrə mediasiyaya müraciət məcburi hesab olunur ki, bu da prosesin səmərəliliyini artırır.
– ABŞ-da mediasiya məhkəmə sistemi ilə necə inteqrasiya olunub?
ABŞ-da mediasiya uzun illərdir ki, məhkəmə sisteminin ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Hər ştatda məhkəmə tərəfindən yönləndirilən mediasiya proqramları mövcuddur. Hakimlər tərəflərə mediasiyaya getməyi tövsiyə edir və bəzən bunu məhkəmə prosesindən əvvəl məcburi mərhələ kimi tətbiq edirlər. ABŞ-da mediasiya həmçinin Alternativ Mübahisə Həlli (ADR) sisteminin əsas komponenti kimi tanınır. Bu yanaşma tərəflərə vaxt və maliyyə itkisi olmadan razılığa gəlmək imkanı yaradır, münasibətlərin pozulmasının qarşısını alır.
– Asiya ölkələrində, məsələn, Yaponiya və Sinqapurda mediasiya təcrübəsi necədir?
Asiya mediasiya təcrübəsi həm maraqlı, həm də mədəni baxımdan dərin köklərə malikdir. Yaponiyada mediasiya “wa” – harmoniyanın qorunması prinsipi üzərində qurulub. Burada prosesə çox zaman yaşlı və nüfuzlu şəxslər cəlb olunur, qarşılıqlı hörmət əsasında danışıqlar aparılır.
Sinqapur isə beynəlxalq səviyyədə lider ölkələrdən biridir. 2019-cu ildə qəbul edilən BMT-nin Sinqapur Konvensiyası beynəlxalq kommersiya mediasiyası üzrə qərarların tanınmasını və icrasını təmin edir. Bu, beynəlxalq hüquq münasibətlərində dönüş nöqtəsi olub və Sinqapuru mediasiyanın qlobal mərkəzlərindən birinə çevirib.
– Azərbaycan mediasiya qanunvericiliyinin beynəlxalq standartlara uyğunluğu necə qiymətləndirilə bilər?
Azərbaycan mediasiya sistemi beynəlxalq standartlara uyğun şəkildə yaradılıb. 2019-cu ildə qəbul edilən “Mediasiya haqqında Qanun” və digər normativ aktlar Avropa Direktivləri və BMT prinsipləri ilə uzlaşır. Sistem mediatorların akkreditasiyası, təlim prosesi, etika kodeksi və mediasiya razılaşmasının hüquqi qüvvəsi kimi məsələləri beynəlxalq təcrübəyə uyğun müəyyən edib. Hüquqi baza artıq möhkəm formalaşıb, lakin hələ inkişaf mərhələsindəyik.
– Beynəlxalq təşkilatların mediasiya standartları hüquqi sistemlərə necə təsir edir?
BMT və Avropa Şurası kimi beynəlxalq təşkilatlar mediasiyanın əsas istiqamətlərini müəyyən edir. Onların tövsiyələri və konvensiyaları milli qanunvericilikdə islahatlara təkan verir. Məsələn, BMT-nin “UNCITRAL Model Law on International Commercial Conciliation” sənədi bir çox ölkədə mediasiya qanunlarının əsas modelinə çevrilib. Bu təsir hüquqi sistemləri daha çevik, şəffaf və insan yönümlü edir.
– Sonda, sizcə, beynəlxalq təcrübədən Azərbaycan mediasiya sistemi üçün əsas dərs nədir?
Ən vacib dərs ondan ibarətdir ki, mediasiya yalnız hüquqi mexanizm deyil, həm də mədəniyyət məsələsidir. Tərəflərin dialoq mədəniyyətinə yiyələnməsi, kompromisə açıq olmaları mediasiyanın uğurunun əsas şərtidir. Biz beynəlxalq təcrübəni öyrənərək sistemimizi yerli dəyərlərlə birləşdirməliyik. Bu zaman mediasiya cəmiyyətimizdə barış və qarşılıqlı anlayışın təməl daşı kimi formalaşacaq.
Ünvan: Quba şəhəri, Heydər Əliyev prospekti,
"İlqaroğlu" Business Center, II mərtəbə.
Tel.mob: (+994) 77 450.77.44, (+994) 77 450.77.44
E/ünvan: [email protected]
Şabran ofisi:
Ünvan: Şabran şəhəri, Zərifə Əliyev küç., (Şabran Məhkəməsinin qarşısı)
Tel.mob: (+994) 77 588.77.44