Dünyanın Ən Kiçik Ölkələrindən biri: Tuvalunun Hekayəsi

BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi

Tuvalu Sakit Okeanın cənub hissəsində, Avstraliya ilə Havay adaları arasında yerləşən bir ada ölkəsidir. O, Mikroneziya regionuna daxildir və 9 kiçik atoldan (mərcan adasından) ibarətdir. Bu adalardan 3-ü (Nanumea, Nui və Niutao) korall atolları, digərləri isə adacıqlar zənciridir. Tuvalu, coğrafi baxımdan dünyanın ən ucqar və izolyasiya olunmuş ölkələrindən biridir.

Ərazisi nə qədərdir?

Tuvalunun ümumi sahəsi cəmi 26 kvadrat kilometrdir, bu da onu dünyada sahə baxımından dördüncü ən kiçik ölkə edir.
Ölkə okeanın səviyyəsinə çox yaxın yerləşdiyindən (ortalama hündürlük 2 metrdir) iqlim dəyişikliyi və dəniz səviyyəsinin qalxması səbəbilə ciddi təhlükə altındadır. Ən böyük adası Funafuti adlanır və burada paytaxt da yerləşir.

Etnik tərkibi

Tuvalunun əhalisi təxminən 11.000 nəfərdir (2025-ci ilin məlumatına görə).
Əhalinin təqribən 96%-i Polineziyalılardan ibarətdir. Onlar, tarixi baxımdan Polineziya adalarından köç etmiş insanlardır.
Kiçik bir azlıq isə Mikroneziya mənşəlidir. Ölkədə irqi və etnik müxtəliflik çox azdır, demək olar ki, hamı eyni dilə və adət-ənənələrə malikdir.

Dini tərkibi

Tuvaluda din çox mühüm rol oynayır. Əhalinin böyük əksəriyyəti (təxminən 97%-i) Tuvalu Kilsəsinə (Protestant, yəni Kalvinçi məzhəb) mənsubdur.
Qalan azlıq katoliklər, adventistlər, yeddinci gün adventistləri və bəzi digər xristian təriqətlərinə bağlıdır.
Ölkədə dini azadlıq olsa da, digər dinlər çox yayılmayıb və cəmiyyətin sosial strukturu əsasən xristianlıq üzərində qurulub.

Dövlət sistemi

Tuvalu konstitusiyalı monarxiya və parlamentli respublika sisteminə malikdir:

• Dövlət başçısı Böyük Britaniya kralıdır (hazırda kral III Çarlz).

• Kralı ölkədə General-qubernator təmsil edir.

• İcra hakimiyyəti Baş nazirin rəhbərlik etdiyi kabinetə məxsusdur.

• Qanunverici orqan isə birpalatalı Parlamentdir (15 üzvdən ibarət).

• Tuvalu İngiltərənin təsiri altında müstəmləkə olmuş və 1978-ci ildə müstəqilliyini əldə etmişdir.

Pul vahidi

Tuvaluda iki pul vahidi işlənir:

• Avstraliya dolları (AUD) – gündəlik dövriyyədə əsas valyutadır.

• Tuvalu dolları (TVD) – rəsmi valyutadır, lakin yalnız məhdud miqdarda və bəzi yerli simvolik pullarla ifadə edilir.

Tuvalu iqtisadiyyatı

Tuvalunun iqtisadiyyatı çox sadə və asılıdır:

• Əsas gəlir mənbələri balıqçılıq, kiçik əkinçilik (xüsusən kokos qozası və taro bitkisi) və xarici yardımlardır.

• Ölkə həmçinin .tv domeninin (internet ünvanı) istifadəsi hüququndan gəlir əldə edir. Bu, televiziya şirkətləri tərəfindən alınır və Tuvaluya əhəmiyyətli valyuta gəliri gətirir.

• Sakinlər çox zaman Avstraliya və Yeni Zelandiyaya işləmək üçün miqrasiya edirlər.

• Turizm sektoru çox zəif inkişaf edib, çünki infrastruktur (otel, yol və nəqliyyat) məhduddur.

Əsas iqtisadi çətinliklər:

• İqlim dəyişikliyi və dəniz səviyyəsinin artması

• Təbiət fəlakətləri (tufanlar, su basqınları)

• Məhdud təbii resurslar və kənd təsərrüfatı torpaqlarının azlığı

Hansı dildə danışılır?

Rəsmi dillər:

• Tuvalu dili – əhalinin ana dilidir, Polineziya dilləri ailəsinə aiddir.

• İngilis dili – rəsmi sənədlərdə və dövlət idarələrində istifadə olunur.

Əhalinin gündəlik həyatda əsas danışıq dili Tuvalu dilidir, ingilis dili isə daha çox təhsil və hökumət işlərində istifadə olunur.

Tuvaluda islam və müsəlmanlar

Tuvaluda müsəlman əhali çox azdır.

• Müsəlman icması demək olar ki, yoxdur.

• Bəzi hesabatlara görə cəmi bir neçə müsəlman ailə yaşaya bilər.

• İslam dini Tuvalu cəmiyyətində nəzərə çarpacaq dərəcədə təsirə malik deyil.

• Əsas dinlər tamamilə xristianlıq çərçivəsindədir.

Həmsərhəd ölkələr

Tuvalu yalnız okeanla əhatə olunub, quru sərhədi olan bir ölkə deyil.
Ən yaxın qonşuları (okeanla aralanmış) bunlardır:

• Kiribati

• Fici

• Samoa

• Tonga

Bu ölkələrə su və hava yolu ilə səfər etmək mümkündür.

Tuvaluda səhiyyə sistemi

• Ölkənin əsas səhiyyə müəssisəsi Princess Margaret Hospital adlanır və Funafuti adasında yerləşir.

• Səhiyyə xidmətləri sadə və əsas tibbi xidmətlərlə məhdudlaşır (məsələn, ilkin müalicə, vaksinasiya və əsas tibbi xidmətlər).

• İxtisaslı tibbi müalicə və ya cərrahiyyə əməliyyatları üçün adətən xəstələr Avstraliya və ya Ficiyə göndərilir.

• Səhiyyə sektoru xarici yardım və dəstək proqramlarına çox bağlıdır.

Tuvalu ən yayğın cinayətlər

Tuvalu dünyanın ən təhlükəsiz ölkələrindən biridir:

• Ağır cinayətlər (qətl, silahlı basqın) demək olar ki, baş vermir.

• Ən çox rast gəlinən cinayətlər:

  Kiçik oğurluq halları
  İçki istifadəsi nəticəsində yaranan mübahisələ
  Ailə daxili zorakılıq hadisələri

• Polis qüvvələri sadədir, ciddi hərbi qüvvə və ya təhlükəsizlik strukturu yoxdur.

Tuvalu mədəniyyəti

Tuvalunun mədəniyyəti Polineziya ənənələri üzərində qurulub. Əhali kollektiv yaşamağa üstünlük verir, cəmiyyət güclü ailə və icma bağlarına əsaslanır.
Ənənəvi həyat tərzində:

• Balıqçılıq və kokos yığımı əsas məşğuliyyətlərdir.

• Əhali arasında qonaqpərvərlik yüksək dəyərləndirilir.

• Ənənəvi mərasimlər və festivallar cəmiyyət həyatının vacib hissəsidir.

• Qadınlar və kişilər özünəməxsus rollara malikdirlər: kişilər əsasən balıqçılıq və tikinti işləri ilə, qadınlar isə yemək hazırlamaq, uşaq tərbiyə etmək və sənətkarlıqla məşğul olurlar.

Mədəniyyətin qorunması üçün bir çox yerli təşəbbüslər var. Xüsusilə gənclərin milli rəqs və musiqi ənənələrinə yiyələnməsi üçün proqramlar həyata keçirilir.

Ənənəvi geyimləri

Ənənəvi geyimlər çox sadə və funksionaldır:

• Kişilər çox vaxt lava-lava (parça ətək) geyinirlər. Bu, həm gündəlik, həm də rəsmi tədbirlərdə istifadə olunur.

• Qadınlar isə çox vaxt rəngarəng ətəklər və üst geyimlər geyir, bəzi festivallarda isə daha bəzəkli və əl işi naxışlı paltarlar istifadə edilir.

• Geyimlərdə tez-tez yerli materiallardan (məsələn, kokos yarpaqları) hazırlanmış aksesuarlar və baş bəzəkləri olur.

Avropa təsiri nəticəsində şəhərlərdə daha çox müasir geyimlərə keçid var, lakin bayram və mərasim günlərində ənənəvi geyimlər qorunub saxlanılır.

Musiqisi və rəqsləri

Musiqi və rəqs Tuvalu mədəniyyətində çox mühüm yer tutur:

• Ənənəvi rəqs növü fatele adlanır. Fatele, ritmik mahnı oxumaq və bədən hərəkətləri ilə müşayiət olunur.

• Mahnılar əsasən tarixi hadisələri, qəhrəmanlıq hekayələrini və təbiətə bağlılığı əks etdirir.

• Rəqslər zamanı bədən hərəkətləri, əl jestləri və ritmik ayaq döymələri vacib elementlərdir.

• Mahnı və rəqslər həm dini mərasimlərdə, həm də əyləncə tədbirlərində icra olunur.

• Tuvaluda musiqi çox vaxt yerli alətlərsiz, sadəcə insan səsi və ritmlə icra edilir.

Mədəni tədbirlər zamanı rəqslər, əl işləri və xalq nağılları təqdim olunur, bu da həm yerli əhali, həm də azsaylı turistlər üçün maraqlı tamaşa olur.

İqlim dəyişikliyi səbəbilə qarşılaşdığı təhlükələr

Tuvalu dünyada iqlim dəyişikliyindən ən çox təsirlənən ölkələrdən biridir:

• Ölkə dəniz səviyyəsindən cəmi 2-3 metr hündürlükdədir, buna görə də okean səviyyəsinin qalxması Tuvalunu tamamilə su altında qalmaq riski ilə üz-üzə qoyur.

• Tufanlar, daşqınlar və torpaq eroziyası adaların yaşayış üçün yararlı sahələrini daraldır.

• İçməli su qaynaqları duzlu suyun basqını ilə çirklənir.

• Əkin sahələri duzlanır və qida təhlükəsizliyi üçün böyük risk yaranır.

• Ekoloji köç: Tuvaluda artıq bəzi ailələr Avstraliya və Yeni Zelandiya kimi ölkələrə iqlim səbəbiylə köç etməyə başlayıb.

Tuvalunun baş naziri və hökuməti beynəlxalq platformalarda tez-tez çıxış edərək dünya ölkələrini iqlim dəyişikliyi ilə bağlı tədbir görməyə çağırır.

Hökumətin gördüyü tədbirlər

Tuvalu hökuməti iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün bir sıra addımlar atır:

• Beynəlxalq diplomatiya: Tuvalu BMT və digər beynəlxalq təşkilatlarda iqlim dəyişikliyi mövzusunda səsini ucaldan ölkələrdən biridir.

• Adaptasiya proqramları: Yağış sularının yığılması üçün yeni sistemlər qurulub, duzlu suyun təsirini azaltmaq üçün texniki tədbirlər görülür.

• Təhlükəsizlik planları: Əhali üçün fəlakətlərə hazırlıq proqramları hazırlanır.

• Ekoloji maarifləndirmə: Məktəblərdə və icmalarda iqlim dəyişikliyi haqqında təlim proqramları həyata keçirilir.

• Köç planları: Hökumət alternativ olaraq müəyyən sayda insanın təhlükəsiz ölkələrə köçürülməsi üçün planlar hazırlayıb.

• Bərpa olunan enerji: Günəş enerjisindən istifadənin artırılması üçün layihələr həyata keçirilir.

Buna baxmayaraq, Tuvalunun gələcəyi hələ də qeyri-müəyyəndir və iqlim dəyişikliyi onların varlığı üçün ən böyük təhlükə olaraq qalır.