BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi/ Dr. Muxtar Fatih Beydili, Suriya–Azərbaycan Dostluq Dərnəyinin sədri
Suriya Ərəb Respublikasının Prezidenti Əhməd Əl-Şəraanın Azərbaycan Respublikasına səfəri, Yaxın Şərq və Qafqaz bölgəsində siyasi və iqtisadi münasibətlərin yenidən formalaşdığı kritik bir dövrə təsadüf edib. Bu səfər, xüsusilə keçmiş illərdə Suriya ilə Azərbaycan arasındakı siyasi gərginliklər səbəbilə donmuş vəziyyətdə olan ikitərəfli münasibətlər üçün strateji dönüş nöqtəsi hesab olunur. Gərginliyin kökündə isə Suriya rejiminin ermənilərə verdiyi dəstək və bunun Bakı ilə münasibətlərin inkişafına əngəl törətməsi dayanırdı.
Suriya Prezidenti Əl-Şəraanın Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə keçirdiyi görüş, tərəflər arasında qarşılıqlı hörmət və ortaq maraqlar əsasında əməkdaşlıq qurmağa yönəlik güclü iradəni ortaya qoydu. Prezident Əliyev bu səfəri iki ölkə arasındakı münasibətlərdə keyfiyyətcə yeni mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirərək, xüsusilə Qarabağ məsələsi səbəbilə keçmişdə yaşanan durğunluğun aradan qaldırılmalı olduğunu vurğuladı.
Azərbaycan rəhbərliyi bu gün münasibətlərin yenidən qurulmasında qarşılıqlı suverenlik və daxili işlərə qarışmamaq prinsipinə əsaslanan əməkdaşlığı önə çıxarır. Bakı, bölgə sabitliyi üçün Suriyanı regional bir aktor kimi tanıyır və münasibətlərin möhkəmləndirilməsinin hər iki tərəfin xeyrinə olduğunu bəyan edir.
Azərbaycan, Suriya ilə münasibətləri inkişaf etdirmək üçün diplomatik açılım siyasəti həyata keçirib və bu çərçivədə Baş nazirin müavininin rəhbərliyi ilə yüksək səviyyəli nümayəndə heyətini Suriyaya göndərib. Bu addım, Azərbaycanın siyasi və iqtisadi nüfuzunu artırmaq niyyətini ortaya qoyur. Suriyada mövcud vəziyyət fonunda isə regional əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar formalaşmaqdadır.
Suriya Prezidenti Əl-Şəraa bildirib ki, iki ölkə arasındakı münasibətlər yalnız iqtisadi və siyasi əsaslara deyil, eyni zamanda dərin tarixi və mədəni bağlara da söykənir və bu bağlar ortaq maraqlar çərçivəsində dəyərləndirilməlidir. Həmçinin o, Antalya Diplomatiya Forumu çərçivəsində Prezident Əliyevlə ilk görüşündə Bakıya dəvət aldığını və bu görüşün yüksək səviyyəli siyasi dialoqun başlanğıcı olduğunu xatırladıb.
Əl-Şəraa vurğulayıb ki, münasibətlərin qarşılıqlı hörmət və suverenlik prinsipləri əsasında qurulmasına sadiqdir və Azərbaycanın Qarabağdakı son zəfərlə ərazi bütövlüyünü bərpa etməsini qürurla izlədiyini bildirib. O, Suriyanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyini və Bakını bölgənin güclü aktorlarından biri kimi gördüyünü qeyd edib.
Strateji Əsas: Təbii Qaz və Enerji Əməkdaşlığı
Görüşlərdə iqtisadi əməkdaşlıq baxımından ön plana çıxan məsələlərdən biri də Azərbaycanın Türkiyə ərazisindən keçməklə Suriyaya təbii qaz ixracı layihəsi olub. Bu strateji layihə həm iqtisadi, həm də siyasi baxımdan iki ölkə üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Suriyanın uzun illərdir davam edən enerji böhranına potensial həll yolu kimi göstərilən bu təşəbbüs, enerji sahəsində davamlı əməkdaşlıq üçün yeni yollar açmaqdadır.
Prezident Əl-Şəraa Azərbaycanın yenidənqurma və infrastruktur sahəsindəki təcrübəsini yüksək qiymətləndirib və Qarabağdakı bərpa proseslərinin Suriya üçün nümunə ola biləcəyini söyləyib. Suriyanın müharibədən sonrakı bərpa dövründə Azərbaycanın təcrübəsindən yararlanmaq istəyi, iki ölkə arasındakı əməkdaşlığı daha da dərinləşdirəcək.
Təhsil və mədəniyyət sahələrində də Azərbaycan tərəfi, Suriyalı tələbələrə müxtəlif sahələr üzrə təqaüdlər verməyə və Suriyada yerləşən mədəni irs abidələrinin bərpasına dəstək göstərməyə hazır olduğunu bildirib. Bu təşəbbüslər, iki xalq arasında humanitar və mədəni bağların möhkəmləndirilməsinə xidmət edir.
Bu səfər Azərbaycanın yalnız humanitar yardım edən bir ölkə deyil, eyni zamanda qarşılıqlı hörmət və maraqlar əsasında möhkəm tərəfdaşlıq qurmaq istədiyini nümayiş etdirir. Bu addım regional və beynəlxalq miqyasda böyük rezonans doğurmuş, Suriyanın regiona yenidən dönüşünü və Azərbaycanın yüksələn regional rolunu ortaya qoymuşdur.
Suriya Türkmənləri: Mədəni və Siyasi Körpü
Suriya Türkmənləri, Azərbaycanla Suriya arasında əməkdaşlıqda mərkəzi rol oynayır. Türkmənlər Azərbaycan xalqı ilə dil, din və mədəniyyət baxımından yaxın əlaqələrə malikdir və Suriyanın müxtəlif bölgələrində yaşayırlar. Bu reallıq, iki ölkə arasında mədəni və siyasi dialoqun inkişafına zəmin yaradır.
Türkmən cəmiyyəti, xüsusilə təhsil və mədəni proqramlar vasitəsilə qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlığı gücləndirmək potensialına sahibdir. Eyni zamanda iqtisadi və ticarət əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi və siyasi etimadın qurulmasında da fəal rol oynaya bilər.
Bu baxımdan, Türkmənlər iki xalq arasında "yumşaq gücün” vacib elementi olmaqla, mövcud əməkdaşlığın dərinləşdirilməsində əsas açar mövqedədir.
Bu səfər, Yaxın Şərq və Qafqaz bölgəsində yeni və çevik əməkdaşlıq modellərinin ortaya çıxdığı bir mərhələdə baş tutmuşdur. Suriyanın Türkiyə ilə yaxınlaşmasının artması və Asiya ölkələri ilə diplomatik əlaqələrini genişləndirməsi, Azərbaycanı regional əməkdaşlıqda strateji mövqeyə gətirir.
Əgər enerji, sərmayə və yenidənqurma sahələrində konkret razılaşmalar əldə olunarsa, bu üçtərəfli – Suriya, Türkiyə və Azərbaycan arasında yeni əməkdaşlıq oxu formalaşa bilər. Bu model, tarixi münaqişələr və ideoloji baryerlərin fövqündə, coğrafi, mədəni və iqtisadi bağlar üzərində qurulacaq.
Belə əməkdaşlıq bölgə sülhünə və iqtisadi inkişafına töhfə verərək, güc balansını dəyişdirə bilər.
Çağırışlar və Gələcəyə Baxış
Prezident Əl-Şəraanın Azərbaycana səfəri təkcə simvolik diplomatik addım deyil, eyni zamanda Suriyanın müharibədən sonrakı dövrdə xarici siyasətində praqmatik dönüşün göstəricisidir. Bu səfərlə bərpa və inkişaf üçün güclü tərəfdaş axtarışı ön plana çıxır.
Türkmənlərin mövcudluğu iki ölkə münasibətlərində strateji dayaq rolunu oynayır. Türkmənlər, Azərbaycanla olan mədəni əlaqələri və siyasi yaxınlıqları sayəsində bu prosesə əlavə dinamika qazandırır.
Lakin bu əməkdaşlığın qarşısında bəzi çətinliklər də var: beynəlxalq aktorların narahatlıqlarının aradan qaldırılması, davamlı iqtisadi və siyasi dəstəyin təmin olunması, eləcə də Suriyada müharibənin yaratdığı dağıntıların bərpası zərurəti.
Niyə Məhz Azərbaycan?
Prezident Əl-Şəraanın Asiyada ilk dayanacaq kimi Azərbaycanı seçməsi bir neçə əsas səbəblə izah olunur:
- Beynəlxalq platformalarda qarşılıqlı suverenlik və daxili işlərə qarışmamaq prinsipləri üzrə əldə olunmuş razılıq siyasi münasibətlərin möhkəm təməlini təşkil edir.
- Tarixi və mədəni bağlar, xüsusilə Suriyadakı türkmən varlığı və ortaq mədəni irs – məsələn, Hələbdəki İmadəddin Nəsimi türbəsi.
- Türkiyə–Azərbaycan–Suriya arasında formalaşan regional ittifaq, davamlı əməkdaşlığın yolunu açır.
- Dərinləşən enerji böhranı fonunda Azərbaycan, Suriya üçün alternativ və strateji enerji mənbəyidir.
- Azərbaycanın Qarabağ zəfəri sonrası bölgədə nüfuzunun artması və bunun yaratdığı siyasi fürsətlər.
Əhməd Əl-Şəraanın Bakı səfəri təkcə diplomatik protokol çərçivəsində dəyərləndirilmir; bu, həm də Suriyanın xarici siyasətində yeni bir istiqamətin işarəsidir. Bu yanaşma, təcrid divarlarını aşaraq, qarşılıqlı maraqlara və iqtisadi inteqrasiyaya əsaslanan tərəfdaşlıqların qurulmasına yönəlib. Bu baxımdan, Suriya Türkmənlərinin mövcudluğu artıq təkcə "etnik azlıq" deyil, ortaq tarix və duyğulara sahib xalqlar arasında körpü rolunu oynayan strateji bir vasitədir.
Bəs bu səfər bölgədə yeni bir geosiyasi düstur üçün qığılcım ola bilərmi? Suriya Türkmənləri bu yeni mərhələnin qurucularından biri ola bilərmi?
Bu sualların cavabını yalnız qarşıdakı günlər göstərəcək.
