BAKI,AzerVoice , Azərbaycan İslam Ensiklopediyası
Ömər bin Əbdüləzizin xilafətinə qədərki Əməvilər dövründə cümə xütbələrində bəzi səhabələrə qarşı təhqiramiz ifadələr işlədildiyi məlumdur. Ancaq Ömər bin Əbdüləziz bu praktikaya son qoymuş, həmin ifadələri "tərraddî" (yəni "radıyallahu anh" – Allah ondan razı olsun) şəklində duaya çevirmişdir.
Hədis məclislərinin ədəbi qaydalarına görə, istər müəllim, istərsə də tələbə, hədis oxuyarkən Peyğəmbərimizin adı çəkildiyi zaman ona salavat gətirməli, səhabə adları keçdikdə isə "radıyallahu anh" və ya "rıdvānullahi aleyh" şəklində dua etməlidir.
Əgər söhbət həm özü, həm də atası səhabə olan İbn Ömər və ya İbn Abbas kimi bir şəxsdən gedirsə, "radıyallahu anhuma" (Allah ikisindən də razıolsun), həm özü, həm atası, həm də babası səhabə biri üçün isə "radıyallahu anhüm" (Allah onlardan razı olsun) ifadəsi işlədilir.
Məşhur alim İmam Nəvəvi, bu duanın yalnız səhabələrlə məhdudlaşdırılmayacağını, alimlər və saleh şəxslər üçün də istifadə olunmasının mümkün olduğunu və bu mövzuda çoxsaylı dəlillərin mövcudluğunu qeyd edir (Nəvəvi, əl-Əzkar, s. 109). Belə ki, hədis yazı məclislərində, ravinin hocadan eşitdiyini uzaqda olanlara çatdıran şəxs, əvvəlcə “Allah sizdən razı olsun (radıyallahu ankə), hansı müəllimlərdən rəvayət edəcəksiniz?” – deyə soruşardı. Bu isə tərraddînin səhabədən sonrakı nəsillərə də şamil edildiyini göstərir.
Hətta bu dua yalnız vəfat edənlər üçün deyil, həyatda olan şəxslər üçün də işlədilirdi. Məsələn, İmam Şafinin tələbəsi Rəbi bin Süleyman bir tələbənin "Bunu sənə Şafiimi rəvayət etdi?" sualına cavab olaraq, “Əgər hocam haqqında ‘radıyallahu anh’ deməzsənsə, sənə bir hərf belə rəvayət etmərəm” – demişdir (Xətib əl-Bağdadi, əl-Kifaye, II, 106–107).
Bəzi hədis üsulu kitablarında salavatın yazılması ilə bağlı
müzakirələrdə, əsas nüsxələrdə qeyd olunmasa belə, səhabələrin
adından sonra “radıyallahu anh” ifadəsinin əlavə edilməsinin
vacibliyi qeyd olunmuşdur. Bu ifadənin dua olduğu və mətnin
orijinalına müdaxilə sayılmadığı bildirilmişdir.
Bununla belə, ilk dövr hədis kitablarında səhabələrin adı
çəkildikdə müntəzəm şəkildə bu ifadənin yazıldığına dair nümunələrə
rast gəlinmir. Məsələn, Əhməd bin Hənbəlin salavat ifadəsini belə
yazmadığına dair məlumatlar mövcuddur (İbnü’s-Salâh, s. 188). Həmin
dövrdə yazı materiallarının azlığı da nəzərə alındıqda,
“radıyallahu anh” ifadəsinin yazıya deyil, şifahi şəkildə oxunuş
zamanı deyildiyi nəticəsinə gəlmək olar.
Qurani-Kərimdə “radıyallahu anhüm və radu anh” ifadəsi dörd
ayədə keçir (əl-Maidə 5/119; ət-Tövbə 9/100; əl-Mücadilə 58/22;
əl-Bəyyinə 98/8). Bu ayələr “radıyallahu anh” duası üçün ilham
mənbəyi olmuş, Allahın razılığına nail olmaq isə bu ifadənin əsas
mənəvi dayağına çevrilmişdir .
Xətib əl-Bağdadi bu duanın əsasını göstərmək üçün iki zəif sənədli
hədis də nəql etmişdir. Cabir bin Abdullahın rəvayətinə görə,
Rəsulullah Hz. Əbu Bəkrə “Allah sənə Rıdvani Əkbər (ən böyük
razılıq) versin” – deyə dua etmişdir. Ənəs bin Malikdən nəql olunan
başqa bir rəvayətdə isə, Peyğəmbərimiz ona ayaqqabısını gətirən bir
uşağa “Rəbbinin rizasını istədin, Allah da səndən razı olsun” –
demişdir.
