BAKI, AzerVoice
Uqanda — Şərqi Afrikada yerləşən, zəngin etnik və dini müxtəlifliyə, gənc əhaliyə, təbii resurslara və eyni zamanda sosial-siyasi çağırışlara malik bir ölkədir.
Uqanda Şərqi Afrikada, Ekvator xətti üzərində yerləşir. Ümumi sahəsi təxminən 241,038 kvadrat kilometr təşkil edir. Quru sərhədlərinin uzunluğu təqribən 2,698 km-dir və aşağıdakı ölkələrlə həmsərhəddir:
- Kenya (şərqdə)
- Tanzaniya (cənubda)
- Ruanda (cənub-qərbdə)
- Konqo Demokratik Respublikası (qərbdə)
- Cənubi Sudan (şimalda)
Ölkənin ən böyük gölü Viktoriya gölüdür və bu, Afrikanın ən böyük şirin su hövzəsidir. Uqanda eyni zamanda Nil çayının başlanğıc nöqtələrindən biridir.
Əhalisi və Etnik Tərkibi
Uqandanın əhalisi 2024-cü ilin sonuna doğru təxminən 48 milyon nəfərə çatıb. Əhali çox gəncdir – orta yaş 16-18 yaş arasındadır. Bu da yüksək doğum səviyyəsi ilə bağlıdır.
Əsas etnik qruplar:
Bantu xalqları: Əhalinin böyük hissəsini təşkil edirlər. Bunlara Baganda, Basoga, Banyankole, Bakiga, Batoro və s. daxildir. Xüsusilə Baganda xalqı mədəni və siyasi baxımdan ən təsirli etnik qrup sayılır.
Nilotiklər: Uqandanın şimal və şimal-şərqində yerləşirlər. Bu qrupa Acholi, Langi, Alur və Iteso xalqları daxildir.
Sudanik və Pygmy mənşəli azsaylı xalqlar da mövcuddur, xüsusilə meşəlik bölgələrdə.
Dini Tərkibi
Uqanda çoxdini və dindar bir ölkədir.
Əhalinin dini mənsubiyyəti aşağıdakı kimidir:
- Xristianlar – təxminən 85%
- Katoliklər: 39%
- Protestanlar (Anglikan və digər): 32%
- Pentecostal və digər evanjelik kilsələr: 14%
- Müsəlmanlar – təxminən 12-14%
Qalan faiz isə ənənəvi Afrika inancları, Hind dinləri və dini inancı olmayan şəxslər təşkil edir.
Müsəlmanların Faiz Nisbəti
Uqandada İslam dini əsasən Sünni məzhəbi üzrə yayılıb.
- Müsəlmanlar əhalinin 12-14%-ni təşkil edir.
- Onların əksəriyyəti ölkənin şərqində və Kampalanın bəzi ərazilərində yaşayır.
- Uqanda İslam Universiteti (Mbale şəhərində yerləşir) ölkədə İslam təhsilinin əsas mərkəzidir.
Paytaxt
Kampala – Uqandanın paytaxtı və ən böyük şəhəridir. Viktoriya gölünün şimal sahilində yerləşir.
- Əhali: təqribən 2 milyondan çox
- İqtisadi, mədəni və siyasi fəaliyyətin mərkəzidir.
- Şəhər həmçinin turizm baxımından da əhəmiyyətlidir (muzeylər, bazarlar, dini abidələr və s.).
Pul Vahidi
Rəsmi pul vahidi Uqanda Şillinqi (UGX)-dir.
1 ABŞ dolları təxminən 3800-3900 UGX arasındadır (2024-cü ilin sonuna uyğun).
Pul vahidi əsasən kağız əskinaslar və metal sikkələr şəklində dövriyyədədir.
Seçki Sistemi
- Uqanda prezidentli respublika sisteminə malikdir.
- Prezident birbaşa ümumi seçkilərlə 5 illik müddətə seçilir.
- Hal-hazırda ölkəni 1986-cı ildən bəri Yoweri Museveni idarə edir.
- Milli Parlament (unicameral) qanunverici orqandır və proporsional sistem əsasında seçilir.
- Seçki prosesləri azadlıq və şəffaflıq baxımından tez-tez tənqid olunur.
“Uqanda” adının mənşəyi
- "Uqanda" adı, tarixi Buganda Krallığından qaynaqlanır.
- Buganda, Viktoriya gölünün şimalında yerləşən ən böyük və təsirli krallıq olub.
- İngilislər kolonial dövrdə bu adı bütün əraziyə tətbiq ediblər və 1962-ci ildə müstəqillik əldə edilərkən bu ad saxlanılıb.
Səhiyyə Sistemi
- Uqanda səhiyyə baxımından bir sıra çətinliklərlə qarşılaşır.
- Dövlət xəstəxanaları pulsuzdur, lakin dərman, avadanlıq və personal çatışmazlığı var.
- Əhali arasında tibbi sığortaya çıxış məhduddur.
- Beynəlxalq yardım və QHT-lər səhiyyədə mühüm rol oynayır (xüsusilə HIV/AIDS və malyariya sahəsində).
- Kənd yerlərində səhiyyə xidmətləri zəif inkişaf edib.
- Anaların və uşaqların ölüm göstəriciləri yüksəkdir.
Ən Çox Yayılan Xəstəliklər
- Malyariya – hər il yüz minlərlə insana təsir edir, uşaq ölümlərinin əsas səbəblərindən biridir
- HİV/AIDS – 1990-cı illərdə ciddi problem idi, son illər mübarizə güclənsə də, hələ də yayğındır
- Tüberküloz (vərəm) – xüsusilə HIV-ə yoluxmuş insanlarda geniş yayılıb
- Qızılca, vəba, Hepatit B və C
- Mədə-bağırsaq infeksiyaları və parazitar xəstəliklər, əsasən su çatışmazlığı səbəbindən
Əsas Siyasi və Hərbi Konfliktlər
- Lord’s Resistance Army (LRA) – Joseph Kony-nin rəhbərliyi ilə şimalda vəhşi qırğınlar və uşaq əsgərlərin istifadəsi ilə tanınan terror təşkilatı. 1987–2010-cu illər arasında minlərlə insan həlak olub.
- Museveni rejiminə qarşı siyasi müxalifət – seçkilərdə saxtakarlıq, mətbuat azadlığının məhdudlaşdırılması, hüquq müdafiəçilərinə təzyiqlər
- Ruanda və Konqo ilə sərhəd təhlükəsizlik məsələləri – regionda silahlı dəstələrin fəaliyyəti davam edir.
Uqandada Kriminal Vəziyyət
- Şəhərlərdə, xüsusilə Kampalada oğurluq və soyğunçuluq halları yayılıb.
- Motosikletli hücumlar ("boda-boda robberies") geniş yayılmış cinayət formasıdır.
- Korrupsiya, xüsusilə polis və dövlət məmurları arasında yüksək səviyyədədir.
- İnsan alveri və narkotik qaçaqmalçılığı – xüsusilə sərhəd bölgələrində rast gəlinir.
- Cinsiyyət əsaslı zorakılıq və ailədaxili zorakılıq da ciddi sosial problemdir.
