BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
ABŞ prezidenti Donald Tramp öz xarici səfərləri üçün ilk istiqamət kimi Yaxın Şərqi seçdi. May ayının ortalarında baş tutan bu tur çərçivəsində o, Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ və Qətəri ziyarət etdi. Bu ölkələrlə hərbi, iqtisadi və elmi sahələrdə razılaşmalar imzaladı və bölgədəki ən böyük ABŞ hərbi bazası olan Qətərdəki Əl-Üdeyd bazasına baş çəkdi.
Trampın səfəri isə Misiri əhatə etmədi. Tramp bu regional turneyə hazırlaşarkən, Vaşinqtonun ənənəvi müttəfiqlərindən olan Misirin prezidenti Əbdülfəttah əs-Sisi Moskvada, Qırmızı Meydanda keçirilən “Qələbə Günü” paradında Rusiya prezidenti Vladimir Putin və Çin lideri Si Tszinpin ilə birgə iştirak edirdi.
Qısa müddət sonra isə Misirin Hərbi Hava Qüvvələri, Çin dövlət müdafiə şirkəti “CATIC” ilə əməkdaşlığın 45 illiyini qeyd etdi. Bu münasibətlə Misir ordusuna yeni qoşulan Çin istehsalı “Chengdu J-10” qırıcı təyyarələrinin təqdimatı keçirildi. Bu təyyarələr ilk dəfə ötən ilin sentyabrında Misirin Beynəlxalq Aviasiya Sərgisində nümayiş olunmuşdu. Aprel ayında isə Çin Xalq Azadlıq Ordusunun təyyarələri Misirə qayıdaraq misli görünməmiş birgə təlimlərdə iştirak etdilər.
Strateji balans və istiqamət dəyişikliyi
Bu hadisələr təsadüfi hadisələr kimi görünə bilərmi, yoxsa Misirin geosiyasi yönündə dərin dəyişikliyin göstəricisidir?
Ərəb dünyasının üçdə birini əhatə edən və regionun ən güclü ordusuna sahib olan Misir, açıq şəkildə Vaşinqton orbitindən uzaqlaşaraq Rusiya və Çin kimi ABŞ-ın strateji rəqiblərinə yaxınlaşır. Qahirə sadəcə silah və texnologiya əldə etmək deyil, uzunmüddətli strateji tərəfdaşlıqlar qurmaq və beynəlxalq siyasətdə balans yaratmaq niyyətindədir.
Son on ildə Misir, Rusiya və Çinlə münasibətlərini dərinləşdirib, iqtisadiyyatını onların sərmayələrinə açıb və ticarətdə yerli valyutalardan istifadəni asanlaşdırıb. Misirin hava donanmasında Rusiya istehsalı döyüş təyyarələri var, Moskva isə Misirin qərbində nüvə elektrik stansiyası inşa edir, Süveyş kanalına yaxın sənaye mərkəzi qurur. Rusiya məhsulları Misir bazarlarında yayılıb, rus dili öyrənənlərin və Rusiyada təhsil almaq istəyən tələbələrin sayı artır.
Eyni zamanda Çin, Misirdə milyardlarla dollar dəyərində infrastruktur layihələri həyata keçirir. Yeni inzibati paytaxtdan tutmuş Süveyş kanalı yaxınlığında sənaye zonalarına qədər Çin şirkətləri iqtisadi landşaftı dəyişdirir.
Qahirənin ABŞ-a olan inamı sarsılır
Qahirədəki ekspertlər bu dönüşün əsas səbəbini ABŞ-ın artıq etibarlı tərəfdaş olmaması ilə izah edirlər. Trampın Qəzzadan qaçqınların qəbulunu Misirdən istəməsi, Yəməndəki husilərə qarşı ABŞ zərbələrinin nəticələrinin Misirin üzərinə yüklənməsi kimi məsələlər bu narazılığı dərinləşdirib. 2024-cü ilin fevralında Misir prezidenti Sisi Trampla görüşünü təxirə salaraq Vaşinqtona məsafə qoydu.
ABŞ-ın İsrailə verdiyi davamlı dəstək və Qəzzanın bombalanmasına qarşı səssiz qalması da Misirdə narazılığı artırıb. Qahirə bu siyasəti sabitliyi pozan və təhlükəni Misir sərhədlərinə yaxınlaşdıran faktor kimi qiymətləndirir.
Sisi bu etimadsızlığı 2013-cü ildə “The Washington Post” qəzetinə verdiyi müsahibədə də açıq şəkildə ifadə etmişdi: “Amerika xalqımızı tərk etdi. Misirlilər bunu heç vaxt unutmayacaqlar.” O, bu sözləri Obama administrasiyasının Ərəb Baharı və Məhəmməd Mursi dövrünə olan münasibətləri fonunda demişdi.
Misirin alternativ axtarışları
Misirin ABŞ ilə münasibətləri son illərdə ciddi gərginliklərlə müşayiət olunub. Qahirə İŞİD-ə qarşı genişmiqyaslı əməliyyatlar apararkən, ABŞ hərbi yardımını ləngitmiş və bəzən ləğv etmişdi. 1979-cu il Sülh Müqaviləsindən bəri davam edən illik hərbi və iqtisadi yardım proqramları ya gecikib, ya da təhlükə altına düşüb.
ABŞ-ın Hindistan-Orta Şərq-Avropa ticarət marşrutu təklifi zamanı Misiri nəzərə almaması, Süveyş kanalını görməzdən gəlməsi də strateji hörmətsizlik kimi dəyərləndirilib. Trampın yardım kəsiləcəyi ilə bağlı təhdidləri də bu inamsızlığı daha da artırıb.
Lakin Misirin yeni xarici siyasəti ABŞ ilə münasibətlərin tamamilə pozulması anlamına gəlmir. Qahirə sadəcə öz beynəlxalq münasibətlərində balans və müstəqillik axtarır. Çin və Rusiyanın təqdim etdiyi alternativlər – həm hərbi texnika, həm də iqtisadi imkanlar – daha sərfəli və siyasi şərtsizdir. Moskva və Pekin daxili işlərə qarışmama siyasəti ilə Qahirənin diqqətini çəkir.
Çin və Rusiyanın Yaxın Şərqdəki iddiaları artdığı bir dövrdə Misirin geosiyasi dəyəri də yüksəlir. Çin üçün Misir “Bir kəmər – bir yol” layihəsinin Şimali Afrika qapısıdır. Rusiya üçün isə Misir Aralıq dənizi və Afrika strategiyasında əsas mərkəzə çevrilir.
Bütün bu reallıqlar fonunda, ABŞ bölgəyə Trampın iqtisadi maraqlara əsaslanan strategiyası ilə qayıtmağa çalışsa da, Misir regional istisna kimi görünür. Bu isə ABŞ-Misir münasibətlərində gələcəkdə əlavə gərginliklərin yaranmasına zəmin yarada bilər.
Lakin bu dəyişiklik sadəcə Çin-Rusiya rəqabətinin nəticəsi deyil, eyni zamanda ABŞ-ın öz siyasətindəki dəyişikliklərin və Misirin siyasi alternativlər axtarışının təzahürüdür.
