BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Beynəlxalq sosiologiya sahəsində XX əsrin əvvəllərindən bu yana, müharibələrlə daxili ictimai birliyin bir-birini gücləndirən əlaqəsi olduğu vurğulanır. Bu fikrin əsas dayaqlarından biri amerikalı sosioloq Lüis Kozerin 1956-cı ildə nəşr etdiyi “Münaqişənin funksiyaları” adlı kitabında yer alan nəzəriyyəsidir. Kozerə görə, xarici təhdidlər və münaqişələr cəmiyyətin daxilindəki parçalanmaları azaldır, bir növ “sosial atmosferi təmizləyir” və kollektiv həmrəyliyi gücləndirir.
Bəzi ölkələr bu nəzəriyyədən siyasi alət kimi istifadə edib. Məsələn, Misirdə 1967-ci il müharibəsindən xeyli əvvəl daxili birliyin formalaşdırılmasına çalışılmışdı. Lakin İsrailin bugünkü vəziyyəti bu ümumi qaydadan kəskin şəkildə fərqlənir. İsrail cəmiyyəti son bir ildən artıq müddətdə dərin və çoxqatlı daxili parçalanma yaşayır və müharibə bu parçalanmanı azaltmaq əvəzinə daha da dərinləşdirir.
Dindar və dünyəvilər arasındakı qarşıdurma: “Haredim” məsələsi
İsraildə dindarlarla dünyəvi kəsim arasında tarixi gərginlik mövcuddur. Bu qarşıdurma 2023-cü ilin əvvəlində hazırkı hökumətin qurulması ilə daha da gücləndi. Xüsusilə “haredim” qruplarının hərbi xidmətə çağırılması ətrafında yaranan gərginlik, bu gedişatı daha da qızışdırdı.
İsrail dövlətinin yaranmasından bəri ultra dindar icmalar dünyəvi partiyalarla əldə edilmiş kompromislə hərbi xidmətdən azad edilib və dövlət büdcəsindən dini təhsil müəssisələrinə dəstək alıblar. Lakin bu balans 7 oktyabr hadisələri və ardınca başlayan genişmiqyaslı müharibə ilə pozulub. Müharibənin uzanması səbəbindən orduya yeni qüvvələr lazım gəlir və bu kontekstdə “haredim”in də cəlb edilməsi məsələsi gündəmə gəlib.
Baş nazir Netanyahunun koalisiya ortaqları – “Şas” və “Hadegel HaTora” partiyaları – buna kəskin şəkildə qarşı çıxır. Bu səbəbdən hökumət rəsmi qanunvericilik əvəzinə çağırış məktubları ilə kifayətlənib. Lakin cavab çox zəif olub, bu isə cəmiyyətin daxilində ciddi böhrana səbəb olur.
Sivil-hərbiçilər arasında qarşıdurma: Ordunun etimadsızlığı
İsraildə nadir hallarda vətəndaş hökumət və hərbi qurumlar arasında açıq qarşıdurma yaşanır. Lakin müharibənin uzanması və məqsədlərin qeyri-müəyyənliyi səbəbilə bu dəfə ordunun baş qərargah rəisi Hertsi Halevi ilə hökumət arasında ciddi fikir ayrılıqları meydana gəldi.
Ordu rəhbərliyi bir neçə dəfə hökumətin qeyri-aydın strategiyasını tənqid edib. Hərbi əməliyyatların konkret məqsədsiz şəkildə eyni ərazilərdə təkrar aparılması, komandirlərin və əsgərlərin narahatlığını artırıb. Nəticədə bir sıra yüksək rütbəli şəxslər, o cümlədən cənub komandanı Yaron Finkelman və Şabak rəhbəri Ronen Bar istefa veriblər.
Mart ayında Eyal Zamirin yeni rəis təyin olunması müəyyən sakitlik yaratsa da, problemlər struktur olaraq qalmaqdadır. Siyasi rəhbərliklə hərbi strukturlar arasında bu cür ziddiyyət, müharibənin İsraildə birləşdirici gücə çevrilmədiyini göstərir.
Siyasi parçalanma
Bütün bunlarla yanaşı, İsrail siyasi sistemində də görünməmiş böhran yaşanır. Hökumət və müxalifət arasındakı münasibətlər rekord dərəcədə gərgindir. Parlament – Knesset – faktiki olaraq siyasi toqquşma meydanına çevrilib və tərəflər bir-birini eşitmir.
Bu, İsrail tarixində müharibə dövründə ilk belə haldır. Keçmişdə, istər 1967-ci ildə olduğu kimi milli birlik hökumətləri qurulurdu, istərsə də mövcud hökumətlər ətrafında cəmiyyət birləşirdi. Lakin bu dəfə nə siyasi, nə də sosial konsensus mümkündür.
İki əsas mübahisə cəmiyyəti daha da parçalayır: birincisi, müharibənin əsas məqsədinin nə olduğu ilə bağlıdır. Müxalifət və bir çox vətəndaş cəmiyyət təşkilatları əsirlərin azad olunmasını prioritet kimi görür. Hökumət isə qətiyyətlə “Həmasın tamamilə məhvini” əsas məqsəd elan edir.
İkinci mübahisə isə müharibənin uzanmasının səbəbləri ilə bağlıdır. Müxalifətə görə, bu, yalnız hərbi-texniki səbəblərlə izah oluna bilməz – baş nazir Netanyahunun şəxsi siyasi motivləri, yəni vəzifədən getməkdən və hüquqi mühakimədən yayınmaq arzusu bu uzanmanı şərtləndirir.
Müharibə birləşdirmir – parçalayır
İsrail nümunəsi klassik sosioloji qanunlara tərsdir: burada müharibə cəmiyyəti birləşdirmək əvəzinə parçalayır. Dini qarşıdurma, hərbi-siyasi fikir ayrılığı və dərinləşən siyasi böhran fonunda İsrail bu gün istisnai bir nümunədir – müharibənin təbii funksiyasının gerçəkləşmədiyi, əksinə, parçalanmanı dərinləşdirdiyi nadir cəmiyyət.
Bu vəziyyət, təkcə İsrailin daxili sabitliyi deyil, həm də onun regiondakı mövqeyi və gələcək təhlükəsizlik arxitekturası üçün ciddi suallar yaradır.
