BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
ABŞ-ın “CNN” kanalının çərşənbə axşamı yayımladığı və məlumatlı ABŞ rəsmilərinə istinadən hazırladığı hesabatda İsrailin İrandakı nüvə obyektlərinə zərbə endirməyə hazırlaşdığına dair yeni kəşfiyyat məlumatları geniş rezonans doğurub. Bu xəbər Təl-Əvivdə və regionda “milyon dollarlıq sualı” yenidən gündəmə gətirdi: İsrail, İrana qarşı təkbaşına hücum etməyə qərarlıdırmı?
İlk baxışdan belə bir ehtimalın irəli sürülməsi ABŞ üçün danışıqlarda təzyiq vasitəsi kimi faydalı görünə bilər. Lakin sızdırılan məlumatların mahiyyəti, ABŞ Prezidenti Donald Tramp administrasiyasının bu məsələdə ciddi narahatlıq keçirdiyini göstərir. Belə ki, Vaşinqton, İsrailin yalnız ritorik hədələrlə kifayətlənməyəcəyindən, əvəzində regionu geniş və dağıdıcı bir müharibəyə sürükləyə biləcək təhlükəli bir eskalasiya yoluna girəcəyindən ehtiyat edir.
Kəşfiyyat məlumatlarını
sızdıran ABŞ rəsmiləri bildirirlər ki, hələlik İsrail liderlərinin
bu hücumu reallaşdırmaqla bağlı yekun qərar verib-vermədiyi bəlli
deyil. Bununla belə, onlar xəbərdarlıq edirlər ki, son aylar
ərzində İsrailin İrana qarşı hava zərbəsi endirmək ehtimalı
əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Vaşinqton, İsrailin hava sursatlarını
yerləşdirməsi, hərbi təlimlərin tamamlanması və bəzi yüksək
səviyyəli israilli rəsmilər arasında gedən ciddi danışıqları
müşahidə edib.
Tramp administrasiyasının narahatlığı
Vaşinqtondan gələn məlumatlara görə, Prezident Tramp və komandası İsrail Baş naziri Benyamin Netanyahunun hərəkətlərindən narazıdır. Onlar Netanyahunun ABŞ-ın maraqlarını nəzərə almadan öz maraqlarına uyğun şəkildə hərəkət etdiyini düşünürlər. İsrail mətbuatında yayılan və Trampın İranla “istənilən qiymətə razılıq əldə etmək” istədiyini bildirən açıqlamalar ABŞ-da birmənalı qarşılanmayıb. Bu fikirlər Barak Obamanın dövründə əldə olunan, İsrailin “pis və tələsik razılaşma” adlandırdığı nüvə razılaşmasını xatırladır.
Vaşinqtonda bəzi dairələr bu
açıqlamaları “sərt cəsarət” və “hədələyici
diplomatiya” kimi dəyərləndirirlər və İsrailin, ABŞ-ı
bölgədə dəyişikliklərə yönəlmiş strategiyasını pozacaq bir
qarşıdurmaya çəkməyə çalışmasından ehtiyat edirlər.
Netanyahunun planı varmı?
Əsl sual budur: Netanyahunun rəhbərlik etdiyi hökumət, İrana təkbaşına zərbə endirmək niyyətindədir?
Şübhəsiz ki, İsraildə belə bir zərbəni dəstəkləyən güclü bir təbəqə mövcuddur. Bu qrup, İranın nüvə obyektlərinə, heç olmasa qismən zərbə endirilməsini zəruri hesab edir. Onlar Baş nazir Netanyahunun yaxın çevrəsində toplanıb və bu ideya orduda, hətta müxalifətin bəzi təbəqələrində də dəstəklənir.
Bu təbəqə hesab edir ki, “İran 1979-cu il İslam İnqilabından bəri hərbi baxımdan ən zəif dönəmini yaşayır.” İranın Livan, Fələstin və Suriyadakı müttəfiqləri son zamanlar bir-birinin ardınca zərbələr alıb. İranın özünə də İsrail tərəfindən bir neçə dəfə “sarsıdıcı və alçaldıcı” hücumlar edilib. Trampın ABŞ Prezidenti olduğu dövrdə isə İsrail üçün belə bir fürsət “tarixi bir imkan” kimi qiymətləndirilir və bu fürsətin bir daha təkrarlanmaya biləcəyi vurğulanır.
Bu çevrələr ötən il dəfələrlə
belə bir hücumun zəruriliyindən bəhs ediblər. Ən son bu
niyyətlərini təxminən iki həftə əvvəl, husilərin Ben Qurion hava
limanına raket atmasından sonra ifadə ediblər. Onlar İranı bu
hücumun birbaşa məsuliyyəti daşıyan tərəfi kimi təqdim ediblər və
“bütün bəlaların səbəbi” adlandırıblar.
Tramp mane olur – niyə?
Tramp da İranla bağlı mənfi düşüncələrə sahib olsa da, bu cür hücumların qarşısını alıb. O, açıq şəkildə bildirib ki, belə bir hərbi hərəkət nüvə danışıqlarını poza və diplomatik səyləri təhlükəyə ata bilər.
Bununla belə, İsraildəki hərbi çevrələr yaxşı bilirlər ki, İsrail İrana qarşı təkbaşına genişmiqyaslı hərbi əməliyyat keçirmək gücündə deyil. Bu cür əməliyyat üçün təkcə Vaşinqtonun “yaşıl işığı” deyil, həm də ABŞ-ın birbaşa logistik dəstəyi lazımdır. Ən yaxşı halda İsrail yalnız bəzi məhdud nüvə obyektlərini müvəqqəti sıradan çıxara bilər. Amma bu, İranın nüvə proqramına ciddi və qalıcı zərbə vurmaq gücündə deyil.
Bu qabiliyyət yalnız ABŞ-da
var. Yəni, İsrailin müstəqil hücumu əslində Vaşinqtonu müharibəyə sürükləmək üçün bir
vasitə olacaq. Tramp isə hazırda belə bir regional
münaqişəni prioritet olaraq görmür. Əgər o, İrana qarşı hərbi
qarşıdurmanın zəruri olduğuna qərar verərsə, bu, yalnız onun öz
strategiyasına uyğun şəkildə baş verəcək – İsrailin təzyiqi ilə
yox.
İrana hücum – Yaxın Şərq planlarına zərbə
İrana qarşı mümkün hərbi əməliyyat təkcə regionda yeni qarşıdurmaya səbəb olmaz, eyni zamanda ABŞ-ın Qəzzada müharibəni bitirmək və Yaxın Şərqdə diplomatik tarazlıq qurmaq kimi planlarını da pozar. Bu, Trampın Körfəz ölkələrinə son səfərlə formalaşdırdığı regional təşəbbüsləri də kölgədə qoya bilər.
Belə bir ssenari həm ABŞ-ın,
həm də onun müttəfiqlərinin maraqlarına ziddir və yeni nüvə
razılaşmasının əldə olunması üçün yaranmış fürsəti puç edə
bilər.
Tehran sakit müşahidə edir, yoxsa plan qurur?
Hazırda İran rəhbərliyi Təl-Əvivin davranışlarını və ABŞ-İsrail münasibətlərindəki gərginlikləri diqqətlə izləyir. Suallar çoxdur: Tehran bu vəziyyəti müharibənin qarşısını almaq üçün danışıqlara təkan kimi istifadə edəcək, yoxsa Netanyahunun tələsinə düşəcək?
