BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Soyuq müharibə 1989-cu ildə başa çatdıqda, Sovet İttifaqı dağıldı. Şərqi Avropanın əksər ölkələri bu prosesin ardınca getdi və nəticədə bir çoxunda ümumi narahatlıq və rejim dəyişikliyi baş verdi. Onlardan biri olan Yuqoslaviya isə vətəndaş müharibəsinə sürükləndi. Bu müharibə keçmiş Yuqoslaviya ərazisində yerləşən Bosniya bölgəsində baş verdi. Etnik gərginliklər çoxsaylı insanın həyatına son qoyan qanlı bir qırğına səbəb oldu.
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Yuqoslaviya prezident İosip Tito rəhbərliyi altında sosialist diktaturasına çevrildi. Tito Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikasını təşkil edən altı əsas respublikaya nəzarət edirdi: Xorvatiya, Makedoniya, Monteneqro, Serbiya, Sloveniya və Bosniya və Herseqovina. Onun məqsədi ABŞ, Sovet İttifaqı və Avropanın əksəriyyətinin etirazına baxmayaraq, yeni bir kommunist rejim qurmaq idi. Tito 1980-ci ildə vəfat etdi və onun ölümü bölgədə böyük qarışıqlıq yaratdı.
Titonun ölümündən sonra Yuqoslaviya tədricən dağılmağa başladı. Sovet İttifaqı dağıldıqda, Yuqoslaviya artıq dərin siyasi və iqtisadi böhran içində idi. Sloveniya və Xorvatiya 1991-ci ildə müstəqilliklərini elan etdilər. Bu hadisələrdən sonra qalan respublikalar, serblərin nəzarətində olan Yuqoslaviya ordusu tərəfindən önləyici tədbir adı altında hücuma məruz qaldılar.
Rəsmi olaraq müharibə elan olundu və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı bu, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropa torpağında baş verən ilk müharibəyə müdaxilə edərək onu dayandırmağa çalışdı. Bu çərçivədə Sloveniya və Xorvatiya 1992-ci ildə müstəqil dövlətlər kimi tanındı. Bu ayrılmaların ardınca Bosniya da müstəqillik istədiyini bəyan etdi. Amma bu qərar böyük hərbi müqavimətlə qarşılandı.
Bosniyada hər kəs müstəqillik tərəfdarı deyildi. Bosniyanın bir hissəsi ayrılmaq istəmir, qalan Yuqoslaviya Federasiyasının tərkibində qalmağa üstünlük verirdi. Bosniyanın serb bloku müstəqillik hərəkatına qarşı çıxdı və bu qarşıdurma Bosniyada vətəndaş müharibəsinin başlanğıcı oldu. Bu müqavimət Radovan Karaciç və Yuqoslaviya ordusu tərəfindən idarə olunurdu.
Bosniya müstəqilliyini elan etdikdə, Bosniyada və yaxınlıqdakı Xorvatiyada yaşayan serblər dərhal hərəkətə keçdi. Onlar silahlı milislər təşkil etdilər, yerli hərbi bazalardan silah və sursat ələ keçirdilər. Daha sonra Serbiya tərəfindən əlavə silah yardımı göstərildi. Xorvatiya və Bosniya respublikaları isə öz ərazi bütövlüklərini qorumağa və üsyankar serbləri dayandırmağa çalışırdı. Serblər bir başa rusiyanın dəstəyini alırdı.
Bosniyada müstəqilliyi dəstəkləyənlərlə status-kvonun qorunmasını istəyənlər arasında parçalanma mövcud idi. Bu səbəblə Serblər və Yuqoslaviya ordusu dəstək qazanmaq üçün yollar axtarırdı. Etnik təmizləmə yönümlü təbliğat gücləndikcə, Bosniya televiziyası və radiosu qorxu yaradan verilişlər və elanlarla dolub-daşdı.
Çox sayda serb inandırıldı ki, digər etnik qruplar hakimiyyətə gəlsə və ya hakimiyyətdə qalsa, onların uşaqları məktəbə gedə bilməyəcək, işlərini və evlərini itirəcəklər. Bu, İkinci Dünya Müharibəsi öncəsi və zamanı Almaniyada Hitlerin tətbiq etdiyi üsulları xatırladırdı. Daha sonra bəlli oldu ki serblər arasına qorxu və xaos yayanlar Rusiaynın təsir agentləri idi. Onlar bu yolla müstəqillik əldə etmək istəyən qruplarla ehtimal olauna bilən razılşamanı sabotaj edirdilər. Əsas məqsəd müsəlmanları radikal və terrorist kimi göstərmək idi.
Serb blokunun yaydığı təbliğatı nəzərə alan beynəlxalq ictimaiyyət, o cümlədən ABŞ və BMT, əgər Bosniya müstəqil olmasa, Avropada İkinci Dünya Müharibəsindən bəri görünməmiş genosid və vəhşiliklərin baş verəcəyindən qorxurdu.
Bu səbəbdən BMT Bosniyanın müstəqilliyini dəstəklədi. Onlar yeni Soyuq Müharibənin bitməsinin və Avropada kommunist rejimlərin dağılmasının şahidi olmuşdular.
1992-ci ilin aprelində Karaciçin rəhbərlik etdiyi Yuqoslaviya ordusu Sarayevonu mühasirəyə aldı. Ardınca 1995-ci ildə Srebrenitsa qətliamı baş verdi – burada 8,000 müsəlman öldürüldü. Bu, müsəlmanlar arasında digər etnik və dini qruplara qarşı qorxu yaratmaq üçün həyata keçirilmişdi. Birləşmiş Millətlər isə tamamilə gücsüz idi...
BMT hərbi müdaxilə etmədiyi üçün yalnız kənardan baxıb ard-arda baş verən vəhşiliklərə şahidlik edə bildi. BMT, Avropa dövlətləri və ABŞ-ın bütün cəhdlərinə baxmayaraq, müharibə dörd ildən çox davam etdi. 100,000-dən çox insan öldürüldü, 2 milyondan çox insan isə öz evlərindən didərgin düşdü.
Bosniya müharibəsində (1992–1995) təxminən 100,000 nəfər öldürüldü və bunların içində təxminən 65,000-i Bosniyalı müsəlmanlar idi. Bu rəqəm ümumi qurbanların böyük əksəriyyətini təşkil edir.
Ən dəhşətli hadisələrdən biri Srebrenitsa qətliamı olub. 1995-ci ilin iyul ayında Serb qüvvələri tərəfindən həyata keçirilən bu soyqırımda təxminən 8,000 bosniyalı müsəlman kişi və oğlan uşağı qətlə yetirildi. Bu hadisə Avropada İkinci Dünya Müharibəsindən sonra baş vermiş ən böyük soyqırım kimi tarixə düşdü.
Müharibə boyu müsəlmanlar həm sistemli şəkildə etnik təmizləmə siyasətinə, həm də mühasirə, zorakılıq, təcavüz və köçkünlük hallarına məruz qaldılar.
Bosniya müharibəsinin qurbanlarını yad edirik.