BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Kəşmir bölgəsi, tez-tez Hindistan və Pakistan arasında daimi gərginlik ocağı olmuşdur. Ən son, son illərin ən qanlı hücumlarından biri nəticəsində bölgədə gərginlik yenidən yüksəldi. Bu hadisə, 2019-cu ildə az qala silahlı qarşıdurmaya səbəb olan gərginlikləri yenidən xatırlatdı.
Çərşənbə axşamı günü Hindistana Kəşmir bölgəsindəki turizm
məkanı olan Pahalgam qəsəbəsi yaxınlığında silahlı hücum
nəticəsində azı 26 turist həlak olub, digərləri isə yaralanıb.
Hindistan rəsmiləri rəsmi olaraq heç bir qruplaşmanı ittiham
etməsələr də, hadisəni "terror aktı" kimi
qiymətləndirərək Pakistana qarşı cəza tədbirləri tətbiq etməyə
başladılar. Hindistan rəsmilərinin hərbi zərbələrə işarə edən
bəyanatları Pakistanda geniş narahatlığa səbəb olub.
Kəşmir…davam edən münaqişə
Kəşmir münaqişəsinin kökləri 1947-ci ilə, Britaniyanın Hindistan müstəmləkəsini Hindistan və Pakistan adlanan iki müstəqil dövlətə bölməsinə gedib çıxır. Əhalisinin əksəriyyəti müsəlman olan Kəşmir bölgəsinin statusu mübahisəli idi – bölgənin hindu hökmdarı nə Hindistana, nə də Pakistana qoşulmaq istədi. Lakin sonradan Hindistana qoşulmağa qərar verdi və bu, iki ölkə arasında ilk müharibəyə səbəb oldu. Bu müharibə nəticəsində Kəşmir bölgəsi faktiki olaraq iki yerə bölündü, lakin hüquqi statusu bu günə qədər tam müəyyənləşməyib.
Üç müharibə və davam edən qanlı qarşıdurmalar
Hindistan və Pakistan o zamandan bəri Kəşmir üzərində 3 müharibə aparıb. Müntəzəm olaraq zorakılıqlar, silahlı hücumlar və partlayışlar baş verib. 1999-cu il müharibəsi bu qarşıdurmanın əsas mərhələlərindən biri sayılır. 2019-cu ildə baş verən intihar hücumu isə – 40-dan çox hind əsgərinin ölümü ilə nəticələnən – genişmiqyaslı müharibəyə səbəb ola bilərdi. Hindistan bu hücumda Pakistan tərəfindən dəstəklənən “Ceyş-i Məhəmməd” təşkilatını günahlandırmışdı.
Onilliklərdir davam edən siyasi durğunluq
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının vasitəçilik cəhdlərinə baxmayaraq, tərəflərin mövqeləri dəyişməyib. Hindistan Pakistana separatçıları dəstəkləməkdə ittiham edir, Pakistan isə kəşmirlilərə öz müqəddəratını təyin etmək hüququnun verilməsi üçün BMT-nin referendum keçirməsini tələb edir. Bu siyasi durğunluq beynəlxalq ictimaiyyətin bölgədəki gərginliyin artmasından narahat olmasına səbəb olur, xüsusilə də hər iki ölkənin nüvə silahına sahib olması fonunda.
Modi hökumətinin qərarları gərginliyi yenidən alovlandırdı
2019-cu ildə Hindistan Baş naziri Narendra Modinin rəhbərlik etdiyi hökumət Cammu və Kəşmirə verilmiş muxtariyyəti ləğv etdi. Bu addım bölgədə genişmiqyaslı etirazlara, mərkəzi hökumət idarəçiliyinin sərtləşməsinə, söz azadlığının məhdudlaşdırılmasına, rabitənin kəsilməsinə və kütləvi həbslərə səbəb oldu. Bu, Pakistan tərəfindən sərt şəkildə pisləndi və beynəlxalq narahatlıqlar doğurdu.
Son zamanlarda zorakılıqların səviyyəsi nisbətən azalsa da, bəzi bölgələrdə seçkilər keçirilsə də, sərt təhlükəsizlik tədbirləri xalq arasında narazılığı artırmaqda davam edir. Həm Hindistanın nəzarətində olan Kəşmirdə, həm də Pakistanın idarə etdiyi hissədə narazılıqlar və etirazlar davam edir.
Müharibə təhlükəsi yenidən yaxınlaşır
Son hücum nəticəsində artan gərginlik, iki nüvə dövlətinin açıq
müharibə ilə üz-üzə qalma ehtimalını artırıb. Qarşılıqlı
ittihamlar, siyasi gərginlik və hərbi tədbirlərlə müşayiət olunan
bu vəziyyət, Kəşmiri yenidən partlayış nöqtəsinə gətirib çıxarıb.
Bu münaqişə artıq yalnız regional deyil, bütöv bölgənin sabitliyini
təhdid edən qlobal bir təhlükəyə çevrilib.
Azərbaycanın Kəşmir məsələsində mövqeyi nədir?
Azərbaycan Cəmmu və Kəşmir məsələsində Pakistanın haqlı mövqeyini dəstəkləyir və bu məsələdə Pakistan ilə həmrəydir. Bunu Prezident İlham Əliyev sentyabrın 16-da Səmərqənddə Pakistanın Baş naziri Şahbaz Şərif ilə görüşündə deyib. Azərbaycan İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı çərçivəsində Cəmmu və Kəşmir məsələsi üzrə kontakt qrupun üzvüdür. Söhbət zamanı ölkələrimiz arasında nəqliyyat, logistika, kənd təsərrüfatı, energetika, investisiyaların təşviqi, iqtisadi-ticari əlaqələrin genişləndirilməsi məsələləri ilə bağlı müzakirələr aparılıb və aidiyyəti dövlət qurumlarına tapşırıqlar verilib.
Hindistanda Müsəlmanlara Qarşı Aqressiya: Siyasi və Sosial Reallıqlar
1. Hindutva ideologiyasının yüksəlişi
Hindistanda son illərdə hakim olan Hind Milli Partiyası (BJP) və
onun lideri Narendra Modi, hindu millətçiliyinə əsaslanan
Hindutva ideologiyasını dövlət siyasətinə
çevirmişdir. Bu ideologiya Hindistanı əsasən hindu kimliyi əsasında
yenidən formalaşdırmağa çalışır və müsəlmanlar kimi dini azlıqları
“digər” olaraq xarakterizə edir. Bu siyasət dini gərginlikləri
artırıb və müsəlmanlara qarşı açıq və dolayı diskriminasiyalara
səbəb olub.
2. Qanunvericilikdə ayrı-seçkilik – Vətəndaşlıq Qanunu
(CAA)
2019-cu ildə qəbul edilən və böyük etirazlara səbəb olan
Vətəndaşlıq Dəyişiklik Qanunu (CAA), Hindistanda müsəlmanların
hədəf alındığını göstərən əsas hüquqi nümunələrdən biridir. Bu
qanun, yalnız qeyri-müsəlman qaçqınlara Hindistan vətəndaşlığı əldə
etməyə icazə verir və müsəlman qaçqınları bu imkandan kənarda
saxlayır. Bu isə ölkədə dini əsaslı ayrı-seçkilik kimi
qiymətləndirilir.
3. Müsəlmanlara qarşı zorakılıq və linç
hadisələri
Son illərdə "qurbanlıq inəyi qoruma" bəhanəsi ilə müsəlmanlara
qarşı linç hadisələri artıb. Xüsusilə ştat səviyyəsində
təşkilatlanmış radikal hindu qrupları, müsəlmanları inək kəsdiyinə
görə hücuma məruz qoyur. Bu zorakılıqların bir çoxunda
cinayətkarlar ya cəzalandırılmır, ya da açıq şəkildə
dəstəklənirlər.
4. Məscidlər və simvollar üzərində
təzyiqlər
BJP tərəfdarlarının Babri Məscidinin yerində Ram məbədi inşa etməsi
kimi hadisələr və digər tarixi müsəlman abidələrinin hədəf
alınması, dini və mədəni irsə qarşı açıq hücum kimi
qiymətləndirilir. Bu proseslər tarixi yaddaşı dəyişdirməyə
yönəlmişdir və müsəlmanların Hindistandakı varlığını sual altına
alır.
5. Kəşmirin muxtariyyətinin ləğvi
2019-cu ildə Hindistan hökuməti Konstitusiyanın 370-ci maddəsini
ləğv edərək Cammu və Kəşmirin xüsusi statusunu ləğv etdi. Bu addım
Kəşmirdə əsasən müsəlman əhalinin yaşadığı bir bölgənin
hüquqlarının mərkəzi hökumət tərəfindən məhdudlaşdırılması kimi
qəbul edildi və beynəlxalq səviyyədə ciddi reaksiyalar doğurdu.
6. Müsəlman qadınlara qarşı ayrı-seçkilik
2022-ci ildə Karnataka ştatında məktəbli müsəlman qızlara hicabla
dərsə qatılmaq qadağan edildi. Bu qərar təkcə dini azadlıqların
pozulması deyil, eyni zamanda müsəlman qadınların ictimai
sahələrdən sıxışdırılması kimi də dəyərləndirildi.
7. Beynəlxalq reaksiya və insan haqları təşkilatlarının
tənqidi
Amnesty International, Human Rights Watch kimi nüfuzlu təşkilatlar
Hindistanda müsəlmanlara qarşı sistematik ayrı-seçkilik və
zorakılığı sənədləşdirərək bu halların beynəlxalq insan hüquqları
normalarına zidd olduğunu bildirib. Birləşmiş Millətlər və bəzi
Qərb ölkələri də bu məsələyə dair rəsmi narahatlıq ifadə edib.
Hindistanın dünyada ən böyük demokratiya kimi
tanınmasına baxmayaraq, müsəlman azlığın hüquqlarının sistematik
şəkildə məhdudlaşdırılması, zorakılıqların artması və rəsmi
siyasətin dini qütbləşməni təşviq etməsi narahatedici
tendensiyadır. Bu aqressiv yanaşma həm ölkə daxilində sosial
parçalanmanı dərinləşdirir, həm də Hindistanın beynəlxalq nüfuzuna
xələl gətirir.
Hindistanın Ermənistana Dəstəyi
Son illərdə Hindistan ilə Ermənistan arasında artan diplomatik və
hərbi əməkdaşlıq Cənubi Qafqazda maraqlı geosiyasi dəyişikliklərə
səbəb olub. Bu əlaqələr xüsusilə 2020-ci il İkinci Qarabağ
müharibəsindən sonra daha da intensivləşib.
Hərbi əməkdaşlıq və silah satışı
Hindistanın Ermənistana dəstəyi əsasən hərbi sahədə özünü göstərir:
2022 və 2023-cü illərdə Hindistan Ermənistanla milyonlarla dollar dəyərində silah müqavilələri imzalayıb. Bu müqavilələr çərçivəsində "Pinaka" raket sistemləri, ağır artilleriya qurğuları, radarlar və optik avadanlıqlar Ermənistana göndərilib.Bu, Hindistanın Cənubi Qafqazda ilk dəfə açıq şəkildə hərbi tərəfdaş kimi çıxış etməsi kimi qiymətləndirilir.
Siyasi və diplomatik münasibətlər
Hindistan Ermənistanla diplomatik əlaqələrini genişləndirərək Yerevanda səfirlik açmaq qərarı verib və siyasi nümayəndə heyətləri səviyyəsində təmasları artırıb.Ermənistan isə Hindistanı "etibarlı strateji tərəfdaş" kimi xarakterizə edir.
Azərbaycanın və Türkiyənin reaksiyası
Azərbaycanın Hindistan-Ermənistan əməkdaşlığına münasibəti narahatlıqla qarşılanıb. Bakı bu dəstəyi regional sabitliyə təhlükə və balanssız yanaşma kimi qiymətləndirir.Türkiyə də öz növbəsində Hindistanın Ermənistanla yaxınlaşmasını tənqid edib, çünki bu addımlar Azərbaycan və Türkiyə arasında dərinləşən əməkdaşlığa zidd mövqe kimi qəbul olunur.
