BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
İsrailin hazırkı siyasi mənzərəsi, təkcə ölkədaxili deyil, həm də beynəlxalq səviyyədə ciddi transformasiyaların astanasında olduğunu göstərir. Bu dəyişikliklər təkcə Benyamin Netanyahunun siyasi səhnədən uzaqlaşması ilə izah edilmir – əslində bu, daha dərin və struktural bir dağılmanın əlamətidir: İfrat sağın mərkəzdən kənarda qalmağa başlaması.
Netanyahu – şəxs yox, ideologiyanın simvoludur
İsraildə Netanyahu sadəcə bir siyasətçi deyil, o, ifrat sağın siyasi sistemin periferiyasından mərkəzinə qədər yürüşünün canlı təcəssümüdür. Onun rəhbərliyi dövründə ifrat sağ, xüsusilə də dini-milliyyətçi bloklar, idarəetmədə mühüm yer tutmağa başladı. Bu proses yalnız İsrail üçün deyil, həmçinin Amerika və bəzi Avropa ölkələrində də sağ radikalizmin yüksəlişi fonunda daha geniş kontekstdə oxunmalıdır.
Lakin bu yüksəlişin indi geriləmə mərhələsinə daxil olduğu müşahidə edilir. Bu da təkcə Netanyahuya qarşı ictimai narazılıqla deyil, sağ cinah daxilində dərin ideoloji və taktiki ziddiyyətlərlə izah olunur.
Sağ cinahın daxilində böhran: Haredilər, Ben Qvir və Smotriç
Netanyahunun mümkün siyasi süqutunun əsas səbəblərindən biri, ifrat sağın müxtəlif qolları arasında yaranan dərin qarşıdurmalardır. Bu gün Likud ilə Haredilər arasında çağırış nöqtəsinə çevrilən məsələ – orduya çağırış qanunu – ortaq maraqları olan müttəfiqləri belə üz-üzə qoyub. Haredilər artıq hökumət təkliflərinə səs verməkdən imtina etməyə başlayıblar.
Bundan başqa, ifrat sağın iki aparıcı siması – Betzalel Smotriç və İtamar Ben Qvir – arasında siyasi liderlik uğrunda gizli, lakin kəskin bir mübarizə gedir. Hər iki liderin eyni siyasi elektorata yönəlməsi, qarşıdan gələn seçkilərdə onların arasındakı gərginliyi daha da artıracaq. Eyni zamanda, bir vaxtlar Likud-a dəstək verən ənənəvi sağçı seçicilər də ya daha radikal qruplara, ya da tamamilə fərqli siyasi spektrlərə yönəlməkdədirlər.
İctimai rəyin dəyişməsi: Sağçı dominantlığın sonu?
Netanyahunun liderliyi altında İsraildə hökm sürən ümumi siyasi əhval-ruhiyyə daha qaranlıq və bədbin hal alıb. Son rəy sorğuları göstərir ki, qarşıdan gələn seçkilər nə Netanyahu, nə də ümumilikdə sağ cinah üçün ümidverici görünür. İsrail ictimaiyyətinin bir hissəsi artıq davam edən böhranlardan, korrupsiya qalmaqallarından, sosial parçalanmadan və müharibə şəraitindəki siyasi manipulyasiyalardan yorulub.
Bu narazılıq təkcə daxili siyasətə deyil, həmçinin İsrailin beynəlxalq imicinə də təsir edir. Əgər Netanyahu və sağ koalisiya seçkilərdə məğlub olarsa, bu, təkcə bir siyasi şəxsin deyil, bütöv bir ideoloji cərəyanın ciddi sarsıntısı kimi qiymətləndiriləcək.
Sağ blokun süqutu, yoxsa yeni mərhələyə keçid?
İsraildə ifrat sağın parçalanması sadəcə bir taktiki böhran deyil, bu, dərin ideoloji fərqlərin və perspektiv çatışmazlığının təzahürüdür. Netanyahu dövrünün sonuna gəlinməsi, yalnız bir liderin getməsi anlamına gəlmir – bu, illərdir sistemin mərkəzinə doğru irəliləyən bir cərəyanın tarazlıqdan çıxmasıdır. İsrailin yaxın gələcəkdə hansı siyasi trayektoriyanı seçəcəyi, həm ölkədaxili sabitlik, həm də regional münasibətlər üçün həlledici olacaq.
