BAKI, AzerVoice, Orxan Qədirzadə

İsrail ordusunun Qəzza müharibəsində süni intellekt sistemlərindən genişmiqyaslı istifadəsi hədəf seçimi prosesini sürətləndirib və müasir döyüş konsepsiyasını köklü şəkildə dəyişib. AzerVoice xəbər verir ki, mütəxəssislər bu müharibəni avtomatlaşdırılmış hərbi texnologiyaların tarixində dönüş nöqtəsi kimi qiymətləndirirlər.

Məlumatlara görə, İsrail geniş məlumat bazaları, üz tanıma sistemləri, qərar dəstəkləyən alqoritmlər və avtomatlaşdırılmış hədəf seçimi proqramları vasitəsilə minlərlə hədəfi müəyyənləşdirib. Araşdırmalarda qeyd olunur ki, bu sistemlər böyük sürətlə qərarlar verib və prosesdə insan nəzarəti minimal səviyyədə qalıb.

İlk günlərdə ordunun gündə minədək hava zərbəsi endirdiyi, dekabr ayına qədər isə 10 min hava hücumu həyata keçirdiyi bildirilir. Qəzzada dağıntı səviyyəsinin II Dünya Müharibəsində Drezden, Hamburq və Köln bombardmanları ilə müqayisə edilməsi bu intensivliyin miqyasını göstərir.

İsrail hərbçilərinin açıqlamalarına görə, müharibədən öncə minlərlə potensial hədəfi əhatə edən geniş “hədəf bankı” yaradılıb. +972 jurnalının araşdırmaları göstərir ki, “The Gospel” adlı sistem binaları, “Lavender” isə fərdləri avtomatik olaraq hədəf kimi seçib. Mənbələrə görə, sistem 37 min şəxsi və onların yaşayış ünvanlarını hədəf olaraq işarələyib.

“Where’s Daddy?” adlı proqram isə həmin şəxslərin yerini real vaxtda izləyib və onların evdə olduğu an barədə siqnal göndərib. Araşdırmada qeyd olunub ki, bəzi hallarda aşağı rütbəli hədəflər üçün 15–20, yüksək rütbəli hədəflər üçün isə 100-dək mülki şəxsin öldürülməsi “qəbul edilə bilən itki” kimi qiymətləndirilib.

Mütəxəssislər bildirirlər ki, bəzi hədəflər üçün qərar təsdiqlənənədək cəmi 20 saniyə vaxt sərf olunub və bu, insan nəzarətinin faktiki olaraq zəifləməsinə səbəb olub.

İsrail tərəfi bildirir ki, süni intellekt sistemləri yalnız identifikasiya prosesini dəstəkləyir və hər bir hədəf insan tərəfindən ayrıca təsdiqlənir. Lakin beynəlxalq hüquq üzrə mütəxəssislər bunun praktiki olaraq mümkün olmadığını deyir.

Mütəxəssis Asaf Lubinin sözlərinə görə, böyük həcmdə hədəf axını insanın hüquqi və operativ nəzarət imkanını məhdudlaşdırıb: “Bu prosesə lazımi təhlil və sualvermə mərhələləri daxil olmayıb.”

Digər ekspertlər isə süni intellekt platformaları mövcud hərbi fəaliyyət modelini sadəcə sürətləndirib və nəticələrin əsasən siyasi qərarlardan irəli gəldiyini vurğulayıb.

Mütəxəssislər bildirirlər ki, Qəzza müharibəsində inkişaf etdirilən texnologiyalar gələcəkdə işğal altındakı ərazilərdə nəzarətin daha da sərtləşdirilməsinə gətirib çıxara bilər. Digital hüquqlar üzrə təşkilatlar bu prosesə “avtomatlaşdırılmış aparteid” adını verib.

Süni intellektə əsaslanan izləmə, biometrik nəzarət, kütləvi məlumat çıxarışı və avtomatlaşdırılmış hədəfləmə sistemlərinin münaqişədən sonra gündəlik idarəetməyə inteqrasiya ediləcəyi ehtimal olunur.

Media məlumatına görə, Microsoft 2024-cü ildə bəzi xidmətləri Unit 8200 bölməsinə bağlayıb. Ekspertlər bildirirlər ki, beynəlxalq texnologiya şirkətlərinin bu sistemlərə inteqrasiyası gələcək müharibələrdə özəl sektorun rolunu artıracaq.

Qəzza müharibəsində on minlərlə insanın həlak olması fonunda ekspertlər bunun qlobal miqyasda hərbi etik normalara təsir edəcəyini bildirirlər. Lubinin sözlərinə görə, hazırkı vəziyyət “müharibə qaydalarını yenidən müəyyənləşdirəcək kritik an”dır.