BAKI,AzerVoice
İran mifologiyası Zərdüştilik, qədim fars inancları və Avesta dini mətnlərindən qaynaqlanan zəngin bir mifoloji sistemdir. Bu mifologiya xeyir və şər qüvvələrinin daimi mübarizəsi, müqəddəs qəhrəmanlar, ilahi varlıqlar və kosmik dualizm üzərində qurulmuşdur.
İran Mifologiyasının Mənşəyi və Tarixi
İran mifologiyasının kökləri Qədim İranın Ari qəbilələrinə və onların hind-avropa mifoloji ənənələrinə dayanır. Ən mühüm mənbələr bunlardır:
Avesta – Zərdüştiliyin müqəddəs kitabı. İçərisində mifoloji
varlıqlar, tanrılar və dini qaydalar əks olunub.
Şahnamə – Firdovsinin 11-ci əsrdə yazdığı epik poema. İran mif və
əfsanələrinin ən geniş toplusudur.
Bundahişn – Kosmologiya və yaradılış haqqında zərdüştilik
mənbəyi.
İran Mifologiyasının Əsas Tanrıları və İlahi Varlıqları
Ahura Mazda (Xeyirin Tanrısı)
İran mifologiyasının ali tanrısıdır. O, yaradıcı, müdrik və
xeyirxah tanrı olaraq qəbul edilir.
Zərdüştilikdə kainatı xeyir və nizam əsasında yaratmışdır.
Ona inananlar saflıq, ədalət və düzlük yolunu tutmalıdırlar.
Ahriman (Şərin Tanrısı)
Ahura Mazdanın əksi və şər qüvvələrin rəbbi sayılır.
İran dualizminin əsas fiqurlarından biridir – xeyir və şər
mübarizəsində balans yaradır.O, qarışıqlıq, yalan və məhv olma
gətirən varlıqdır.
Mithra (İşıq və Razılaşma Tanrısı)
Günəş, ədalət və sadiqliyin tanrısıdır.Mithraizm adı verilən inanc sistemi Roma imperiyasına qədər yayılmışdı.İnsanların və tanrıların müqavilələrə və anlaşmalara sadiq qalmasını təmin edir.
Anahita (Suların və Bərəkətin Tanrıçası)
Sular, doğuş və məhsuldarlıqla əlaqələndirilən müqəddəs ilahi varlıqdır.Qədim dövrlərdə iranlılar ona dua edərək məhsuldarlıq və bərəkət istəyirdilər.
Vayu (Külək və Döyüş Tanrısı)
Hava, külək və fırtına tanrısıdır.Döyüşçülərə güc və qoruma bəxş
edir.
Haoma (İlahi Bitki və Ölümsüzlük Simvolu)
Mifoloji və dini ayinlərdə istifadə olunan müqəddəs içkinin simvoludur.Ölümsüzlük və sağlamlıq gətirdiyinə inanılırdı.
İran Mifologiyasının Əsas Qəhrəmanları və Əfsanələri
Keyumers – İnsanlığın İlk Atası
İran mifologiyasına görə ilk insan və ilk hökmdar sayılır.Ahura Mazda tərəfindən yaradılmış, Ahrimanın hücumlarına qarşı müqavimət göstərmişdir.
Cəmşid – Qızıl Dövrün Padşahı
İranın ən parlaq və firavan dövrünü idarə etmiş bir şahdır. İlk dəfə metallardan silah düzəltmiş, ilk şəhərləri tikmiş və insanlara peşələr öyrətmişdir.Sonradan təkəbbürə qapıldığı üçün tanrılar tərəfindən tərk edilir.
Zal və Simurq – Qədim Mifin Qəhrəmanı
Zal adlı uşaq doğulanda ağ saçlı olduğu üçün atası onu tərk edir.Simurq adlı müqəddəs quş onu böyüdür və ona hikmət öyrədir.
Rüstəm və Suhrab – İki Nəsil Arasındakı Faciə
Rüstəm İranın ən güclü döyüşçülərindən biridir.Oğlu Suhrabı bilmədən döyüşdə öldürür və sonra onun oğlu olduğunu öyrənir.
Əfrasiyab – İranın Ən Böyük Düşməni
Türk hökmdarı və İranın əzəli rəqibi.İran padşahları ilə saysız döyüşlər aparmış, lakin sonda məğlub olmuşdur.
Arəş – İranın Sərhədlərini Mühafizə Edən Oxçu
O, İranla Turan arasındakı müharibəni bitirmək üçün bir ox atır.Bu ox İranın sərhədlərini müəyyən edən müqəddəs bir hadisə hesab olunur.
İran Mifologiyasının Simvolları və Simvolik Varlıqları
Simurq (İlahi Quş)
Müdriklik, müalicə və qoruma simvolu.Çox vaxt peyğəmbərlərə və qəhrəmanlara rəhbərlik edən müqəddəs bir varlıq kimi təsvir edilir.
Divlər (Şər Ruhlar)
Ahrimana xidmət edən iblislər.Onlar qaranlıq qüvvələri təmsil edir və insanları aldatmağa çalışırlar.
Haoma Bitkisi
İnsanlara ölümsüzlük və güc verən müqəddəs içki.Zərdüştilikdə dini ayinlərdə istifadə edilirdi.
Fəravahar (İran Mədəniyyətinin Ən Böyük Simvolu)
İran mifologiyasının və Zərdüştiliyin ən tanınmış rəmzidir.İnsanın ruhunun ali səviyyəyə yüksəlməsini təmsil edir.
İran Mifologiyasının Digər Qədim İnanclarla Əlaqəsi
İran mifologiyası hind mifologiyası, Mesopotamiya inancları və
Avropa mifoloji sistemləri ilə oxşarlıqlara malikdir.
Hind-İran mifologiyası – İran mifologiyası və Vedik inancları oxşar
tanrı adlarına və kosmik dualizmə malikdir.
Mesopotamiya təsiri – İranın qədim mifləri, xüsusilə Cəmşid və
Gılqamış dastanları arasında bənzərliklər var.
Zərdüştilik və Avropa dini təsirləri – İran mifləri sonradan xristianlıq, islam və Avropa folkloruna da təsir etmişdir.
İran mifologiyası zəngin, dərin və qədim ənənələrə malik bir sistemdir. O, xeyir və şər, qəhrəmanlıq və müdriklik, kosmik mübarizə və ilahi nizam kimi universal mövzuları özündə birləşdirir. Bu miflər İran mədəniyyətinin formalaşmasında əsas rol oynamış və dünya mifologiyası ilə sıx əlaqəli olmuşdur.
Xortan-Xoli — Təbriz Yaxınlığında Yerli Əfsanə
Təbrizin şimal-qərbində yerləşən Rüdqat bölgəsinin əhalisi arasında güclü bir cinin — “Xortan-Xoli” adlanan varlığın mövcudluğuna inam var. Rəvayətə görə, bu bölgədə “Pir Bulağı” adlı bulağın yanında “Cadugər Memi” (bəzən Məhmud da deyirlər) adlı bir şəxs yaşayırmış. Günlərin birində, həmin bölgənin xanının oğlu, düşmənləri məhv etmək üçün gizli bir yol tapdığına inanaraq, atasının yerinə keçmək məqsədilə cadugərlərdən kömək istəyir.
Cadugər Memi xanın oğlundan külli miqdarda pul alır və dərhal işə başlayır. Lakin bu cadugərlik mərasimini icra edərkən diqqətsizlik ucbatından mərasim zamanı təsadüfən güclü bir şər cin olan “Xortan-Xoli”ni çağırır. Xortan-Xoli oddan çıxaraq Meminin canını alır. Hadisədən qorxuya düşən xanın oğlu və əsgərləri qaçır. Bu güclü cin isə bölgədəki bütün cinlərə hökm edərək yaxınlıqdakı kəndlərə qorxu saçır, xüsusilə də gəncləri hədəf alaraq onları narahat edir.
Kənd camaatı bu bəlaya qarşı bir çarə tapmaq üçün birləşir. Onlar bir aşiqin (sazəndənin) köməyi ilə cinin musiqiyə heyran olduğunu öyrənir və onu müqəddəs bulaq kənarındakı “Miruqaya” adlı dərəyə çəkib orada tələyə salırlar. Bununla belə, bəziləri Xortan-Xolinin heç vaxt tutulmadığına və hələ də azad gəzdiyinə inanır. Bu əfsanə bölgədə o qədər məşhurlaşıb ki, indinin özündə də pis və qəribə davranışlar sərgiləyən insanlara Xortan-Xoli deyirlər.
