Bakı, AzerVoice

Azərbaycanda tanınmış naşir Orxan Bəyov başda dərsliklərin hazırlanması və eləcə də müəllim, şagird və valideynləri maraqlandıran bir çox məsələlər haqqında Türk Dünyası Media platformasına (TurkicWorld) müsahibə verib. Müsahibəsində Bəyov müasir texnologiyaların uşaqlara təsiri haqqında da öz fikirlərini bölüşüb.

AzerVoice oxuculara Orxan Bəyovla müsahibəsini təqdim edir.

- Orxan Bəyov kimdir? Təhsil sahəsindəki fəaliyyətiniz və təcrübəniz barədə ətraflı məlumat verərdiniz.

- Mən Orxan Bəyov, nəşriyyat rəhbəri, müəllif və təhsil məsləhətçisiyəm. İstanbul Universitetindən məzun olmuşam və bir neçə il eyni adlı universitetin pedaqoji fakültəsində təhsil almışam. Təhsil fəaliyyətimin ilkin mərhələsində riyaziyyat və məntiq üzrə abituriyentlərə dərs demişəm və 10 ilə yaxın repetitor olaraq çalışmışam. Bu müddət ərzində yalnız şagirdlərin akademik nailiyyətlərini artırmağa deyil, eyni zamanda onların məntiqi təfəkkürünü inkişaf etdirməyə çalışmışam.

Bundan əlavə, beynəlxalq və yerli simpoziumlarda iştirak etmişəm. İstanbul Universitetində, Yıldız Texnik Universitetində, Atatürk Universitetində və Necməddin Erbakan Universitetində keçirilən müxtəlif tədbir və konfranslarda çıxış etmişəm. Bu simpoziumlar təhsil sahəsində ən yeni metodikaların müzakirə edildiyi platformalar olub və mənə müasir təhsil tendensiyalarını daha dərindən öyrənməyə imkan yaradıb.

Təhsilin idarə edilməsi üzrə magistr təhsilimi tamamlayaraq təhsil sahəsindəki fəaliyyətimi genişləndirdim. Hal-hazırda isə 80-dən çox kitabın müəllifi və 300-dən çox nəşrin layihə rəhbəri olaraq fəaliyyət göstərirəm. Mənim üçün əsas məqsəd təhsil sistemində davamlı inkişafı təmin etmək və uşaqların, müəllimlərin və valideynlərin ehtiyaclarına uyğun resurslar yaratmaqdır.

- Riyaziyyat kitablarınız hər bir ibtidai sinif şagirdi və müəllimi tərəfindən tanınır. Bu uğurun səbəbi nədir?

- Bu uğurun ən əsas səbəbi riyaziyyatı sadəcə bir fənn kimi deyil, həyatın ayrılmaz bir hissəsi, düşüncə tərzi olaraq təqdim etməyimdir. Mənim üçün riyaziyyat yalnız dərs proqramının bir hissəsi deyil; o, həyatı anlamaq, problemləri həll etmək və məntiqi düşüncə bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün bir vasitədir. Bu yanaşmanı kitablarımda tətbiq edərək şagirdlərin riyaziyyata sevgi ilə yanaşmasını təmin etmişəm.

Digər bir vacib səbəb isə repetitorluq fəaliyyətim dövründə qazandığım dərin təcrübədir. On ilə yaxın müddətdə fərqli yaş qruplarından olan şagirdlərlə işləyərək onların qavrama qabiliyyətlərini, öyrənmə tərzlərini və maraqlarını diqqətlə izlədim. Bu təcrübə mənə öyrətmənin ən asan və effektiv yollarını tapmağa kömək etdi. Şagirdlərin anlayışını sadələşdirən, həmçinin onları düşünməyə təşviq edən yanaşmaları kitablarımda uğurla tətbiq etdim.

Beləliklə, riyaziyyatı həm həyati bacarıqların inkişaf etdirilməsi, həm də öyrənmənin əyləncəli bir forması kimi təqdim etməyim, kitablarımın bu qədər geniş sevgi və maraq qazanmasının əsas səbəblərindən biridir.

- Sizin kitablarınız digər nəşrlərdən nə ilə fərqlənir?

- Kitablarımın əsas fərqi yalnız məzmununun şagirdlər üçün əlçatan və maraqlı olmasında deyil, həm də onların tədris prosesinə unikal və yenilikçi yanaşmalar gətirməsindədir. Mənim üçün əsas məqsəd riyaziyyatı təkcə öyrətmək deyil, həm də onun düşüncə tərzini formalaşdırmaqdır. Bu məqsədə çatmaq üçün kitablarımızda yalnız pedaqoji biliklərə deyil, həm də müasir tədris nəzəriyyələrinə əsaslanmışıq.

Məsələn, kitabların hazırlanmasında Blum taksonomiyasından istifadə edərək tədris materiallarını şagirdlərin düşünmə səviyyələrinə uyğun olaraq mərhələlərlə təqdim etmişik. Eyni zamanda, Piajenin inkişaf mərhələlərinə diqqət yetirərək uşaqların öyrənmə tərzlərinə uyğun strukturlar yaratmışıq. Viqotskinin dil nəzəriyyələrindən ilham alaraq isə, şagirdlərin yalnız məzmunu öyrənməsinə deyil, həm də öz aralarında müzakirə etməsinə və birlikdə öyrənməsinə şərait yaradan materiallar hazırlamışıq.

Misal olaraq, bir çox kitablarımızda qaydaların, çalışmanın və testlərin vahid bir kitabda təqdim edilməsi yanaşmamızı fərqləndirir. Bu, şagirdlər üçün tədris prosesini sistemli və daha asan başa düşülən edir. Bu yanaşma yalnız nəzəri biliklərə deyil, həm də uzun illər ərzində qazandığım təcrübəyə əsaslanır. Bizim məqsədimiz hər bir şagirdin öyrənmə ehtiyaclarını qarşılamaq və onları öz tədris proseslərində aktiv iştirakçıya çevirməkdir.

- Riyaziyyat kitablarını hazırlayarkən hansı mənbələrdən istifadə etmisiniz?

- Kitablarımın hazırlanmasında həm yerli, həm də beynəlxalq mənbələrə geniş şəkildə istinad etmişəm. Əsas olaraq, Azərbaycan təhsil müfredatına uyğunlaşmağı əsas götürsəm də, beynəlxalq standartlara uyğun modelləri də diqqətlə öyrənmişəm.

Məsələn, PISA (Programme for International Student Assessment) imtahanlarında tətbiq olunan yeni modellər mənim üçün önəmli mənbələrdən biridir. Bu imtahanlarda riyaziyyat sahəsində şagirdlərin düşünmə və problem həll etmə bacarıqları əsas götürülür. PISA nəticələrini analiz edərək Avropa standartlarını və onların tədris yanaşmalarını nəzərdən keçirmişəm. Bu standartları milli perspektivdən dəyərləndirərək yerli kurikulumla uyğunlaşdırmağa çalışmışam.

Riyaziyyatın yalnız əzbərlənməsi deyil, məntiqi düşüncə və analizlə öyrənilməsi əsas prioritetlərimdən biridir. Kitablarımın hər birində "asandan çətinə doğru" prinsipini tətbiq edərək şagirdlərin mərhələli şəkildə bilik və bacarıqlarını inkişaf etdirmələrinə çalışmışam. Riyaziyyatla bağlı bir çox elmi araşdırmalar, o cümlədən Hiebert və Grouws tərəfindən aparılan tədqiqatlar göstərir ki, riyaziyyat öyrənmə prosesində şagirdlərə məntiqli əlaqələr qurmağı öyrətmək və onları fəal iştirakçıya çevirmək uzunmüddətli nəticələr baxımından çox daha təsirli olur. (Hiebert & Grouws, 2007)

Bu yanaşmalar mənim üçün tədris resursları hazırlayarkən əsas prioritet olub. Mən çalışmışam ki, kitablarım hər bir şagirdin fərqli ehtiyaclarına cavab versin və onların düşünmə bacarıqlarını inkişaf etdirsin.

- Siz yalnız riyaziyyat kitabları yazmırsınız, həm də dünya uşaq ədəbiyyatını tərcümə edirsiniz. Bu sahədə fəaliyyətiniz haqqında məlumat verərdiniz.

- Dünya uşaq ədəbiyyatının tərcüməsi mənim üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır, çünki uşaqların dünyagörüşünü genişləndirmək və onların fərqli mədəniyyətlərlə tanış olmasına şərait yaratmaq istəyirəm. Mən həm klassik əsərləri, həm də müasir müəlliflərin maraqlı hekayələrini ana dilimizə uyğunlaşdırıram.

Bu layihələrin əsas məqsədi uşaqlarda oxuma sevgisini artırmaqdır. Tərcümə etdiyim əsərlərin hər biri uşaqların yaradıcılıq qabiliyyətini, empatiya bacarıqlarını və dəyərlərini inkişaf etdirmək üçün xüsusi olaraq seçilib. Oxuma qabiliyyəti artdıqca analiz etmə bacarığı da güclənir və bu, uşaqların yalnız ədəbiyyatda deyil, eyni zamanda riyaziyyat kimi məntiq tələb edən fənlərdə daha effektiv qavrayışına böyük təsir göstərir.

Bununla bağlı bir çox araşdırmalar göstərir ki, kitab oxumaq uşaqların akademik göstəricilərinin artmasında mühüm rol oynayır. Məsələn, ABŞ-ın Milli Oxuma Panelinin tədqiqatlarına əsasən, erkən yaşlarda oxuma vərdişlərinin formalaşdırılması yalnız dil qabiliyyətlərini deyil, həm də məntiqi düşünmə və problem həll etmə bacarıqlarını gücləndirir. (National Reading Panel, 2000)

Dünya uşaq ədəbiyyatının tərcüməsi mənim üçün yalnız bədii bir fəaliyyət deyil, həm də uşaqların ümumi inkişafına töhfə verən bir vasitədir. Bu fəaliyyətimlə uşaqlara yeni dünyaların qapısını açmağa çalışıram.

- Müəllimlər, şagirdlər və valideynlər üçün təşkil etdiyiniz tədbirlər, seminarlar təhsilə necə təsir edir?

- Seminarlar, görüşlər və digər tədbirlər təhsil iştirakçıları arasında əlaqəni gücləndirmək və hər birinin motivasiyasını artırmaq üçün çox vacibdir. Müəllimlər üçün keçirdiyimiz seminarlar onların nə qədər dəyərli bir peşə sahibi olduqlarını xatırlatmaq, onları təşviq etmək və işlərinə daha həvəslə yanaşmalarına kömək etmək məqsədini daşıyır. Müəllimlər təhsilin əsas sütunlarından biridir və onların motivasiyasını yüksəltmək təhsilin ümumi keyfiyyətinə birbaşa təsir edir.

Eyni zamanda, əlaçı şagirdlərlə təşkil etdiyimiz görüşlər də təhsildə uğur qazanan uşaqlar üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu görüşlər şagirdlərə motivasiya verməklə yanaşı, onların özlərini tanımalarına, bacarıqlarına inanmalarına və daha böyük məqsədlərə nail olmaq üçün çalışmaq ehtirasını artırmağa xidmət edir. Belə tədbirlər, eyni zamanda, digər şagirdlər üçün də bir örnək və motivasiya mənbəyidir.

Valideynlər üçün təşkil etdiyimiz seminarlar isə onların övladlarının təhsil prosesində daha yaxından iştirak etmələrini təşviq edir. Bu görüşlərdə biz valideynlərlə öz təcrübələrimizi paylaşırıq və onların övladlarına daha yaxşı dəstək olmasına yardım edirik. Hər bir valideynin övladının uğurunda rolu əvəzsizdir və onlarla düzgün ünsiyyət qurmaq təhsilin ümumi nəticələrini müsbət yöndə dəyişir.

Bütün bu tədbirlər ümumi bir məqsədə xidmət edir: cəmiyyətdə təhsil dəyərlərini yüksəltmək, müəllimlər, şagirdlər və valideynlər arasında daha sıx bir əməkdaşlıq yaratmaq və təhsil iştirakçılarını motivasiya etmək. Bu yanaşma ilə biz təhsilin yalnız bilik ötürmə prosesi olmadığını, həm də cəmiyyətin inkişafında mühüm rol oynadığını göstəririk.

- Dəyişən texnologiyalar əsasında şagirdlərə, valideynlərə və müəllimlərə tövsiyələriniz nələrdir?

- Müasir texnologiyalar təhsildə böyük imkanlar yaradır və onlardan düzgün istifadə etmək təhsilin keyfiyyətini artırmaq üçün vacibdir. Artıq dövr dəyişir; bir zamanlar uşaqları texnologiyadan uzaq tutmaq tövsiyə edilirdisə, indi bunun nə mümkün olduğunu, nə də doğru yanaşma olduğunu düşünürəm. Əsas məsələ uşaqları texnologiyadan uzaqlaşdırmaq deyil, onları düzgün istiqamətləndirməkdir.

Müasir texnologiyaların yardımı ilə uşaqlar müxtəlif internet resurslarından istifadə edərək dərslərini daha maraqlı və interaktiv şəkildə öyrənə bilərlər. Onlar yalnız öz dərslikləri ilə məhdudlaşmayaraq dünya təhsilini araşdıra və digər mədəniyyətlərin öyrənmə təcrübələri ilə tanış ola bilərlər. Bu, onların həm analitik, həm də yaradıcılıq bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün böyük bir fürsətdir.

Valideynlər üçün əsas tövsiyəm övladlarının texnologiyadan istifadəsini nəzarətdə saxlamaqla yanaşı, onları faydalı resurslara yönləndirməkdir. Bu, yalnız dərsliklərlə deyil, eyni zamanda təhsil tətbiqləri, onlayn kurslar və platformalarla zənginləşdirilə bilər. Övladlarınıza texnologiyanın faydalı tərəflərini öyrətmək və onları balanslı istifadə etməyə təşviq etmək vacibdir.

Müəllimlər isə texnologiyadan istifadə edərək öz öyrətmə proseslərini daha təsirli edə bilərlər. Onlar yeni öyrənmə və öyrətmə metodları ilə tanış ola, interaktiv dərs vəsaitləri yarada və şagirdlərin marağını artırmaq üçün müasir alətlərdən istifadə edə bilərlər. Beləliklə, texnologiya təhsil prosesini həm müəllimlər, həm də şagirdlər üçün daha maraqlı və məhsuldar edir.

Texnologiya artıq həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrilib və onu təhsildə düzgün şəkildə tətbiq etmək hər birimizin məsuliyyətidir. Gələcək nəsilləri uğurla hazırlamaq üçün bu imkanlardan maksimum yararlanmaq vacibdir.

- Türkiyədə təhsil almanın işinizdə nə kimi köməyi oldu?

Cavab: Türkiyədə aldığım təhsil, həm peşəkar, həm də şəxsi inkişafıma əhəmiyyətli töhfələr vermişdir. İstanbul Universitetindəki bakalavr və sonrakı magistr təhsilim müddətində müasir təhsil metodologiyaları, pedaqoji nəzəriyyələr və təhsil idarəçiliyi sahələrində geniş bilik əldə etdim. Bu biliklər riyaziyyat kitabları yazmaq və Azərbaycan təhsil sisteminə yeni yanaşmalar gətirmək işlərimə birbaşa təsir göstərdi.

Türkiyənin çoxmədəniyyətli təhsil mühiti, müxtəlif mədəniyyətlərdən olan tələbələrlə tanış olmaq və onlardan öyrənmək imkanı yaratdı. Bu, mənim dünya görüşümü genişləndirdi və müxtəlif düşüncə tərzlərinə açıqlığı təmin etdi. Beynəlxalq simpoziumlarda iştirak etmək və müasir təhsil tendensiyalarını izləmək üçün əlverişli şərait yarandı. Qazandığım təcrübə, dünya təhsil nəşrlərini araşdırmaq və Azərbaycan təhsil sisteminə uyğunlaşdırmaq işlərimə kömək etdi. Həm müəllif, həm də nəşriyyatçı kimi işimi daha səmərəli və effektiv qurmağıma kömək olan bu təcrübə, Azərbaycan təhsil sisteminin müasir və effektiv yanaşmalarla inkişafına xidmət edir. Riyaziyyat kitablarımın uğurunda Türkiyə təhsiliminin mühüm rolu var. Çünki orada qazandığım peşəkar biliklər və geniş dünya görüşü, işlərimdə effektivlik və yaradıcılığa yönəlməyimə imkan yaratdı.