BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Britaniyanın xüsusi təyinatlı qüvvəsi olan SAS (Special Air Service – Xüsusi Hava Xidməti) ölkənin ən məşhur və əsas hərbi birliyidir və xüsusi əməliyyatlar üzrə beynəlxalq nüfuza sahib təşkilatdır.
SAS necə quruldu?
Şimali Afrika kampaniyasında xidmət edən britaniyalı zabit, polkovnik Deyvid Stirlinq, İkinci dünya müharibəsində daha effektiv döyüş aparmaq üçün yeni hərbi birliyə ehtiyac olduğunu anlayır. Onun ideyasının rəsmi komandanlıq tərəfindən rədd ediləcəyini bildiyi üçün Britaniya qərargahına gizli daxil olur və Baş Komandanı axtarır. Onun əvəzinə müavin general Ritchienin qarşısına çıxır və ideyasını ona izah edir. Elə bu an Xüsusi Hava Xidməti – (SAS) qurulur.
Stirlinqin ideyası və Ritchienin köməyi ilə həyata keçirilən plan – xüsusi təyinatlı, özünə nizam-intizamla yanaşan, yüksək motivasiyalı əsgərlərdən ibarət bir təşkilat qurmaq idi. Bu elit döyüşçülər vacib hədəflərə qarşı cəsarətli əməliyyatlar həyata keçirəcəkdilər.
SAS-ın ilk əməliyyatı uğursuz oldu. Düşmən arxasına paraşütlə endirilmiş dəstənin üçdə ikisi öldürüldü, əsir alındı və ya yaralandı. Lakin bu əməliyyatdan dərs çıxarıldı və növbəti tapşırıqda heç bir itki olmadan 60 düşmən təyyarəsi məhv edildi.
Müharibə boyunca sürətlə böyüyən SAS Afrika və Avropada uğurlu
əməliyyatlar həyata keçirdi. Lakin İkinci Dünya Müharibəsindən
sonra yaradılmış bir çox digər təşkilat kimi, SAS da müharibənin
sonunda ləğv edildi.
Post-müharibə dövrü
Müharibə bitdikdən sonra aydın oldu ki, xüsusi hazırlıqlı komandolara ehtiyac var. 1947-ci ildə SAS Britaniyanın könüllülərdən ibarət ehtiyat ordusu olan Territorial Army daxilində yenidən quruldu. 1952-ci ildə isə Malayadakı xüsusi əməliyyat qüvvələrindən çıxan müntəzəm SAS bölməsi yaradıldı.
1950-ci illərin sonlarında və 1970-ci illərdə SAS Omanda
partizanlara qarşı döyüşdü. 1960-cı illərdə isə Borneoda
əməliyyatlar həyata keçirdi və yerli əhali ilə birgə yaşayaraq
onların etibarını qazandı.
Bu illər ərzində SAS say baxımından az olsa da, təsir gücü yüksək
olan taktikalar və bacarıqlar inkişaf etdirdi.
SAS və Şimali İrlandiya
1960-cı illərin sonlarından 1999-cu ilə qədər Belfast Razılaşması ilə başa çatan sülh prosesinədək Britaniyanın Şimali İrlandiyaya nəzarəti ilə bağlı gərginliklər artaraq zorakılığa çevrildi. Xüsusilə, İrlandiya Respublika Ordusu (IRA) silahlı mübarizə kampaniyasına başladı.
SAS IRA ilə mübarizədə mühüm rol oynadı. Onların kəşfiyyat fəaliyyəti, gizli patrulları və xüsusi əməliyyatları IRA-nın əsas fiqurlarını aradan qaldırdı. Bu səbəbdən SAS IRA tərəfindən qorxulu qüvvə kimi tanınmağa başladı.
Lakin bu əməliyyatlar mübahisələr də doğurdu. Bəzi hallarda SAS qanunsuz şəkildə İrlandiya Respublikasına keçərək orada fəaliyyət göstərmişdi.
1988-ci il martın 6-da Cəbəllütariqdə silahsız üç IRA üzvünü öldürmüşdülər. Hərçənd ki, bu əməliyyat hüquqi baxımdan qanuni hesab olundu. Bu əməliyyat İrlandiya respublikaçıları tərəfindən qətl kimi qiymətləndirildi. SAS-ın fəaliyyəti əsasən gizli və ənənəvi hərbi qaydaların xaricində olduğuna görə bu cür siyasi gərginliklər qaçınılmaz idi.
Terrorla Mübarizə və CRW
IRA-nın artan fəaliyyəti və 1972-ci il Münhen Olimpiadası zamanı baş verən terror hadisələrindən sonra Britaniya hökuməti terrorla mübarizəyə ciddi yanaşmağa başladı. SAS tərəfindən dost ölkə rəhbərləri üçün mühafizəçi hazırlamaq təcrübəsinə əsaslanaraq Əksinqilabi Müharibə Qolu (CRW) yaradıldı. Bu bölmə girov xilasetmə və antiterror əməliyyatları üzrə ixtisaslaşmışdı.
CRW-nin ən məşhur əməliyyatı 1980-ci ildə baş verdi – İran səfirliyinin Londonda girov götürülməsi zamanı SAS səfirliyə hücum edərək girovları azad etdi və hücumçuları zərərsizləşdirdi. Bu uğurlu əməliyyat dünyanın gözü qarşısında televiziya vasitəsilə yayımlandı və SAS-ın şöhrətini daha da artırdı.
Folklend Müharibəsi
1982-ci ildə Folklend adalarına Argentina tərəfindən hücum edildikdə və Böyük Britaniya adaları geri almağa qərar verdikdə, SAS da bu müharibədə iştirak etdi. Britaniya donanması adalara yaxınlaşdıqda, SAS Pebble adasına endi və oradakı Argentina hərbi bazasını məhv etdi. On bir təyyarə, radar sistemi, sursat ehtiyatları və yanacaq məhv edildi. Geri çəkildikdə isə yalnız iki əsgər yaralandı.
SAS-ın Argentina ərazisinə gizli enərək mühüm obyektləri vurması ilə bağlı da planlar hazırlanmışdı, lakin risklər və müharibənin qısa sürməsi bu planların həyata keçirilməsinə imkan vermədi.
1990-cı illər – Media Dövründə Kölgədə Mübarizə
SAS Körfəz Müharibəsində (1991) əməliyyat rollarını davam
etdirdi. Bu zaman Bravo Two Zero dəstəsi İraq qüvvələrinin hücumuna
məruz qaldı, əksəriyyəti öldürüldü və ya əsir alındı. Bu hadisə
sonradan Andy McNab və Chris Ryan tərəfindən yazılmış məşhur
kitablarda yer aldı.
Yuqoslaviya süquta uğradıqdan sonra SAS Bosniyada serb hərbi
cinayətkarlarını izləyən və bosniyalılara hücum edən serb
qüvvələrinə hava zərbələrini əhatə edən beynəlxalq əməliyyatlarda
iştirak etdi.
Müasir dövrə yaxınlaşdıqca, SAS-ın fəaliyyəti haqqında dəqiq
məlumatlar getdikcə azalır. Bravo Two Zero istisna olmaqla, onların
əməliyyatları hələ də gizli saxlanılır.
XXI Əsr Döyüşçüləri
Müasir dövrdəki bütün fəaliyyətləri tam şəkildə açıqlanmasa da, bəzən rəsmi kanallarla müəyyən məlumatlar ictimaiyyətə çatır. SAS, İraq və Əfqanıstan müharibələrində fəal iştirak etmiş, düşmənə qarşı əməliyyatlar apararaq mühüm hədəfləri zərərsizləşdirmiş, girovları azad etmiş və yerli əhali ilə əlaqə quraraq kommunikasiya şəbəkələri yaratmışdı.
2016-cı ilin martında Britaniya mətbuatı onların Liviyada İŞİD-ə qarşı döyüşən qüvvələri təlimatlandırdığını və silahlandırdığını bildirmişdi.
İkinci Dünya Müharibəsindəki başlanğıcından bu günə qədər SAS kiçik, lakin elit və təsirli bir güc olaraq qalmış, bacarıqları və şöhrəti isə getdikcə artmışdır.
