BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
ABŞ ilə Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı strateji münasibətlərin dərinliyini əks etdirən mühüm addım olaraq, ABŞ Prezidenti Donald Tramp rəsmi şəkildə Səudiyyə Ərəbistanını “Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatına daxil olmayan əsas müttəfiq” (Major Non-NATO Ally – MNNA) elan edib. Bu qərarla Səudiyyə Ərəbistanı, Argentina, Avstraliya, Bəhreyn, Braziliya, Kolumbiya, Misir, İsrail, Yaponiya, İordaniya, Keniya, Küveyt, Mərakeş, Yeni Zelandiya, Pakistan, Filippin, Qatar, Cənubi Koreya, Tailand və Tunis kimi ölkələrin ardınca bu statusu alan 20-ci dövlət olub.
Bu status, ABŞ-ın NATO üzvü olmayan ölkələrə verə biləcəyi ən yüksək təhlükəsizlik və hərbi əməkdaşlıq səviyyəsi hesab olunur. ABŞ Konqresi bu statusu 1987-ci ildən etibarən ABŞ qanunvericiliyinin 22-ci maddəsinə əsasən tətbiq etməyə başlayıb.
NATO-dan kənar əsas müttəfiq statusunun üstünlükləri nədir
Bu statusu alan ölkələr bir sıra mühüm imtiyazlar əldə edirlər:
1. ABŞ-ın qabaqcıl silahlarına çıxış
Səudiyyə Ərəbistanı ABŞ istehsalı olan ən müasir və yüksəktexnologiyalı silah sistemlərini almaqda prioritet hüquq qazanır.
2. Hərbi-texniki əməkdaşlığın genişləndirilməsi
Bu status ABŞ-a imkan verir ki, müttəfiq ölkədə ABŞ-a məxsus fövqəladə vəziyyətlər üçün nəzərdə tutulmuş hərbi avadanlıqları saxlasın.
3. Silah və hərbi avadanlığın güzəştli şərtlərlə əldə edilməsi
MNNA statusu müttəfiq ölkələrə ABŞ artıq ehtiyatda olan hərbi avadanlığı endirimli və ya xüsusi şərtlərlə almağa və ya icarəyə götürməyə imkan yaradır.
4. Birgə silah proqramlarında iştirak
Səudiyyə artıq ABŞ-la bir sıra birgə layihələrdə iştirak edirdi, lakin bu status sayəsində həmin əməkdaşlıq qanuni zəmanət altına alınır.
5. Ortq mühafizə və kəşfiyyat əməkdaşlığının dərinləşməsi
Status ABŞ-la Səudiyyə arasında kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsini, hərbi təlimləri və təhlükəsizlik əməkdaşlığını daha da gücləndirir.
Əslində, Səudiyyə Ərəbistanı uzun illərdir bu imtiyazların əksəriyyətindən faktiki olaraq yararlanırdı. Lakin rəsmi statusun verilməsi bu mexanizmləri ABŞ administrasiyalarının dəyişməsindən asılı olmayaraq qurumsallaşdırır və hüquqi zəmanət altına alır.
MNNA statusu ilə “ortaq müdafiə müqaviləsi” arasındakı fərq nəsir?
Hər iki termin oxşar səslənsə də, aralarındakı fərq çox böyükdür:
MNNA – Şərtləri və məhdudiyyətləri
ABŞ üçün hərbi müdafiə öhdəliyi YOXDUR.
Ölkə yalnız yüksək səviyyəli təhlükəsizlik əməkdaşlığı, təlim və silah təchizatında prioritet əldə edir.
Müdafiə Müqaviləsi – Tam fərqli səviyyə
ABŞ-ın müttəfiqi olan dövlətə qarşı istənilən hücum, ABŞ-a qarşı hücum sayılır.
ABŞ həmin ölkəni qorumaq üçün hərbi müdaxiləyə MƏCBUR olur.
Bu NATO-nun 5-ci maddəsinə bənzər hüquqi öhdəlikdir.
Bu səbəbdən MNNA dərin strateji tərəfdaşlıqdır, amma müdafiə alyansı deyil. Müdafiə müqaviləsi isə tamamilə başqa səviyyədir — müharibə halında ABŞ avtomatik müdaxilə etməyə borcludur.
Səudiyyəli rəsmilər bu addımı “tam ölçülü strateji tərəfdaşlığa doğru mühüm addım”, ABŞ Dövlət Departamenti isə “regionun birgə təhlükəsizliyinə uzunmüddətli öhdəlik” kimi qiymətləndirib.
MNNA statusu həm regionda güc balansını dəyişdirir, həm də ABŞ–Səudiyyə münasibətlərinin yeni mərhələyə keçdiyini göstərir.