BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi

ABŞ-ın hazırkı və sabiq rəsmiləri bildiriblər ki, prezident Donald Trampın Əfqanıstandakı Baqram hava bazasını yenidən nəzarətə götürmək istəyinə reallaşdırmaq üçün nəticədə ölkənin yenidən işğalı kimi genişmiqyaslı əməliyyat lazım ola bilər; bu, on minlərlə əsgərin göndərilməsini və qabaqcıl hava müdafiə sistemlərinin yerləşdirilməsini tələb edə bilər.

Tramp cümə axşamı, Londona səfəri zamanı jurnalistlərə açıqlayıb ki, : «Biz o bazanı geri almaq istəyirik». O, bazanın strateji yerləşdiyini, Çinə yaxın olduğunu vurğulayıb və əlavə edib ki,: «O, Çinin nüvə silahlarını istehsal etdiyi yerdən bir saat məsafədədir».

Trampın Baqramı geri almaq ideyasına Əfqanıstan tərəfdən rədd cavabı gəlib. Taliban idarəsinin Xarici İşlər Nazirliyindəki məsul şəxsi Zəkər Cəlali «X» (əvvəllər Twitter kimi tanınan platforma) üzərindən bildirib ki, Əfqanıstan və ABŞ bir-biri ilə münasibətləri qarşılıqlı hörmət və ortaq barışıq əsasında iqtisadi və siyasi sahələrdə qura bilərlər, amma «Əfqanlar tarixən hərbi mövcudluğu qəbul etməyiblər» və Doha danışıqlarında və Doha razılaşmasında bu ehtimal tamamilə rədd edilmişdir. O deyib: «Qapı daha çox qarşılıqlı əlaqə üçün açıqdır».

Qeyd edək ki, ABŞ ilə «Taliban» arasında rəsmi diplomatik münasibətlər yoxdur, lakin tərəflər girovlarla bağlı danışıqlar aparıblar. «Taliban» bu ilin mart ayında daha əvvəl iki ildən çox əvvəl Əfqanıstan daxilində girov götürülmüş Amerika turistini azad etmişdi.

Baqram aeroportu ABŞ qüvvələrinin Əfqanıstandakı iki onillik davam edən müharibə dövründə əsas bazası olub; ABŞ 2021-ci ildə Əfqanıstandan çıxarkən buranı tərk etmişdi.

Tramp əvvəllər də Panamada olan ərazilərdən Qrenlandiyaya qədər ABŞ-ın torpaqlar, bazalar və məkanlar əldə etməsini istədiyini demiş, illərdir Baqrama xüsusi diqqət yetirdiyi bildirilib.

Tramp cümə axşamı Baqramın ABŞ tərəfindən «Taliban»ın müəyyən razılığı ilə ələ keçirilə biləcəyinə dair işarə vurub, lakin bunun hansı hüquqi və ya siyasi mexanizm əsasında ola biləcəyi aydın deyil. Bu, Taliban üçün nəzərəçarpacaq dəyişiklik olardı, çünki onlar ABŞ qüvvələrini ölkədən çıxarmaq üçün mübarizə aparmışdılar və ABŞ-ın dəstəklədiyi müvəqqəti hökumətdən hakimiyyəti geri almaq üçün mübarizə aparmışdılar.

Baqram bazasında ABŞ hərbçiləri üçün «Burger King» və «Pizza Hut» kimi fast-food restoranları, elektronika və hətta Əfqan xalçası kimi müxtəlif malların satıldığı dükanlar, həmçinin geniş həbsxana kompleksi var idi.

Bir anonim amerikalı rəsmi bildirib ki, hazırda Baqramı hərbi yolla ələ keçirmək üçün aktiv plan yoxdur. O əlavə edib ki, belə bir səylə bazanı ələ keçirmək böyük və mürəkkəb iş olardı: on minlərlə əsgərin göndərilməsi, bazanın təmir-bərpası üçün böyük xərclər, və «quruya çıxışı olmayan ölkədə» təcrid olunmuş bir ABŞ cəbbəxanasını davamlı olaraq təmin etmək üçün mürəkkəb logistika tələb olunardı.
Hətta ABŞın bazanı ələ keçirməsi halında da, onun ətrafını təmizləmək və onu raket hücumlarından və digər hücumlardan müdafiə etmək üçün böyük səylər tələb olunacaq. Anonim rəsmi bunları əlavə edib: «Mən bu cür planın reallıqda necə mümkün olacağını görmürəm».-deyib.

Ekspertlər hesab edirlər ki, Baqramın əsasən təhlükəsizliyini təmin etmək çətin olacaq və bunun üçün çox böyük insan resursu lazım olacaq. Hətta «Taliban» belə bir razılıq versə belə, bazanı həm «İŞİD» qruplaşmasının, həm də Əl-Qaidə döyüşçülərinin təhdidlərindən, eləcə də regional aktorlardan gələn raket və hücum təhlükələrindən qorumaq lazım olacaq.

Mümkündür ki, bazaya İran tərəfindən daha inkişaf etmiş raketlərlə hücum riski də var; İran iyunda ABŞ-ın Qətərdəki Əl-Udeyd hava bazasına hücum etdikdən sonra ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə endirdiyi zərbələrə cavab olaraq belə bir hücum təşkil etmişdi — bu isə mətndə bazaya qarşı mümkün raket təhdidlərindən bəhs edilərkən nəzərə alınan risklərdəndir.

Bir keçmiş yüksək səviyyəli müdafiə rəsmisi Bagramın Çinə yaxınlığının – Trampın vurğuladığı kimi – praktik bir hərbi üstünlük yaratdığı iddiasını şübhə altına alıb və demişdir: «Məncə, orada olmağın hərbi baxımdan konkret üstünlüyü yoxdur... risklər faydalardan xeyli çoxdur».

Fevralda Tramp özündən əvvəlki prezident Co Baydeni Bagramdan çıxmaq üçün tənqid etmiş, deyərək ki, orada kiçik bir ABŞ qüvvəsi saxlanıla bilərdi; halbuki 2020-ci ilin fevral razılaşması «Taliban» ilə ABŞ-ın liderlik etdiyi beynəlxalq qüvvələrin hamısının Əfqanıstandan çıxarılmasını nəzərdə tuturdu.

Trampın Baqram barədə verdiyi açıqlamalar 2021-ci ildə ABŞ-ın Əfqanıstandan xaotik çıxışı ilə bağlı Pentaqon (ABŞ Müdafiə Nazirliyi) tərəfindən aparılan araşdırma vaxtına təsadüf edir; bir çox siyasətçilər isə bunun Çinlə rəqabət kimi daha geniş strategik problemlərə diqqəti yayındırmaq məqsədi daşıdığını düşünür.

Bu həftənin əvvəllərində ABŞ rəsmiləri Əfqanıstanda saxlanılan amerikalılarla bağlı danışıqlar aparmaq üçün Taliban hakimiyyəti ilə əlaqə qurmuşdular. Trampın xüsusi girovlar üzrə elçisi Adam Boller və Əfqanıstan üzrə keçmiş xüsusi elçi Zalmay Xəlilzad «Taliban»ın xarici işlər naziri Əmir Xan Muttəqi ilə görüşüblər.