BAKI, AzerVoice
İran mütəxəssisləri ABŞ-ın inamsız mövqeyinə baxmayaraq diplomatiyanın vacibliyini vurğulayırlar.
AzerVoice xəbər verir ki, İranlı
ekspertlər ABŞ və İsrailin son hərbi hücumlarına baxmayaraq,
problemin həlli üçün diplomatik kanalların açıq qalmasının
vacibliyini bildirirlər.
Onların fikrincə, diplomatiya çəkindirici güclə birlikdə tətbiq
olunmalı və regionda müharibə riskinin artması ehtimalı diqqətlə
nəzərdən keçirilməlidir.
İsrailin iyunun 13-də İrana endirdiyi zərbələr nəticəsində Baş Qərargah rəisi, nüvə alimləri və çoxsaylı mülki şəxslər həlak olub. Buna cavab olaraq İran yüzlərlə ballistik raketlə 21 mərhələli əks-hücum həyata keçirib və bu hücumlarda Təl-Əviv və Hayfa hədəfə alınıb. İran bu hadisələri ABŞ-ın dəstəyi ilə baş tutmuş hücum kimi qiymətləndirir və bunun qlobal nüvə təhlükəsizliyi mexanizminə zərbə vurduğunu bildirir.
ABŞ-ın hücumları bununla bitməyib – iyunun 22-də İranın üç nüvə obyektinə daha bir zərbə endirilib. İran isə ertəsi gün Qətərdə yerləşən ABŞ bazasına raket hücumu ilə cavab verib.
İyunun 24-də ABŞ prezidenti Donald Tramp İran və İsrail arasında atəşkəsin tətbiq olunduğunu elan edib. İsrail hücumları dayandırdığını bəyan etdikdən sonra İran da əks-hücumlarını dayandırıb. Ardınca Tramp nüvə danışıqlarına yenidən başlamağa və Tehranın zənginləşdirmə fəaliyyətini tam dayandıracaq yeni razılaşma əldə etməyə çalışdıqlarını açıqlayıb. İran isə bu tələblə razılaşmayacağını və zənginləşdirmə fəaliyyətini dayandırmaq niyyətində olmadığını bildirib.
ABŞ-İran münasibətlərinin bu gərgin mərhələsində Tehranda diplomatiyanın davam etdirilməsinin mümkün olub-olmayacağı ilə bağlı daxili müzakirələr də başlayıb. İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü İsmayıl Bekayi ictimai qəzəbin yüksək olduğunu və bu səbəbdən diplomatiyadan danışmağın çətinləşdiyini bildirib. Nazir müavini Səid Xətibzadə isə danışıqlar üçün minimum etimadın vacib olduğunu, lakin son hadisələrin bu inamı sarsıtdığını deyib.
Prezident Məsud Pezeşkian danışıqların davam etdirilməsinin tərəfdarı olduğunu, ali rəhbərin baş müşaviri Əli Əkbər Vilayəti isə İranın ilkin şərtsiz dialoqa açıq olduğunu, lakin zənginləşdirmə fəaliyyətinin dayandırılması kimi şərtlərin prosesə mane ola biləcəyini deyib.
Tehran İslami Azad Universitetinin müəllimi Həmid Ruşençeşm diplomatiyanın heç zaman bitmədiyini vurğulayaraq qeyd edib ki, "müharibə və sülh eyni medalın iki üzüdür və hər ikisi uyğun zamanda tətbiq olunur". O, tərəflər arasında daha bir məhdud müharibənin mümkünlüyünü istisna etməyib və Avropa ölkələrinin BMT sanksiyalarını bərpa edə biləcək “snapback mexanizmi”ni işə sala biləcəyini bildirib.
Beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert Saman Niyazi isə İran daxilində danışıqlar prosesinə qarşı ehtiyatlı yanaşmaların olduğunu, lakin ölkənin ümumi xarici siyasətində fikir ayrılığı olmadığını deyib. Onun sözlərinə görə, İran diplomatiyanı həm dini, həm də milli məsuliyyət kimi görür, lakin müharibə qaydalarına da bələddir və hər iki yanaşmanı zərurət olduqda paralel şəkildə tətbiq etməyə qadirdir.
İsrailin atəşkəsə sadiq qalacağına dair əminliyin olmadığını deyən Niyazi, Təl-Əvivin bölgədəki gərginlikdən qidalandığını və İranın daxildən çökməsi ilə bağlı planların uğursuzluğa düçar olduğunu bildirib.
Qeyd edək ki, İranla ABŞ arasında 2015-ci ildə imzalanan Nüvə Razılaşması (JCPOA) 2018-ci ildə ABŞ-ın razılaşmadan birtərəfli çıxması ilə pozulub. Bu tarixdən sonra tərəflər arasında gərginlik artıb və danışıqlar zaman-zaman dayanıb. Hazırkı gərginlik fonunda dialoqun bərpası istiqamətində atılacaq addımlar diqqətlə izlənilir.
