BAKI,AzerVoice
Qurani-Kərimin ilk surəsi olan “Fatihə” İslam düşüncəsində həm ibadətin başlanğıcı, həm də Allah–bəndə münasibətinin xülasəsi kimi qəbul olunur. Mənbələrə görə, “Fatihə” surəsi Məkkə dövrünün ilk illərində hissə-hissə deyil, bütöv şəkildə nazil olub. Bəzi rəvayətlər surənin iki dəfə nazil olması ehtimalını qeyd etsə də, əksər təfsirçilər onun məhz Məkkədə nazil edildiyi qənaətindədir.
“Fatihə” sözü “açmaq”, “başlamaq”, “aydınlaşdırmaq”, “çətinliyi aradan qaldırmaq” mənalarını ifadə edən “fəth” kökündən yaranıb. Surəyə bu adın verilməsi təsadüfi sayılmır. Belə ki, Qurani-Kərim mətnində ilk surə olmaqla yanaşı, namaz da məhz “Fatihə” ilə başlanır.
Surədə ayələrin sayı ilə bağlı fiqh məktəbləri arasında ixtilaf mövcuddur. Mübahisənin əsas səbəbi “Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim” ifadəsinin surənin tərkib hissəsi olub-olmamasıdır. Şafii məzhəbinə görə, “Bismillah” Fatihənin ilk ayəsidir və surə “وَلَا الضَّالِّينَ” ayəsi ilə tamamlanır. Hənəfi məzhəbinə görə isə “Bismillah” Fatihəyə daxil deyil; surə “الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ” ayəsi ilə başlayır. Hənəfilər “amin” sözünün də nə Fatihədən, nə də Qurandan bir ayə olmadığını bildirirlər.
“Fatihə” surəsi bütün həmd-sənaların aləmlərin Rəbbi olan Allaha məxsus olduğunu bildirən ayə ilə başlayır. Ardınca Allahın mərhəmətli və rəhmli olduğu vurğulanır, Onun Qiyamət gününün sahibi və yeganə hökmranı olduğu bəyan edilir.
Bu ilahi təriflərdən sonra insanın Allah qarşısındakı mövqeyini müəyyən edən əsas ayə gəlir:
“Biz yalnız Sənə ibadət edirik və yalnız Səndən kömək diləyirik.”
Bu ifadə bəndənin tam təslimiyyətini və tövhid əqidəsini açıq şəkildə ortaya qoyur.
Surə yalnız nə istəmək lazım olduğunu deyil, istəməyin ədəb və qaydasını da öyrədir. Əvvəlcə Allahı tanımaq və Ona həmd etmək, sonra ehtiyacı dərk etmək və nəhayət, doğru yol üçün hidayət istəmək Fatihənin əsas mesajlarından sayılır. Bu baxımdan surə möminə ibadətin mahiyyətini və əbədi nemətə aparan yolun əsas prinsiplərini təqdim edir.
“Fatihə” surəsi möminin Allahla arasında heç bir vasitəçi olmadan birbaşa ünsiyyət qurmasını ifadə edir. Təfsir alimlərinə görə, bu surə Allahla bəndə arasında mənəvi bir əhd və razılaşma xarakteri daşıyır. Burada vurğulanır ki, hidayət və doğru yol yalnız insanın səyi ilə deyil, Allahın lütfü və köməyi ilə mümkündür.
Məhz bu səbəbdən “Fatihə” surəsi təfsir ədəbiyyatında xüsusi yer tutur. Bir çox klassik və müasir təfsirlərdə ona geniş şəkildə toxunulmuş, hətta surə haqqında ayrıca müstəqil əsərlər qələmə alınmışdır.