BAKI, AzerVoice, Orxan Qədirzadə
Əlcəzair parlamenti Fransanın ölkədəki müstəmləkəçilik dövrünü cinayət kimi tanıyan qanunu yekdilliklə qəbul edib. Qanunda Fransanın Əlcəzairdəki müstəmləkəçilik fəaliyyəti nəticəsində baş verən hadisələrə görə hüquqi məsuliyyət daşıdığı bildirilir, həmçinin rəsmi üzrxahlıq və təzminat tələbləri irəli sürülür.
AzerVoice-un məlumatına görə, səsvermə zamanı deputatlar milli bayrağın rənglərini əks etdirən şərflərlə parlament zalında ayağa qalxaraq qanunun qəbulunu alqışlayıblar. Qanun mətnində Fransanın “Əlcəzairdəki müstəmləkəçilik keçmişinə və onun törətdiyi faciələrə görə hüquqi məsuliyyət daşıdığı” qeyd olunub.
Qərar Əlcəzair və Fransa arasında münasibətlərin ciddi diplomatik böhran mərhələsində olduğu bir vaxta təsadüf edir. Analitiklərin fikrincə, bu addım əsasən simvolik xarakter daşısa da, siyasi baxımdan əhəmiyyətlidir.
Əlcəzair parlamentinin sədri Brahim Buğali səsvermədən əvvəl dövlət xəbər agentliyi APS-ə bildirib ki, qanun “Əlcəzairin milli yaddaşının nə silinə, nə də müzakirə predmeti edilə biləcəyinə dair həm daxili, həm də xarici auditoriyalara açıq mesaj” verir.
Qanunda Fransanın müstəmləkəçilik dövründə törətdiyi cinayətlər sırasında nüvə sınaqları, məhkəməsiz edamlar, fiziki və psixoloji işgəncələr, həmçinin təbii sərvətlərin sistemli şəkildə talan edilməsi sadalanır. Sənəddə vurğulanır ki, Fransa müstəmləkəçiliyinin səbəb olduğu bütün maddi və mənəvi zərərlərə görə tam və ədalətli kompensasiya Əlcəzair dövləti və xalqının ayrılmaz hüququdur.
Fransanın Əlcəzair üzərində 1830–1962-ci illəri əhatə edən hakimiyyəti iki ölkə arasında münasibətlərdə uzun müddətdir həssas mövzu olaraq qalır. Bu dövr kütləvi qırğınlar, deportasiyalar və 1954–1962-ci illərdə baş vermiş qanlı müstəqillik müharibəsi ilə xarakterizə olunur.
Əlcəzair tərəfi müharibə nəticəsində 1,5 milyon nəfərin həlak olduğunu bildirir. Fransalı tarixçilər isə ölənlərin sayını ümumilikdə 500 min nəfər olaraq qiymətləndirir, onlardan təxminən 400 mininin Əlcəzair vətəndaşı olduğunu qeyd edirlər.
Fransa Prezidenti Emmanuel Makron daha əvvəl Fransanın Əlcəzairdəki müstəmləkəçilik siyasətini “insanlığa qarşı cinayət” kimi xarakterizə etsə də, rəsmi üzrxahlıq etməyib.
Fransa Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Paskal Konfavre isə ötən həftə qanun layihəsi ilə bağlı suala cavab olaraq, digər ölkələrdə gedən siyasi müzakirələrə münasibət bildirməyəcəklərini deyib.
Böyük Britaniyanın Ekseter Universitetində müstəmləkəçilik tarixi üzrə araşdırmaçı Hosni Kituni bildirib ki, bu qanunun beynəlxalq hüquqi qüvvəsi yoxdur və Fransa üçün hüquqi öhdəlik yaratmır. Onun sözlərinə görə, sənədin əsas əhəmiyyəti siyasi və simvolik xarakter daşımasıdır və Fransa ilə münasibətlərdə tarixi yaddaş baxımından yeni mərhələnin başlandığını göstərir.