BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Roma qadınları hüquqi, ideoloji və mədəni məhdudiyyətlərlə üzləşirdilər; qadınların Romada rolu ilə bağlı dərin köklü ənənələr onları zəif iradəli və zəif düşüncəli kimi təqdim edirdi.
Məşhur dövlət xadimi Marcus Porcius Cato (e.ə. 234–149) eramızdan əvvəl 195-ci ildə Romanın Senatında etdiyi çıxışında bildirmişdi ki, Roma əcdadları qadınların hər hansı iş görməsinə, hətta şəxsi işlərinə belə kişi qəyyumluğu olmadan icazə vermək istəməmişlər. Çünki qadın həmişə ya atasının, ya ərinin, ya da “tutela mulierum” adlı qəyyumluğun himayəsində olmalı idi.
Qəyyumluq
“Tutela mulierum” öz adına mülk sahibi olan qadınlara aid qəyyumluq idi. Belə qadınlar nə atasının, nə də ərinin tam hakimiyyətində sayılırdı. Qəyyumun əsas vəzifəsi qadının miras almış əmlakını qorumaq idi. O, əmlakı idarə etmirdi, ancaq qadının böyük hüquqi və maliyyə əməliyyatlarını təsdiqləməli idi.
Müəyyən dövrdə “tutores legitimi” adlanan xüsusi qəyyumlar da vardı; onlar qadının ata tərəfli yaxın qohumları olurdu və daha böyük səlahiyyətə malik idilər. Bu isə bəzən sui-istifadəyə yol açır, qəyyumlar əmlakı öz mənafeyinə uyğun şəkildə istifadə edə bilirdilər. Roma imperatoru Klaudi (41–54-cü illər) dövründə bu qayda ləğv edildi.
Hətta qadın müstəqil olsa belə, onun əmlak əməliyyatlarını bir
kişi yoxlaya bilərdi. Eramızın 9-cu ilində imperator Avqust
tərəfindən qəbul edilən “ius liberorum” qanununa əsasən, üç
uşaq doğmuş azad qadınlar qəyyumluqdan azad edilirdi. Bu qanun
Avqustun evlilik və ailə siyasətinin bir hissəsi idi. Bu qanun
göstərirdi ki, qəyyumluq kifayət qədər sərt mexanizm hesab edilirdi
və ondan azad olunmaq qadınlar üçün böyük təşviq idi.
Uşaqların doğuş zamanı vəfat etməsi tez-tez baş verdiyi üçün Roma cəmiyyətində doğum səviyyəsi yüksək saxlanmalı idi. Əksər qadınlar çoxsaylı hamiləliklər yaşayırdı. Təxminən demək olar ki, çox qadın üç uşaq tələbinə cavab verə bilirdi.
Bu qanunun qadınların hüquqlarını artırması barədə alimlər arasında fərqli baxışlar mövcuddur. Bəzi alimlər hesab edir ki, bu qanun qadınların hüquqlarının genişlənməsində dönüş nöqtəsi olub. Digərləri isə iddia edir ki, Roma Respublikasında qadınlar onsuz da müəyyən dərəcədə azadlığa malik idilər, sadəcə Avqust bu qanunla sosial praktikanı hüquqi baxımdan təsdiqləmiş oldu. Hər halda, bu qanun qəyyumluqdan azad qadınlar sırasını genişləndirdi. Bu, mühüm hüquqi yenilik idi. Əvvəllər yalnız Vestal rahibələri, Avqustun bacısı Oktaviya və həyat yoldaşı Liviya Drusilla (35-ci ildən xüsusi fərmanla) qəyyumluqdan azad sayılırdı.
Buna baxmayaraq, çox qadın qəyyumluqda qalırdı. II əsr hüquqşünası Qay (130–180) qeyd edirdi ki, qadınların zəif düşüncəli olduğu və qəyyuma möhtac olduqları fikri əslində yalandır. O, bildirmişdi ki, yetkinlik yaşına çatmış qadınlar əmlak əməliyyatlarını özləri idarə edə bilirdilər, qəyyum bəzən yalnız formal olaraq razılıq verirdi.
Roma cəmiyyətində qadının iqtisadi gücünün artmasına bir neçə amil təsir edirdi: ata hakimiyyətinin zəifləməsi, qəyyumluq qaydalarının dəyişməsi və “cum manus” nikah forması ilə “sine manus” nikah forması arasındakı fərq. “Cum manus” nikahında qadın ərinin hakimiyyətinə keçirdi, əmlakı da onun idarəsinə verilirdi. Ər vəfat edəndə qadının varislik hüququ uşaqlarına bərabər idi. “Sine manus” nikahında isə qadın atasının hakimiyyətində qalırdı, öz əmlakını qoruyurdu və ərindən hüquqi baxımdan asılı olmurdu.
Biznes fəaliyyəti
Qadınlar miraslardan əlavə investisiya və ticarət yolu ilə sərvətlərini artıra bilirdilər. Məsələn, məşhur natiq Çiseronun dostu Kerelliya və Pliniy (61/62–113) qaynanası Pompeya Kelerina böyük sərvətlər qazanmış qadınlardan idilər. Respublika dövründə baş verən vətəndaş müharibəsi zamanı Triumvirlər 1400 zəngin qadının əmlakını müsadirə edərək dövlətin gəlir ehtiyacını qarşılamağa çalışmışdılar. Buna etiraz edən qadınlardan biri, məşhur natiq Hortensiusun qızı Hortensiya idi. O, Senatda qadınların hüquqlarını müdafiə etmiş və qələbə qazanmışdı.
Bəzi qadınlar bizneslərini şəxsən idarə edirdilər. Digərləri isə kölə və ya azad edilmiş şəxslərdən olan “institores” adlı idarəçilər təyin edirdilər. Bu həm də qadını kişilərlə çox yaxın təmasda olmaqdan qoruyur, ictimai qınaqdan yayındırırdı.
Puteoli (indiki Pozzuoli) şəhərindəki Sulpicii arxivindən tapılan sənədlər (21–61-ci illər) qadınların maliyyə və kommersiya əməliyyatlarını göstərir. Bu sənədlərdə Domitia Lepida, Seziya Priskilla kimi senator sinfinə mənsub qadınların adları çəkilir. Məsələn, Domitia Lepida imperator Neronun bibisi idi, əmlakları, villaları və taxıl anbarları vardı. Seziya Priskillanın bank hesabında isə 24 min sestertius dövriyyəsi qeydə alınıb.
Roma qadınları getdikcə daşınmaz əmlak sahəsində də sərmayələr yatırırdılar. İunia Libertas adlı qadının qəbir daşı üzərində onun çoxsaylı əmlak portfelinə malik olduğu qeyd olunur. Çiseronun həyat yoldaşı Terensiya meşəlik sahələrə, icarəyə verilən mənzillərə sahib idi. Çiseron onu “kişilər kimi” ticarətlə məşğul olmaqda tərifləyirdi. Varro öz xalası haqqında yazırdı ki, o, quşçuluq təsərrüfatı ilə məşğul olur və yüksək gəlir əldə edirdi. Plutarx isə Sullanın qızı Korneliya Faustanın əmlak alqı-satqısından gəlir götürərək uğurlu biznes fəaliyyəti göstərdiyini qeyd edir.
Sənaye
Qadınlar müxtəlif sahələrdə: şərabçılıq, qurğuşun boru istehsalı, dəniz ticarəti, gəmiçilik kreditləri, kərpic istehsalı ilə məşğul olurdular. Kərpic istehsalı Roma iqtisadiyyatında əsas sahələrdən biri idi. Bu sahədə qadınlar kişilərlə bərabər şəkildə fəaliyyət göstərirdilər. Məsələn, imperator Mark Avrelinin anası Domitia Lucilla irsi torpaqlarını kərpic istehsalına yönəltmiş və bu istehsalı idarə etmək üçün 23 nəfər idarəçi saxlamışdı. Onun istehsal etdiyi kərpiclər Roma Forumu, Pantheon və Kolizey kimi monumental binalarda istifadə olunurdu.
Eyni sahədə Antonia Manliola və Flavia Seia Isaurica kimi qadınların da adları çəkilir. Bu qadınlar da əhəmiyyətli sayda idarəçini işə götürərək böyük istehsalat həcminə malik idilər.
İstriya bölgəsində (indiki Xorvatiya) Calvia Crispinilla adlı qadın zeytun yağı istehsalı və ixracatı ilə məşğul olurdu. Onun adı zeytun yağı qablarının üzərindəki möhürlərdə dəfələrlə qeyd edilib.
Roma qadınları iqtisadi həyatda mühüm rol oynayırdılar. Hüquqi və sosial məhdudiyyətlərə baxmayaraq, qadınlar öz sərmayələrini artırmaq və biznes fəaliyyətlərini genişləndirmək üçün müxtəlif sahələrdə uğur qazanırdılar. Alimlər qeyd edirlər ki, qadınların “zəif düşüncəli” olduqları iddiası əksər hallarda ədəbiyyatda şişirdilərək göstərilib və reallığı əks etdirmir. Avqustun qanunları da qadınların qəyyumluqdan qismən azad edilməsinə şərait yaratmışdı. III əsrə aid hüquqşünas Ulpian da qeyd edir ki, qadınlar sərbəst şəkildə biznes fəaliyyəti göstərə və məhkəmələrdə iştirak edə bilirdilər.
