BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
ABŞ Prezidenti Donald Trampın təşəbbüsü ilə İsrail və İran arasında əldə olunan atəşkəs razılaşması bir sıra suallar doğurur.
ABŞ Prezidenti Donald Trampın İrana qarşı nüvə obyektlərinə endirdiyi bombardman hücumundan yalnız bir neçə gün sonra elan etdiyi atəşkəs təşəbbüsü dünya ictimaiyyətində sürprizlə qarşılandı. Tramp, bu addımla İsrailin təhlükəsizliyini təmin edəcəyinə və uzunmüddətli müharibədən yayınacağına ümid edirdi.
Razılaşmanın detalları hələ də qaranlıqdır
Reuters-in Vaşinqtondan verdiyi məlumata görə, Trampın sosial şəbəkələrdə elan etdiyi “tam və əhatəli atəşkəs” razılaşmasının detalları açıqlanmayıb. Hələlik bəlli deyil ki, bu razılaşma real və uzunmüddətli sülhə çevrilə biləcəkmi. Həmçinin, İran və ABŞ arasında dayandırılmış nüvə danışıqlarının yenidən başlanacağı, yaxud İranın zənginləşdirilmiş uran ehtiyatlarının aqibəti də sual altındadır.
ABŞ-ın kəşfiyyat üzrə keçmiş rəsmisi Conatan Panikof bildirib ki ,: “İsrail bəzi əsas hədəflərinə çatıb, İran isə çıxış yolu axtarır. ABŞ bu prosesin sonun başlanğıcı olacağına ümid edir. Amma əsas məsələ bundan sonra nə olacağıdır”.
İsrail atəşkəsə rəğmən həyəcan təbili çalır
İsrail Müdafiə Qüvvələri atəşkəsə baxmayaraq təhlükənin hələ də davam etdiyini bəyan edib. Ordu sözçüsü Efi Defrin bildirib ki, “bütün qoşunlar yüksək hazırlıq vəziyyətindədir və hər hansı pozuntuya dərhal cavab veriləcək”.
Eyni zamanda, İsrailin səhiyyə qurumları Beersheba şəhərinə raket hücumu nəticəsində tələfat olduğunu təsdiqləyib. İranın isə atəşkəsə razılıq verdiyi, lakin xarici işlər naziri Abbas Araqçinin açıqlamasına görə, İsrail hücumlarını dayandırmadığı müddətdə bu razılaşmanın bir əhəmiyyət daşımayacağı vurğulanıb.
Trampın “güc yolu ilə sülh” siyasəti və daxili siyasət hədəfləri
Donald Tramp, İranın nüvə silahı əldə etmək üzrə olduğunu iddia edən İsrailin mövqeyini dəstəkləyib. Halbuki ABŞ-ın öz kəşfiyyat orqanları bu fikri bölüşmür. Trampın atəşkəsi elan etməsi, İranın Qətərdəki ABŞ hərbi bazasına etdiyi, lakin itki ilə nəticələnməyən raket hücumuna cavab olaraq 30 min funtluq bunker dağıdıcı bombalarla İran nüvə obyektlərinin vurulmasından sonra baş verib.
Ağ Ev rəsmiləri İranın cavab hücumunu qəsdən məhdud saxladığını,
bununla ABŞ-la eskalasiyadan qaçmaq istədiyini bildiriblər.
Tramp bu prosesdə həm İsrail, həm də İranla dialoqa çağırış edib.
Məlumata görə, o, İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu ilə
birbaşa, İranla isə dolayı kanallarla – ABŞ-ın xüsusi elçisi,
vitse-prezidenti və dövlət katibi vasitəsilə təmasda olub. Bu
danışıqlarda Qətərin vasitəçi rolu da xüsusi qeyd edilir.
Ağ Evin sözçüsünün bildirdiyinə görə, “İran çox zəif vəziyyətdədir” və bu, onların atəşkəsə razılıq verməsində rol oynayıb. Çünki İran son günlər ərzində nüvə obyektlərinə və yüksək səviyyəli alimlərə yönəlmiş hücumlarla ciddi itkilər verib.
İsrailin atəşi davam etdirəcəyi ilə bağlı siqnallar
İsrailin müdafiə naziri İsrael Kats İranın razılaşmanı pozduğunu iddia edərək orduya Tehrana qarşı hücum əmri verib. Bu zaman İran tərəfi raket atışı ittihamlarını təkzib edib. Kats, "İran rejiminə məxsus infrastrukturlar və terror obyektləri hədəfdə olacaq" deyib. Bu isə bir daha göstərir ki, monitorinq və razılaşmanın icrasına nəzarət mexanizmi yoxdur.
Yekun suallar və narahatlıqlar
Trampın bu addımı – İrana hərbi müdaxilə – onun xarici siyasətində indiyədək imtina etdiyi bir ssenaridir. Bununla o, həm daxildəki tənqidləri susdurmağa, həm də “Amerikanı yenidən böyük etmək” devizini qoruyaraq, diqqəti daxili prioritetlərə – miqrasiya və ticarət məsələlərinə yönəltməyə çalışır.
Ancaq Tramp və komandası İranla bağlı suallardan və gərginlikdən qaça bilməyəcək. Yaxın Şərq üzrə veteran diplomat Dennis Ross qeyd edir ki, “atəşkəs İran üçün vacibdir, lakin nüvə və ballistik raket proqramlarının, uranın taleyi kimi məsələlər danışıqlar tələb edir və bu, asan olmayacaq”
