BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi

Fransada İslam dini ibadətlərini yerinə yetirmək çətin bir məsələdir və burada yaşamayan birisi üçün bəlkə də təsəvvür olunmaz dərəcədə çətindir. Məsələn, məscidlərdə namaz qılmaq müxtəlif səbəblərdən çətindir. Hicab isə tam bir “ittiham” sayılır, qadınlara işləmək, övladlarını məktəbə müşayiət etmək, hətta idman etmək hüququ belə tanınmır. İslam məktəblərinin çoxu bağlanıb, qalan az bir qismi də qaçılmaz olaraq növbəsini gözləyir.

Ancaq Fransada geniş yayılan və nəzarət altına alınması çətin olan yeganə məsələ halal qidadır.

“İşıqlar ölkəsində” hər yerdə halal ət digər ətlərə meydan oxuyur. Bu, həm qəssab dükanlarında, həm də böyük ticarət mərkəzlərinin ət şöbələrində özünü göstərir. Hətta ucuz, orta və bəzən bahalı restoranlarda da halal ət istifadə olunur. Çünki onun qiyməti digər ətlərdən daha münasibdir.

Halal hər yerdə mövcuddur: süfrələrdə, bazarlarda, siyasi debatlarda və iqtisadiyyatda. O qədər ki, məşhur “Quick” restoranlar şəbəkəsi istifadə etdiyi ətləri halal ətlərlə əvəz etməyə qərar verdi və bu addım müştəri sayını ikiqat artırdı. Xüsusən də İslam bayramları və dini mərasimlərdə tələbat daha çox olur.

Halalın Fransada və ümumilikdə Avropada uzun bir hekayəsi var. Bu hekayədə halal bazarını illər boyu iqtisadi və siyasi oyun meydanına çevirən bir çox amillər iştirak edib.

Yeni bazarın fəthi

İkinci Dünya müharibəsindən sonra viran qalmış Fransa 1960-cı illərdən etibarən böyük sayda miqrantların gəlişi ilə dirilməyə başladı. Bu miqrantlar şəhərlərin, küçələrin, zavodların və dağıdılmış iqtisadiyyatın bərpasında mühüm rol oynadılar. Təbii ki, gələnlərin çoxu Fransa ilə müstəmləkəçilik yolu ilə əlaqəsi olan, əhalisi əsasən müsəlmanlardan ibarət ölkələrdən idi – məsələn, Əlcəzair və Mərakeş.

Müsəlmanların Fransada məskunlaşması halal ətə tələbatı artırdı. Başlanğıcda bu tələbat zəif idi, çünki ilk miqrantların dini bağlılığı o qədər güclü deyildi.

Ancaq sonrakı 30 ildə vəziyyət dəyişdi. 1990-cı illərdə artıq “müsəlman istehlakçı” obrazı formalaşdı. Onlar yeməklərinə daha diqqətlə yanaşmağa başladılar. Müsəlmanların həyat səviyyəsi yaxşılaşdıqca, ət istehlakı da artdı. Əvvəllər yalnız xüsusi mərasimlərdə yeyilən ət, gündəlik yeməklərin vacib hissəsinə çevrildi.

Sağlamlıq böhranları halal ətə marağı daha da artırdı. Çünki insanlar kəsim prosesinə daha çox diqqət etməyə başladılar. Eyni zamanda, ətin qiyməti ucuzlaşdı, keyfiyyəti yüksəldi, kəsimxanalar halal qaydalara uyğun təchiz edildi. Halal sertifikat verən qurumların sayı yüzlərlə oldu. Beləcə, halal ayrıca bir sənayeyə çevrildi.

Siyasətçilərin gündəminə girən halal

Halalın bu qədər yayılması əvvəlcə televiziya proqramlarının, sonra isə parlamentin diqqətini çəkdi. Ticarətlə məhdudlaşmayan bu mövzuya siyasətçilər də seçkiqabağı kampaniyalarda maraq göstərməyə başladılar.

2012-ci ildə Fransa prezident seçkiləri zamanı halal əsas müzakirə mövzularından biri oldu. Halal “etnik məhsul” kimi təqdim edildi və milli kimliklə uyğun gəlmədiyi iddia olundu. Bəziləri halal yeməyin Fransa dəyərlərinə zidd olduğunu, hətta milli birliyi təhdid etdiyini söylədi.

Ailəsi ilə birlikdə “Milli Cəbhə” (indiki Milli Birlik) partiyasına rəhbərlik edən Marin Le Pen halal əleyhinə kəskin mövqe sərgilədi. O, halal kəsimi “sağlamlıq bombası” adlandıraraq qadağan edilməsini tələb etdi. Le Pen heyvan rifahını da bəhanə gətirərək 2010-cu ildən bəri halal kəsimə qarşı olan heyvansevər təşkilatların arqumentlərini təkrarladı.

O dövrdə prezident olan Nikola Sarkozi də “halal problemi”ni gündəmə gətirdi. O, müsəlman icmasını “evlərdə kəsim” kimi ənənələrlə “barbar” kimi təqdim etdi.

Gənc müsəlmanların mövqeyi

Halal mövzusu yalnız siyasətçilərin deyil, gənc müsəlmanların da kimlik məsələsinə çevrildi. Bir çox müsəlman gənc halal yeməyi şəxsiyyətlərinin vacib hissəsi kimi gördü. Onlar valideynlərini “Fransızlaşmaq” üçün təzyiqlərə boyun əyməkdə günahlandırdılar - məsələn, şərab içmək və donuz əti yemək. Ancaq nəticədə bərabərlik yox, ayrı-seçkilik əldə olundu.

2020-ci ilin noyabrında Fransa Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi halal kəsimə yeni şərtlər gətirdi. Bu şərtlər müsəlman nümayəndələri tərəfindən “qadağanın başqa forması” kimi qiymətləndirildi. Ən çox mübahisə doğuran məsələ toyuqların kəsimdən əvvəl güclü elektriklə huşsuz hala salınması tələbi idi. Müsəlmanlar bunun heyvanı öldürə biləcəyindən qorxurdular.

Paris, Lion və Evri məscidləri bu siyasətə etiraz etdilər. Ancaq nəticə olmadı. Beləliklə, halal kəsim mövzusu Fransa hökumətinin müsəlmanlara qarşı sıxışdırma siyasətinin bir hissəsinə çevrildi.

Halal bazarının böyüklüyü

2016-cı ildə Le Monde qəzetinə görə, Fransadakı halal bazarının dəyəri 5,5 milyard dollara yaxın idi. 2019-cu ildə isə BFM TV bildirdi ki, halal məhsulların satışları artsa da, bazarın böyüməsi hələ də məhdud səviyyədədir. Məsələn, halal məhsulların payı cəmi 0,3% təşkil edir və bu, ölkədəki “xırda pivə bazarı” ilə müqayisə edilə bilər.

Lakin müsəlmanlar böyük şirkətlərə etibar etmədikləri üçün kiçik halal şirkətlər bazarda üstünlük qazanıblar. Onlardan ən məşhuru “Isla Délice” şirkətidir. 1990-cı ildə yaradılan bu şirkət hazırda supermarketlərdə satılan halal ətin yarısını təmin edir.

Halal bazarının əsas hissəsi isə hələ də müstəqil qəssabxanalarda və restoranlarda dövr edir. Təxminən 85% halal ət bu kanallar vasitəsilə satılır. Bu da bazarın həcmini dəqiq ölçməyi mümkünsüz edir.

Müsəlmanların halal və kimlik mübarizəsi

2020-ci ildə daxili işlər naziri Jerald Darmanen halal şöbələrinin mövcudluğundan narahat olduğunu bildirdi. O, halal bazarını Fransa kimliyi üçün bir çağırış kimi gördüyünü söylədi.

Əslində isə halal sadəcə bir tikə ət deyil. Fransada o, bütöv bir kimlik məsələsinə çevrilib - fransızlarla miqrantların övladları arasında davam edən mübarizəyə. Şirkətlər isə bundan istifadə edərək müsəlmanlardan qazanc əldə etməyə çalışır.