BAKI,AzerVoice
"Broken arrow" (yəni "qırılmış ox") ifadəsi nüvə silahının oğurlanması, itirilməsi və ya təsadüfən partlaması hallarında istifadə olunur. Bu ifadə ilk dəfə 1950-ci ildə işlədildi — həmin vaxt təlim uçuşu zamanı bir Amerika Convair B-36 Peacemaker təyyarəsi Mark IV atom bombası daşıyarkən qəzaya uğramışdı. Bu, bir atom bombasının ilk (və əlbəttə ki, son olmayan) itirilmə hadisəsi idi.
Bununla belə, sual açıq qalır: qəza baş verəndən sonra partlayıcı maddəyə nə oldu?
Mark IV atom bombasının hazırlanması və sınaqları
Mark IV atom bombası 1949–1953-cü illər arasında istehsal olunmuş və təxminən 550 ədəd hazırlanmışdı. Bu bomba, İkinci Dünya Müharibəsinin sonlarında Naqasakiyə atılmış Fat Man bombasının dizaynına əsaslanırdı. Bu cür bombanı daşıya bilən təyyarələrdən biri B-36 Peacemaker idi — bu təyyarə heç bir dəyişiklik edilmədən nüvə silahı daşıya bilən ilk bombardmançı sayılırdı.
ABŞ Strateji Hava Komandanlığı (SAC), general Körtis LeMeyin rəhbərliyi altında bu bombalardan əsasən Sovet İttifaqına qarşı istifadə etmək üçün hazırlanırdı. 1950-ci ilin fevral ayına qədər onlara real nüvə bombaları ilə təlim keçməyə icazə verilmirdi — Atom Enerjisi Komissiyası (AEC) LeMeyin bu istiqamətdəki tələblərini davamlı olaraq rədd edirdi.
Nəhayət, AEC güzəştə getdi və SAC-a plutonium nüvəsi olmayan Mark IV bombası verdi. Bu o demək idi ki, bomba partlaya bilməzdi. Lakin onun içində hələ də böyük miqdarda uran və partlayıcı maddələr var idi — sadəcə bu, fəlakətli nüvə partlayışı yarada bilməzdi.
Convair B-36 Peacemaker təyyarəsi dağa çırpılır
17 nəfərlik ekipaj B-36B 44-92075 təyyarəsində Mark IV bombası ilə simulyasiya edilmiş hücum uçuşu keçirməli idi. Bombardmançı 13 fevral 1950-ci ildə Alyaskadakı Eielson Hərbi Hava Bazasından havaya qalxdı. Plan bu idi ki, təyyarə Alyaska yarımadasının və Britaniya Kolumbiyasının qərbindən uçaraq Vaşinqton və Montanaya doğru davam etsin. Daha sonra təyyarə 40.000 fut hündürlüyə qalxaraq San-Fransisko üzərində məşq bombardmanı həyata keçirməli, sonra isə Texas istiqamətinə uçmalı idi.
Plan Kanada hava məkanına daxil olmamaq idi, lakin bu dəyişdi. Təyyarə pis hava şəraitinə düşdü və üç mühərrikində yanğın baş verdi. Buzlaşma gövdədə toplanmağa başladı və təyyarəni havada saxlamaq üçün daha çox güc tələb olunurdu. Bu isə mühərriklərə əlavə yük düşməsi ilə onların yanmasına səbəb oldu. Cəmi üç işlək mühərriki qalan təyyarə sürətlə alçalmağa başladı — dəqiqədə 500 fut itirirdi.
Bu nöqtədə ekipaj Kanada hava məkanında yerləşən Britaniya Kolumbiyasına doğru təcili eniş etməyə məcbur oldu. Onlara paraşütlə tullanmaq əmri verildi, lakin əvvəlcə hərbi protokola əsasən atom bombasını atmalı idilər. Hadisədən sağ çıxanların dediyinə görə, B-36 təyyarəsinin bomba bölməsi açıldı və Mark IV bombası Sakit okeana atıldı, orada partladı.
Bomba məhv edildikdən sonra ekipaj təyyarədən paraşütlə tullandı. Təyyarə isə bir neçə yüz kilometr uçmağa davam etdi və nəhayət Kologet Dağına çırpıldı.
Mark IV atom bombasına nə oldu?
Qəzanın ardından ABŞ və Kanada ordularının iştirakı ilə axtarış-xilasetmə əməliyyatı başladı. Təyyarədə olan ekipaj üzvlərindən yalnız beşi heç vaxt tapılmadı. Onların soyuq fevral havasına hazır olmadıqları üçün ya təbiət şərtlərinə, ya da suya düşərək həyatlarını itirdikləri güman olunur.
İtkin düşənlərdən biri xüsusilə diqqət çəkdi: kapitan Teodor Şreyer, atom silahı üzrə mütəxəssis, təyyarədən tullanması barədə heç bir qeyd edilməmişdi. Digər bir ekipaj üzvü, çoxu paraşütlə tullandıqdan sonra təyyarənin havada dönüş etdiyini müşahidə etdiyini demişdi. Bu, bəzi fərziyyələrə səbəb oldu ki, guya keçmiş pilot olan Şreyer təyyarəni tərk etməyib və onu idarə etməyə çalışıb. Qəzaya uğramış yerdə bir cəsəd tapıldığı deyilsə də, kimə aid olduğu məlum deyil.
Əgər Şreyer həqiqətən təyyarədə qalıbsa, çoxları bunun səbəbini atom bombasının hələ də təyyarədə olması ilə əlaqələndirir. Bu isə partlayıcının Kanada meşələrində itmiş ola biləcəyi nəzəriyyəsini doğurur. Lakin sağ qalan ekipaj üzvləri bombanı suya atdıqlarını və onun partladığını təsdiqləyiblər. 1954-cü ildə məxfi məlumatları çıxarmaq üçün bir partlayış komandası qəza yerinə göndərildi, lkain bombanın taleyi ilə bağlı hər hansı açıqlama verilmədi.
