BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Son beş ildə Səudiyyə Ərəbistanı vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin
Salmanın rəhbərliyi altında dərin, strukturlaşdırılmış və çoxşaxəli
islahatlar mərhələsinə qədəm qoyub. Bu islahatlar “2030 Vizyonu”
strateji çərçivəsi ilə uyğun şəkildə həyata keçirilib və ölkənin
iqtisadi, sosial, mədəni və siyasi həyatının əsas sütunlarını əhatə
edib.
İqtisadi islahatlar: Neftdən asılılığın azaldılması və şaxələndirmə
Əsas məqsəd ölkə iqtisadiyyatının neft gəlirlərindən asılılığını azaltmaq və qeyri-neft sektorlarının inkişafını təmin etməkdir. Bu çərçivədə hökumət:
Turizm, texnologiya, logistika, əyləncə və sənaye sahələrinə iri
həcmdə sərmayələr yatırıb;
Kiçik və orta sahibkarlığın (KOS) inkişafı üçün subsidiyalar və
təşviq proqramları tətbiq edib;
Ölkəyə xarici investisiyanın cəlbi məqsədilə hüquqi və inzibati
prosedurları sadələşdirib;
Dövlət mülkiyyətində olan bir sıra iri müəssisələrin
özəlləşdirilməsinə start verib;
PIF (Public Investment Fund) vasitəsilə beynəlxalq iqtisadi
layihələrdə fəal iştirak etməyə başlayıb.
Qadın hüquqları və gender bərabərliyi: Yeni dövrə keçid
Əsrlərlə kişi qəyyumluğu ilə məhdudlaşdırılan qadın hüquqlarında ciddi dönüş baş verib. Bu dəyişikliklər arasında:
Qadınların avtomobil idarə etmək hüququ qanunvericiliklə təmin
olunub;
Xaricə səfər, pasport alma və biznes açmaq imkanları kişilərin
icazəsi olmadan mümkün olub;
Qadınların polis, pilot, idmançı və mühəndis kimi peşələrdə
iştirakı təşviq edilib;
İş yerlərində gender bərabərliyini qorumaq məqsədilə hüquqi baza
gücləndirilib;
Dövlət qurumlarında qadın rəhbərlərin sayı nəzərəçarpacaq dərəcədə
artıb.
İctimai və mədəni açılım: Ənənəvi cəmiyyətdən açıq cəmiyyətə keçid
Səudiyyə uzun illər boyunca qapalı və konservativ cəmiyyət modeli ilə tanınsa da, son beş ildə bu sahədə dönüş yaradılıb:
İlk
dəfə 35 illik qadağadan sonra kinoteatrlara icazə verilib və
Hollivud filmləri nümayiş olunmağa başlanıb;
Riyad və Ciddə kimi şəhərlərdə beynəlxalq musiqi festivalları, moda
nümayişləri və incəsənət sərgiləri təşkil olunub;
Qadın və kişi tamaşaçıların qarışıq şəkildə tədbirlərdə iştirakı
normaya çevrilib;
Qlobal əyləncə şirkətləri ilə əməkdaşlıq çərçivəsində Formula 1,
WWE, konsertlər və mədəniyyət tədbirləri ölkədə keçirilib;
Əyləncə İdarəsi (GEA) yaradılaraq bu sektorun inkişafı üçün hüquqi
və maliyyə baza formalaşdırılıb.
İdarəetmə və dövlət strukturlarında islahatlar: Şəffaflıq və hesabatlılıq
Dövlət aparatında çeviklik və səmərəliliyi artırmaq məqsədilə:
İdarəetmə sisteminə texnoloji platformalar daxil edilib,
“e-hökumət” genişlənib;
Antikorrupsiya mübarizəsi çərçivəsində yüksək rütbəli məmurlar,
şahzadələr və iş adamları istintaqa cəlb olunub;
Dövlət xərcləri və büdcə planlaması şəffaflıq əsasına keçirilərək
ictimai hesabatlılıq gücləndirilib;
Yeni nazirlər və icra strukturları yaradılaraq, idarəetmədə nəsil
və vizyon dəyişikliyi təmin olunub.
Təhsil və texnologiya: Gələcəyin bilik cəmiyyətinin qurulması
Səudiyyənin islahat planı yalnız indiki dövrə deyil, gələcəyə də istiqamətlənib:
Riyaziyyat, kodlaşdırma, robototexnika və süni intellekt fənləri
məktəb proqramlarına əlavə olunub;
Beynəlxalq universitetlərlə (məsələn, MIT, Oxford, KAUST)
əməkdaşlıq gücləndirilib;
Təhsil müəssisələrində təcrübə əsaslı tədris və startap mərkəzləri
təşviq olunub;
Texnoloji innovasiya mərkəzləri yaradılıb və tələbələrə R&D
(Tədqiqat və İnkişaf) sahələrində dəstək verilib;
Təqaüd proqramları ilə minlərlə gənc xaricdə təhsil almağa
göndərilib.
Səudiyyə Ərəbistanının son 5 ildə diplomatik aktivliyi
Son beş ildə Səudiyyə Ərəbistanı yalnız daxili islahatlarla deyil, həm də xarici siyasətdə aktivliyi ilə seçilmişdir. Vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salmanın rəhbərliyi altında krallıq regional güc mərkəzi olmaq ambisiyasını daha açıq şəkildə ortaya qoymuş və çoxvektorlu diplomatik siyasət yürütməyə başlamışdır. Bu dövr ərzində Səudiyyə həm regionda sülhə töhfə vermək, həm də qlobal miqyasda strateji tərəfdaşlıq imkanlarını genişləndirmək istiqamətində mühüm addımlar atmışdır.
İranla münasibətlərin normallaşması: Rəqabətdən dialoqa keçid
İllərdir Yaxın Şərqdə Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasında davam edən geosiyasi rəqabət, xüsusilə Yəmən, İraq, Suriya və Livan kimi ölkələrdə dolayısı qarşıdurmalarla xarakterizə olunurdu. Lakin 2023-cü ildə Çin Xalq Respublikasının vasitəçiliyi ilə tarixi bir addım atıldı və iki ölkə diplomatik əlaqələri rəsmi şəkildə bərpa etdi.
Bu yaxınlaşma:
Regionda təhlükəsizlik arxitekturasının yenidən formalaşdırılması
üçün mühüm bir əsas yaratdı;
İranın nüvə proqramı ilə bağlı danışıqlarda daha stabil diplomatik
mühitə töhfə verdi;
Yəməndəki müharibənin sonlandırılması və husilərlə dolayısı
dialoqun başlanması üçün zəmin hazırladı.
Bu, həm də Pekinin Yaxın Şərqdə artan rolu fonunda Səudiyyənin çoxqütblü dünya düzənində öz mövqeyini möhkəmləndirmək niyyətini göstərdi.
Yaxın Şərqdə balanslaşdırıcı mövqe: İsrail-Fələstin məsələsində sakitləşdirici rolu
Səudiyyə Ərəbistanı İsrail-Fələstin münaqişəsinin həlli məsələsində son illərdə neytral vasitəçi və sabitləşdirici güc kimi çıxış etməyə çalışır. Krallıq:
Fələstin xalqının hüquqlarını dəstəklədiyini bəyan etsə də,
İsraillə dolayısı
əlaqələr qurmaqdan çəkinmir;
ABŞ-ın təşəbbüsü ilə “Ərəb NATO-su” ideyasına və normalizasiya sazişlərinə (Abraham
Accords) ehtiyatla yanaşır;
Qəzza müharibəsində mülki əhalinin qorunmasını və atəşkəsə
çağırışları ilə insani
mövqeyini ön plana çıxarır;
Regionun hərbiləşdirilməsinin qarşısını almaq üçün diplomatik
kanallardan istifadə edir.
Bu yanaşma Səudiyyəni həm ərəb dünyasında lider rolunda saxlayır, həm də beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyini qazanmağa yardım edir.
Qərblə sıx və çoxşaxəli münasibətlər: Enerjidən təhlükəsizliyə qədər
ABŞ və Avropa ölkələri ilə münasibətlər Səudiyyə diplomatiyasının əsas sütunlarından biri olaraq qalır. Krallıq:
Enerji sahəsində
OPEC+ çərçivəsində Rusiya ilə yanaşı, Qərblə neft qiymətləri üzrə
koordinasiya edir;
Hərbi əməkdaşlıq çərçivəsində ABŞ və Böyük
Britaniya ilə texniki, təlim və silah müqavilələri həyata
keçirir;
Texnologiya sahəsində Avropa və Şimali Amerika
şirkətləri ilə “NEOM” və “2030
Vizyonu” layihələrinə xarici sərmayə cəlb edir;
İnsan hüquqları və qadın hüquqları sahəsində aparılan islahatlar
vasitəsilə Qərb
ictimaiyyətinin tənqidlərini neytrallaşdırmağa
çalışır.
Səudiyyənin ABŞ-ın strateji müttəfiqi kimi mövqeyini qoruması, Vaşinqtonla Yaxın Şərqdə sabitliyin təminində əməkdaşlığını davam etdirməsi üçün vacibdir.
Çin və Asiya ölkələri ilə strateji tərəfdaşlıq: İqtisadi maraqların möhkəmləndirilməsi
Səudiyyə Ərəbistanı son illərdə xarici siyasətində Asiyaya yönəlmiş diplomatik oxu gücləndirib. Bu çərçivədə:
Çin ilə “Bir kəmər – bir
yol” təşəbbüsündə fəal iştirak edir, infrastruktur və
enerji sahələrində ortaq layihələr həyata keçirir;
Hindistanla yüksək səviyyəli hökumətlərarası
görüşlər nəticəsində ticarət və texnologiya sahəsində
strateji əməkdaşlıq genişlənib;
Yaponiya və Cənubi Koreya ilə avtomobil istehsalı,
ağıllı şəhərlər və robototexnika üzrə birgə təşəbbüslər
reallaşdırılıb;
Asiyanın iqtisadi yüksəlişindən faydalanaraq enerji bazarında əsas alıcıları strateji
tərəfdaşa çevirmək siyasəti güdülür.
Bu yanaşma Səudiyyəyə təkcə iqtisadi mənfəət deyil, həm də dünya gücləri arasında balanslaşdırılmış mövqe qazandırır.
Afrikada və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə diplomatik genişlənmə: Siyasi və humanitar təsir
Səudiyyə son illərdə Afrika və Qlobal Cənub ölkələri ilə münasibətləri dərinləşdirməyə xüsusi önəm verir. Bu istiqamətdə:
Yeni
səfirliklər və diplomatik nümayəndəliklər açılır;
Afrika ölkələrinə infrastruktur, səhiyyə və təhsil sahələrində humanitar
yardım göstərilir;
İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı və Ərəb Liqası çərçivəsində bu ölkələrin
siyasi dəstəyi cəlb olunur;
İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə Səudiyyə fondu vasitəsilə
investisiya layihələri və
texniki yardım proqramları həyata keçirilir.
Bu, Səudiyyənin yalnız neft dövləti kimi deyil, həm də
qlobal yardımçı və
təsiredici aktor kimi tanınmasına xidmət edir.
Səudiyyə Ərəbistanının son beş ildə yürütdüyü diplomatik fəallıq
yalnız region daxilində deyil, qlobal miqyasda çoxvektorlu və balanslaşdırılmış siyasət
strategiyasına əsaslanır. Krallıq təkcə enerji ixracatçısı
deyil, həm də sabitlik, diplomatik təşəbbüskarlıq və modern
regional liderlik modelini formalaşdırmağa çalışır
Səudiyyə Ərəbistanında iqtisadi artım (2019–2024)
Son beş ildə Səudiyyə Ərəbistanı iqtisadi baxımdan böyük bir transformasiya dövrünə qədəm qoyub. Bu transformasiya, əsasən "Vision 2030" strategiyasının təməl prinsiplərinə söykənərək neftdən asılılığı azaltmaq, qeyri-neft sektorlarını inkişaf etdirmək və iqtisadiyyatın şaxələndirilməsini təmin etmək məqsədi daşıyıb. Qlobal pandemiya və enerji bazarlarında dalğalanmalara baxmayaraq, ölkə pozitiv və dinamik inkişaf trayektoriyasını qorumağa nail olub.
Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM) artımı: Sabit yüksəliş dinamikası
2021–2023-cü illər ərzində Səudiyyə Ərəbistanında illik ÜDM artımı orta hesabla 5–8% arasında dəyişib. Bu göstəricilər region ölkələri və Qlobal Cənub kontekstində ən sürətli iqtisadi bərpa nümunələrindən biri sayılır.
2021-ci ildə pandemiya sonrası iqtisadi canlanma ilə ÜDM 3,2%
artdı.
2022-ci ildə neftin qiymət artımı və qeyri-neft sektorlarında
aktivlik nəticəsində artım 8,7%-ə çatdı – bu, son 10 ilin ən yüksək
göstəricilərindən biri idi.
2023-cü ildə isə qlobal tələbatın stabilləşməsi və daxili
islahatların təsiri ilə ÜDM 6%-dən yüksək oldu.
Bu artımın əsas səbəbləri arasında ictimai investisiyalar, dövlət proqramları, vergi güzəştləri və infrastruktur layihələri mühüm rol oynayıb.
Qeyri-neft sektoru: Yeni iqtisadi dayaqların formalaşması
Səudiyyə iqtisadiyyatı uzun illər neft gəlirlərinə bağlı olsa da, son 5 ildə xidmət sahələri və sənaye sektoru ön plana çıxmağa başlayıb. Bu dəyişiklik "2030 Vizyonu" çərçivəsində aparılan struktur islahatlarının birbaşa nəticəsidir.
Turizm: 2019-cu
ildən etibarən turist vizalarının verilməsinə başlanması ilə xarici
turistlərin sayı sürətlə artdı. "Qədim Əl-Ula", "Diriyah", "Riyad
Mövsümü" kimi layihələr Səudiyyəni turizm cəlbediciliyinə
çevirib.
Logistika: Krallıq “Loqistik Qovşağa çevrilmə”
planına əsasən beynəlxalq hava limanları, dəniz limanları və
dəmiryolları şəbəkəsini modernləşdirib.
Xidmət sahəsi: Rəqəmsal bankçılıq, elektron
hökumət xidmətləri, maliyyə texnologiyaları (FinTech) sahəsində
güclü dövlət dəstəyi qeyri-neft sahələrini dirçəldib.
Əyləncə və yaradıcılıq sənayesi: Əvvəllər mövcud
olmayan əyləncə sektoru indi milyardlarla dollar dəyərində daxili
gəlir və məşğulluq yaradır.
Qadınların əmək bazarına daxil olması: Strateji sosial-iqtisadi dönüş
2018-ci ildən bəri qadınların əmək bazarında iştirakı 30%-dən çox artıb. Bu, yalnız sosial dəyişiklik deyil, həm də iqtisadi dəyərləndirmədir. Qadınların iqtisadi fəaliyyətə cəlb olunması Səudiyyənin ümumi işçi qüvvəsinin genişlənməsinə və qeyri-neft sektorlarında məhsuldarlığın artmasına səbəb olub.
Qadınların bank, təhsil, səhiyyə və İT sektorlarında məşğulluğu
önəmli dərəcədə yüksəlib.
Dövlət siyasəti qadınların sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul
olmasına dəstək verib – "qadınlara məxsus bizneslərə kredit və
vergi güzəştləri" genişlənib.
Qadınların iqtisadi rolunun artması Səudiyyənin qlobal gender
bərabərliyi reytinqlərində yüksəlməsinə səbəb olub.
Turizm gəlirləri: Yeni dövrün iqtisadi motorlarından biri
2019-cu ildə Səudiyyə ilk dəfə turizm sektorunu rəsmi strateji sahəyə çevirdi. Bu sahədə aparılan islahatlar və vizaların liberallaşdırılması nəticəsində:
2019–2024-cü illər
arasında turizm gəlirləri 5 dəfədən çox artaraq 60 milyard ABŞ
dollarına yaxınlaşıb.
2022-ci ildə 16 milyondan çox beynəlxalq turist krallığı
ziyarət edib.
Səudiyyə 2030-cu ilə qədər hər il 100 milyon turist qəbul etməyi və
ÜDM-də turizmin payını
10%-ə çatdırmağı hədəfləyir.
NEOM, Qədim Əl-Ula, Qızıldəniz sahil layihələri, “Riyadh Season” və
“Jeddah Season” kimi festivallar bu artımı daha da
sürətləndirib.
Regional sərmayə mərkəzləri: Ər-Riyad və Ciddənin yüksəlişi
Səudiyyənin ən böyük şəhərləri – Ər-Riyad və Ciddə, son illərdə beynəlxalq sərmayənin cəlb olunduğu əsas iqtisadi zonalara çevrilib:
Riyad şəhəri beynəlxalq şirkətlər üçün regional ofis tələblərini
sadələşdirib. 2024-cü ilə qədər 1000-dən çox xarici şirkət Riyadda ofis açıb.
Ciddə, logistika və dəniz nəqliyyatı baxımından Qırmızı dənizin əsas ticarət
qapısı olaraq modernləşdirilib.
Bu şəhərlərdə sənaye parkları, texnoparklar və sərbəst iqtisadi
zonalar yaradılıb.
Dünya Bankı və İqtisadi Forumlar Səudiyyənin biznes mühiti
indeksini müsbət dəyərləndirib.2019–2024-cü illər ərzində Səudiyyə
Ərəbistanı təkcə neft gəlirləri ilə deyil, dinamik və şaxələnmiş iqtisadi strukturu
ilə fərqlənən bir ölkəyə çevrilmək yolunda ciddi
irəliləyişlərə imza atıb. ÜDM artımı, qeyri-neft sektorlarının
inkişafı, qadınların iqtisadi fəallığı və beynəlxalq sərmayə üçün
cazibədarlığın artması bu prosesin konkret göstəriciləridir. Bu
göstəricilər Səudiyyənin 2030 Vizyonu hədəflərinə doğru inamla irəlilədiyini
sübut edir.
Məhəmməd Bin Salmanın Rəhbərliyində Aparılan İslahatlar
Vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salmanın 2017-ci ildən etibarən faktiki olaraq ölkənin siyasi və iqtisadi rəhbərliyini ələ alması ilə Səudiyyə Ərəbistanında köklü və genişmiqyaslı islahatlar mərhələsi başlanmışdır. Bu islahatlar siyasi idarəetmədən cəmiyyətin dünyagörüşünə, iqtisadi modellərdən texnoloji gələcəyə və ekoloji hədəflərə qədər bir çox istiqaməti əhatə edir. Məhəmməd bin Salman həm krallığın gələcəyini modernləşdirmək, həm də onu post-neft dövrünə hazırlamaq məqsədilə ciddi və cəsarətli addımlar atmışdır.
Siyasi sistemin modernləşdirilməsi: İdarəetmədə strateji mərkəzləşmə və koordinasiya
Vəliəhd şahzadənin islahatlarının ilk mərhələlərindən biri siyasi idarəetmənin yenidən təşkili və mərkəzləşdirilməsi olub. Əsas məqsəd:
Dağınıq şəkildə fəaliyyət göstərən dövlət qurumlarının strateji bir
mərkəzdən idarə olunmasını təmin etmək;
“Vision 2030” kimi uzunmüddətli proqramların səmərəli icrasını
koordinasiya etmək;
Yalnız kral ailəsinin deyil, texnokratların və gənc liderlərin də
sistemə daxil edilməsini təmin etmək olub.
Bu məqsədlə bir sıra strateji planlaşdırma və monitorinq şuraları yaradılıb, Nazirlər Şurasının strukturu yenilənib, bir çox sektor üzrə texnoloji və iqtisadi komitələr formalaşdırılıb.
Antikorrupsiya kampaniyası: Gücün yenidən bölgüsü və şəffaflıq
2017-ci ilin sonlarında başlanan və dünya ictimaiyyətinin diqqətini çəkən antikorrupsiya əməliyyatı, Səudiyyədə “şəffaflıq dövrü”nün başlanğıcı oldu. Riyaddakı Ritz-Carlton otelində keçirilən istintaq prosesi nəticəsində:
200-dən çox şahzadə, nazir, keçmiş məmur və iş adamı korrupsiya,
mənimsəmə və vəzifədən sui-istifadə ittihamı ilə saxlanıldı;
Onlarla milyard dollar dəyərində aktivlərin dövlətə qaytarılması
təmin olundu;
Cəmiyyətə ciddi bir mesaj verildi ki, qanun qarşısında heç
kim toxunulmaz deyil.
Bu kampaniya, həm də siyasi elitanın güc balansını dəyişdirərək
vəliəhd şahzadənin gücünü möhkəmləndirdi və idarəetmədə yeni
mərhələnin əsasını qoydu.
Cəmiyyətin dünyəviləşməsi və sosial dəyişikliklər: Dəyişən Səudiyyə
Ənənəvi olaraq ultra-mühafizəkar cəmiyyət modeli ilə tanınan Səudiyyə Ərəbistanında Məhəmməd bin Salmanın təşəbbüsü ilə cəmiyyətin sosial strukturu və dəyərləri dəyişməyə başladı. Bu dəyişikliklər:
Dini
polis (Mutawwa) institutunun səlahiyyətlərinin ciddi şəkildə
azaldılması;
Qadın və kişilərin birgə iştirak edə biləcəyi konsertlərin,
festivalların, kino və mədəniyyət tədbirlərinin təşkilinə icazə
verilməsi;
Qadınların ictimai nəqliyyatdan istifadə etməsi, idman salonlarına
getməsi, konsertlərə qatılması kimi fəaliyyətlərin
adiləşdirilməsi;
Bu dəyişikliklər İslam dininə qarşı yönəlmiş kimi deyil, əksinə dini hörmət saxlanılmaqla, fərdi azadlıqların genişləndirilməsi kimi təqdim edildi.
Texnologiya və rəqəmsallaşma: Gələcək üçün texnoloji sıçrayış
Məhəmməd bin Salman rəhbərliyi ilə texnologiya sahəsi Səudiyyə iqtisadiyyatının yeni mühərrikinə çevrildi. Bu sahədə atılan əsas addımlar:
Süni
intellekt, robototexnika, kvant texnologiyaları və biotexnologiya
sahələrinə dövlət investisiyalarının ayrılması;
NEOM layihəsinin texnoloji “nüvə”yə çevrilməsi üçün Silikon Vadisi
və Şərqi Asiyadan olan startap və korporasiyalara təşviqlər
verilməsi;
2020-ci ildə Səudiyyə
Süni İntellekt İdarəsi (SDAIA) və “Future Investment Initiative”
forumlarının təşkili;
Rəqəmsal iqtisadiyyatın payını 2024-cü ildə ÜDM-in 10%-nə çatdırmaq
hədəfinin qoyulması;
İnnovasiya parkları, texnologiya fondları və texnoparkların
yaradılması ilə gənc sahibkarların dəstəklənməsi.
Bu təşəbbüslər Səudiyyəni təkcə istehlak bazarı deyil, texnologiya istehsalçısı ölkəyə çevirmək məqsədi daşıyır.
Ətraf mühit və yaşıl enerji təşəbbüsləri: Ekoloji məsuliyyət və yeni enerji dövrü
Vəliəhd şahzadə ətraf mühitin qorunması və bərpa olunan enerjiyə keçid sahəsində də irimiqyaslı təşəbbüslərə imza atmışdır. “Green Saudi” və “Green Middle East” təşəbbüsləri çərçivəsində:
On
milyarddan çox ağacın 2030-cu ilə qədər əkilməsi
planlaşdırılıb;
Günəş və külək enerjisi sahəsində onlarla yeni stansiyanın inşasına
start verilib;
Karbon emissiyasının 2060-cı ilə qədər sıfıra endirilməsi məqsədi
açıqlanıb;
Ətraf mühitin qorunması ilə bağlı beynəlxalq konvensiyalarla
uyğunlaşdırılmış yerli qanunvericilik yenilənib;
Səudiyyə, 2023-cü ildə Davos və
COP28 kimi qlobal iqlim tədbirlərində fəal iştirak
edib və investisiya vədiləri ilə çıxış edib.
Bu yanaşma ölkənin beynəlxalq nüfuzunu artırmaqla yanaşı, enerji liderliyini yaşıl texnologiyaya yönəltmək strategiyasının bariz nümunəsidir.
Məhəmməd bin Salmanın rəhbərliyi altında həyata keçirilən islahatlar yalnız struktur dəyişikliklərdən ibarət olmayıb. Bu islahatlar Səudiyyə Ərəbistanının öz kimliyini yenidən müəyyən etməsinə, regional güc mövqeyini möhkəmləndirməsinə və qlobal məkanda rəqabətə davamlı aktora çevrilməsinə xidmət edir. Onun rəhbərliyi altında Səudiyyə təkcə neftlə yox, vizyonla tanınan bir ölkəyə çevrilmək yolundadır.
"Vision 2030" Strategiyası və Onun Əsas
Hədəfləri
"Vision 2030" – Səudiyyə Ərəbistanının müasirləşmə yolunda atdığı ən əhəmiyyətli strateji təşəbbüslərdən biridir. Bu vizion planı 2016-cı ildə vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salman tərəfindən elan edilmiş və onun rəhbərliyi altında tətbiq olunmağa başlanmışdır. Məqsəd ölkənin sosial, iqtisadi və idarəetmə modelini neftdən kənar bir gələcəyə hazırlamaq, regional liderlik rolunu gücləndirmək və beynəlxalq səviyyədə rəqabətqabiliyyətli və açıq cəmiyyət yaratmaqdır.
Bu plan yalnız iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi deyil, Səudiyyə cəmiyyətinin bütövlükdə yenilənməsi və gələcəyə hazırlanması üçün nəzərdə tutulmuş genişmiqyaslı bir çevrilmə proqramıdır.
Mənbələrin şaxələndirməsi: Neftdənkənar iqtisadi strukturun qurulması
Səudiyyə iqtisadiyyatı uzun illər neft ixracatına əsaslanırdı. "Vision 2030" bu asılılığı azaltmaq üçün:
Turizm, informasiya
texnologiyaları, kənd təsərrüfatı, bərpa olunan enerji və mədən
sənayesi kimi sahələrdə dövlət və özəl sektor
investisiyaları artırılıb;
Sənaye şəhərcikləri və sərbəst iqtisadi zonalar yaradılıb;
Kiçik və Orta Bizneslər (KOB) üçün xüsusi fondlar və güzəştli
kredit mexanizmləri tətbiq edilib;
2023-cü ilə qədər qeyri-neft sektorunun ÜDM-dəki payı 50%-i keçib
və artmaqda davam edir.
Qlobal investisiya mərkəzinə çevrilmək
"Vision 2030" Səudiyyə Ərəbistanını Yaxın Şərqin maliyyə və ticarət mərkəzinə çevirməyi qarşısına məqsəd qoyur:
Public Investment Fund
(PIF) dünyanın ən iri suveren sərmayə fondlarından birinə
çevrilərək beynəlxalq layihələrdə aktiv iştirak edir (məsələn,
Lucid Motors, Uber, Newcastle United);
Ər-Riyadda beynəlxalq şirkətlər üçün regional qərargah açma təşviqi
tətbiq olunur (2024-cü ildən etibarən dövlət müqavilələri üçün bu
şərt məcburidir);
“Future Investment Initiative” adlı illik forum vasitəsilə Səudiyyə
qlobal sərmayədarlar üçün platforma rolunu oynayır;
Təşviq proqramları vasitəsilə yüzlərlə xarici şirkət Səudiyyəyə
daxil olub.
Turizmin inkişafı: Yeni iqtisadi mərkəz kimi mədəni açılım
Tarixən yalnız Həcc və Ümrə ziyarətləri ilə tanınan Səudiyyə, "Vision 2030" çərçivəsində turizmi iqtisadi lokomotivə çevirməyi qarşısına məqsəd qoyub:
2019-cu ildə ilk dəfə olaraq turist vizaları tətbiq edildi və 49
ölkədən olan vətəndaşlar onlayn viza ala bildi;
NEOM, Əl-Ula, Qızıldəniz Layihəsi və Diriyah kimi iri miqyaslı turizm və
mədəniyyət layihələri həyata keçirilir;
2030-cu ilə qədər ildə 100 milyon turist qəbul etmək, bu sahədən illik
100 milyard dollardan çox
gəlir əldə etmək planlaşdırılır;
Əyləncə festivalları, idman tədbirləri (Formula 1, bokçuların
döyüşləri, futbol kubokları) da ölkənin turizm strategiyasının bir
hissəsinə çevrilib.
Milli şəxsiyyətin gücləndirilməsi: Mədəni özünüdərk və qürurlu vətəndaşlıq
"Vision 2030" yalnız iqtisadi deyil, mədəni və mənəvi yenilənməyə də önəm verir. Məqsəd müasir və qürurlu Səudiyyə vətəndaşını formalaşdırmaqdır:
İslam irsi və milli
kimlik tədris proqramlarında, mediada və ictimai
tədbirlərdə daha aktiv şəkildə təqdim olunur;
Gənclərin milli dəyərlərlə yanaşı qlobal vətəndaşlıq bacarıqları
ilə yetişdirilməsi məqsədi güdülür;
Qeyri-dini məzmunlu mədəniyyət festivalları ilə yanaşı,
İslam mədəniyyətini
tanıdan tədbirlər də təşkil olunur.
Rəqəmsal transformasiya: Rəqəmsal hökumət və texnoloji sıçrayış
Texnologiya və rəqəmsallaşma "Vision 2030"un əsas sütunlarından biridir. Bu istiqamətdə:
“Smart Government”
(ağıllı hökumət) təşəbbüsü çərçivəsində dövlət xidmətləri
rəqəmsallaşdırılıb;
Süni intellekt və rəqəmsal identifikasiya texnologiyaları tətbiq
olunub;
Startap və texnoloji şirkətlərin fəaliyyətini təşviq edən hüquqi və
vergi mühitləri yaradılıb;
Səudiyyə Süni İntellekt İdarəsi (SDAIA) və
Digital Government
Authority (DGA) bu istiqamətdə aparıcı rol oynayır.
Qadınların Rolu: Sosial və iqtisadi sistemdə gender balansı
"Vision 2030" qadınların ölkə həyatında iştirakını artırmaq məqsədilə bir sıra mühüm dəyişikliklər gətirib:
Qadınların iş həyatına çıxış imkanları genişləndirilib, dövlət
sektorunda rəhbər vəzifələrdə təmsilçilik artıb;
Qadın sahibkarlığı üçün xüsusi fondlar və təşviq proqramları
yaradılıb;
Hüquqi baxımdan qadınların kişi qəyyumluğuna bağlılığı bir çox
hallarda aradan qaldırılıb;
2030-cu ilə qədər qadınların əmək bazarındakı payının 30%-dən
yuxarı olması hədəflənir.
Yaşıl enerji və ətraf mühit: Davamlı gələcək üçün yaşıl model
Ətraf mühitin qorunması və bərpa olunan enerji istehsalı "Vision 2030"un mühüm komponentidir:
“Green Saudi” və “Middle
East Green” təşəbbüsləri ilə milyonlarla ağacın əkilməsi,
səhralaşmanın qarşısının alınması planlaşdırılıb;
Günəş və külək enerjisi sahəsində dünyanın ən böyük layihələrindən
biri olan “Sakaka” və
“Red Sea Solar Project” reallaşdırılır;
Səudiyyə 2060-cı ilə qədər karbon emissiyasını sıfırlamağı və
bərpa olunan enerji
sektorunda dünya lideri olmağı qarşısına məqsəd qoyub.
"Vision 2030" Səudiyyə Ərəbistanı üçün sadəcə strateji sənəd deyil, bütöv bir sistemin dəyişdirilməsi və gələcək nəslin formalaşdırılması yol xəritəsidir. Bu plan həm daxili sabitliyi gücləndirmək, həm də ölkənin qlobal miqyasda rəqabət qabiliyyətini artırmaq məqsədi daşıyır. Vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salmanın rəhbərliyində bu vizyon təkcə iqtisadi transformasiyanı deyil, cəmiyyətin mənəvi, sosial və mədəni təməlini də yeniləməyə yönəlmiş genişmiqyaslı proqramdır.
NEOM – Səudiyyə Ərəbistanının ən ambisiyalı və gələcəyə yönəlmiş mega layihəsidir. Vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salmanın rəhbərliyində həyata keçirilən bu təşəbbüs, ölkənin 2030 Vizyonu çərçivəsində planlaşdırılan iqtisadi şaxələndirmə və texnoloji transformasiya hədəflərinin simvoluna çevrilmişdir. NEOM həm də Səudiyyənin post-neft dövrünə keçid niyyətini açıq şəkildə ifadə edir. Layihə təkcə şəhərsalma deyil, müasir insan həyatının, texnologiyanın və ekologiyanın harmonik birgə modelini yaratmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Harada yerləşəcək?
NEOM şəhəri Səudiyyə Ərəbistanının şimal-qərbində, Tabuk vilayətində, Qırmızı dənizin sahilində yerləşəcək. Coğrafi baxımdan bu ərazi İordaniya və Misir sərhədlərinə yaxın olmaqla, üç qitəni birləşdirən strateji məkanda yerləşir.
Bu
mövqe NEOM-a beynəlxalq
nəqliyyat, ticarət və logistik mərkəzə çevrilmək imkanı
verir.
Eyni zamanda, bölgə turizm, ekosistem və enerji resursları baxımından
zəngin bir təbiətə sahibdir – bu da şəhərin yaşıl model üzrə
qurulmasına şərait yaradır.
Ərazisi nə qədərdir?
NEOM-un ümumi sahəsi təxminən 26,500 kvadrat kilometrdir. Bu:
İsrailin bütün ərazisindən,
Qətərdən 12 dəfə,
Albaniyadan isə təxminən 2,5 dəfə böyükdür.
Bu böyüklük NEOM-u dünyanın ən böyük planlaşdırılmış şəhərlərindən birinə çevirir və müxtəlif funksional zonaların – sənaye, yaşayış, əyləncə, texnologiya və təbiət rezervlərinin birgə yerləşməsini mümkün edir.NEOM layihəsinin tikintisi rəsmi olaraq 2021-ci ildə başlanıb. Hal-hazırda bir neçə mərhələ paralel şəkildə həyata keçirilir:
Əsas alt-layihələr:
The
Line:
Bu, NEOM-un mərkəzi və ən ikonik hissəsidir. 170 kilometr uzunluğunda və avtomobilsiz
şaquli şəhər olacaq. Bütün infrastrukturlar – evlər,
ofislər, məktəblər və tibb mərkəzləri bir-birinə vertikal şəkildə
inteqrasiya olunacaq.
Hər xidmətə 15 dəqiqəlik
piyada məsafəsində çatmaq mümkün olacaq. Şəhər
ayna kimi əks edən
fasadları ilə səhrada görünməz bir “xətt” təsiri
yaradacaq.
Oxagon:
Dənizdə yerləşəcək səkkizbucaqlı sənaye şəhərciyidir. Dünyanın ilk
üzən sənaye zonası olacaq. Süni intellekt, biotexnologiya, enerji
və robototexnika sahəsində istehsal və innovasiya mərkəzi rolunu
oynayacaq.
Trojena:
Səudiyyənin ilk dağlıq turizm məkanı olacaq. Burada
xizək kurortları, göl,
idman mərkəzləri və wellness zonaları yaradılacaq.
Layihənin 2026-cı ildə Asiya Qış Oyunlarına ev sahibliyi etməsi
planlaşdırılır.
Bu alt-layihələrin tikintisi artıq başlamış və infrastrukturun təməli (yollar, enerji şəbəkələri, kommunikasiya sistemləri) mərhələsi həyata keçirilir.
NEOM-un əsas hədəfi yalnız yeni bir şəhər tikmək deyil – dünyanın ən ağıllı, ən davamlı və ən texnoloji şəhərini qurmaqdır. Layihə aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır:
100% bərpa olunan enerji
ilə işləyəcək – günəş, külək və hidrogen enerjisi əsas
enerji mənbəyi olacaq.
Avtomobilsiz və sıfır karbon emissiyalı şəhər
olacaq. Nəqliyyat sistemi tamamilə yerin altına salınacaq və yalnız
sürətli qatarlar və velosipedlər istifadə ediləcək.
Süni intellektlə idarə olunan şəhər idarəçiliyi
tətbiq olunacaq – səhiyyə, nəqliyyat, tullantı idarəetməsi və
təhlükəsizlik sahəsində AI əsaslı qərar mexanizmləri olacaq.
Ekoloji balans qorunacaq – ərazinin 95%-i təbiət
qoruğu kimi saxlanacaq.
Şəhər insan rifahını və
həyat keyfiyyətini texnologiyanın imkanları ilə maksimum
səviyyəyə çatdırmağı hədəfləyir.
“15 dəqiqəlik şəhər” və insan mərkəzli dizayn
NEOM-un dizayn fəlsəfəsi "15 dəqiqəlik şəhər" prinsipi üzərində qurulub. Bu, o deməkdir ki:
Hər
bir insan evindən
maksimum 15 dəqiqəlik məsafədə bütün əsas xidmətlərə –
məktəbə, xəstəxanaya, iş yerinə və əyləncə zonalarına piyada çata
biləcək.
Şəhərdə sıfır trafik,
sıfır hava çirkliliyi və sıfır səs-küy olacaq.
İctimai məkana, yaşıl sahələrə və texnoloji inteqrasiya olunmuş
“ağıllı həyat” imkanlarına üstünlük veriləcək.
Bu model şəhərin yalnız texnoloji deyil, sosial və emosional ehtiyaclara cavab verən bir məkana çevrilməsini nəzərdə tutur.
NEOM layihəsinin geosiyasi və iqtisadi əhəmiyyəti
Səudiyyənin post-neft
dövrünə keçid strategiyasının əsas dayağıdır.
Orta Şərqdə ilk texnoloji
və innovasiya məkanı kimi digər ölkələrə nümunə ola
bilər.
Krallığın qlobal
investorlara açıq və modern ölkə imicini gücləndirir.
NEOM vasitəsilə Səudiyyə yeni iqtisadi sektorlar – süni intellekt, yaşıl
enerji, bərpa olunan texnologiyalar, smart şəhər dizaynı – üzrə
qlobal liderlik iddiası ortaya qoyur.
