BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
İran inqilabının qələbə çaldığı ilk günlərdən etibarən, inqilabın liderləri və şahın devrilməsindən sonra qurulan cümhuriyyətin qurucuları, onu ideoloji və inanc sistemlərinin əsas dayağı kimi çox mühüm və özəl bir yerə yerləşdirdilər.
Bu gün bir çoxları hesab edir ki, "Əqsa tufanı" əməliyyatının regional siyasi vəziyyəti dəyişdirməkdə uğursuz olması, Livanda Hizbullahın məğlubiyyəti və Tehranın əvvəlcə nüvə məsələsi, sonra isə bölgədəki rolu və müttəfiqlərinin gələcəyi ilə bağlı amerikalılarla danışıqlara məcbur olması İranın müdafiə mövqeyində sıxışıb qalmasına səbəb olub və bu, rejimin bütün gələcəyini təhlükə altına sala bilər.
"İslam Respublikasının" və onun "Vilayəti Fəqih"
nəzəriyyəsinə əsaslanan rejiminin davamlılığı İran siyasi
düşüncəsində ən yüksək prioritetə malikdir. Çünki bu sistem imamət
ideologiyası ilə, yəni on ikinci imam Məhəmməd ibn Həsən
Əsgərinin qayıdışına olan inamla bağlıdır. Həmçinin şiə fiqhini
erkən dövrlərdə qarşılaşdığı siyasi hakimiyyət və imamət
məsələlərindəki çıxılmaz vəziyyətdən çıxarmağa çalışmışdır.
Bu təməl üzərində ölkə daxilində və xaricində geniş maraq
şəbəkələri qurulmuş, müxtəlif istiqamətlərdə ittifaqlar və
düşmənliklər formalaşdırılmışdır.
İnternetdə İranın bir çox müttəfiqlərinin, xüsusilə də "Hizbullahın sabiq baş katibi Həsən Nəsrullahın bir çox çıxışları yayılıb. Bunların bir qismi XX əsrin 80-ci illərindəki ideoloji sərtlik dövrünə, bir qismi isə bir neçə il əvvələ aiddir. Bu çıxışlarda "İran İslam Respublikasına" və onun "Vilayəti Fəqih" prinsipinə tam sadiqlik vurğulanır. Vilayəti Fəqihə əsasən, İmamın qeyb dövründə onun nümayəndəsi olan fəqihə tam itaət vacibdir.
Məlumdur ki, bu "mütləq vilayət" nəzəriyyəsi, yəni İmamın nümayəndəsinin siyasət, təhlükəsizlik və xarici əlaqələr də daxil olmaqla bütün ictimai sahələrə hakim olması, bütün şiə dini liderləri tərəfindən qəbul edilməmişdir. Onun sərhədləri və izahları müxtəlifdir. Bəzi alimlər "xalqın özünə vilayəti" və ümumi vilayətin icraedici hakimiyyətə şamil olunmaması fikrini irəli sürüblər.
Hər halda, İranın hazırkı müdafiə mövqeyi daxili sabitlik məsələsini də əhatə edir. İranın bəzi siyasətçiləri bildirirlər ki, əgər ABŞ genişmiqyaslı hücum edərək İranın nüvə obyektlərini məhv etməyə cəhd etsə, rejimin devrilməsi riski yarana bilər. Bu, eyni zamanda, ölkə daxilində iqtisadi və sosial vəziyyətin pisləşməsinə qarşı kütləvi etirazlar və hərəkətlərlə də üst-üstə düşüb və rejimin devrilməsi təhlükəsini artırır.
"Vilayəti Fəqih" nəzəriyyəsinin ideoloqlarına görə, ilahi iradəni təmsil edən bu rejimin süqutu, həmin iradənin dəyişdiyini göstərərdi və nəticədə rejimin daşıdığı müqəddəs missiya sona çatardı.
Halbuki İranın diplomatları və siyasətçiləri amerikalılarla danışıqlarda sistemlərinin ideoloji tərəflərini ön plana çıxarmır, özlərini sıradan bir dövlətin nümayəndələri kimi aparır, yəni milli maraqlarını qoruyan dövlət funksionerləri kimi çıxış edirlər. Bununla belə, İran daxilində rejimin mövcudluğunu qorumağın digər bütün maraqlardan üstün tutulduğu səslər də var. Bu, 46 ildir hökm sürən sistemin dayaqlarının dağılmasından ehtiyatlanmaqdan irəli gəlir.
Bu kontekstdə, Fələstin məsələsinin İranın gələcək çıxışlarında tutacağı yerə də diqqətlə baxmaq lazımdır. Çünki Qəzza, Livan və Suriyada məğlubiyyətlər "müqavimət oxu" ideyasına ciddi zərbə vurmuşdur.
Digər tərəfdən, İranın gələcəkdə də bölgədə qalacağına şübhə
yoxdur – istər indiki hakimiyyət olsun, istərsə də gələcəkdə başqa
bir siyasi rejim. İranın bu bölgədə mövcudluğunu coğrafi-strateji
mövqeyi, tarixi irsi və demoqrafik çəkisi müəyyənləşdirir. Bu
baxımdan, İranın təsiri şəxslərdən və hökumətlərdən asılı olmayaraq
davam edəcəkdir.
Bu, Türkiyə, Çin, Hindistan, Almaniya və Misir kimi tarixi və
regional güc mərkəzləri üçün də keçərlidir.
İstisna təşkil edən ölkələrdən biri Birləşmiş Ştatlardır, çünki onu Atlantik və Sakit okeanlar təbii sərhədlərlə dünyadan ayırır. Amma ABŞ da İkinci Dünya Müharibəsindən sonra özünün könüllü şəkildə qlobal rolunu qəbul etmişdir.
Beləliklə, indiki ABŞ–İran danışıqları, bəzilərinin hesab etdiyi kimi, sadəcə adi danışıqlar deyil, İran rejiminin özünü qorumaq və sağ qalmaq üçün apardığı mübarizənin bir hissəsidir – bu isə bəzi köhnə müttəfiqləri və agentləri qurban vermək bahasına belə olsa.
Çünki "İmam Mehdinin gəlişi üçün zəmin hazırlamaq" kimi böyük dini-siyasi iddialar artıq gündəmdə deyil.
