BAKI,AzerVoice

İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu bu həftə Ağ Evə, ABŞ prezidentinin və onun Yaxın Şərq məsələlərinə nəzarət üçün təyin etdiyi komandası ilə görüşdü. Bu, Trampın prezidentliyə başlamasından bəri xarici liderlə ilk görüşü idi.

Açıq-aşkar görünür ki, Trampın güclü komandası var və bu komanda İsrailə güclü dəstək verir. Bu isə ABŞ-ın Təl-Əvivə münasibəti və bu məsələlərə nəzarət üçün təyin olunan şəxslərin rolu ilə bağlı suallar doğurur.Xüsusilə Trampın ABŞ-ın Qəzza zolağına nəzarəti ələ alacağı ilə bağlı gözlənilməz bəyanatları və iki dövlətli həllə dəstək verən bir Amerika planının olmaması fonunda suallar cavablardan çoxdur. Bu, Trampın İbrahim Razılaşmalarını genişləndirmək planını davam etdirməsi üçün açıq-aşkar bir maneədir.

ABŞ Qəzzanın “sahibi” olur…

Trampın qarışıq və mübahisəli bəyanatlarından sonra, bu açıqlamaları aydınlaşdırmaq üçün bir çoxları müxtəlif izahlar verməyə çalışdılar. Bu kontekstdə ABŞ-ın İordaniya və Livandakı keçmiş səfiri, həmçinin Yaxın Şərq üzrə keçmiş xüsusi elçisi Devid Heyl hesab edir ki, ABŞ prezidentinin istifadə etdiyi “sahiblik” ifadəsi “mütləq mülkiyyət” anlamına gəlmir. Onun sözlərinə görə, bu ifadə məsuliyyət və liderliyi ifadə edir və bu, Yaxın Şərqdə uzun müddətdir ki, bir çoxlarının ABŞ-dan gözlədiyi bir roldur.

Heyl əlavə edib ki, İsrail-ərəb münaqişəsini həll etmək üçün yeni ideyalar irəli sürməyin vaxtı çatıb və bunu belə izah edib: “Mənim üçün maraqlı olan odur ki, mən Yaxın Şərqdə 40 il diplomatiya sahəsində çalışmışam və bu müddətdə ənənəvi düşüncə tərzinin əsiri olmuşuq. Hesab edirəm ki, yeni reallıqlara uyğun yeni ideyalar və yanaşmalar təqdim etməyin vaxtı çatıb. Prezident Tramp müzakirələrdə dəyişiklik yaratmağa çalışır və o, bunda uğur qazanıb.”

Keçmiş Oman səfiri və Yaxın Şərq Siyasəti Şurasının direktoru Riçard Şmirerin fikrincə, Trampın bəyanatlarının məqsədi "İsraildə aşırı sağçı və radikal dinçi qanadın rəğbətini qazanmaq" ola bilər ki, bu da atəşkəs razılaşmasının ikinci mərhələsinə mane olmasın. Lakin Şmirerin sözlərinə görə, bu cür bəyanatlar onun ərəb ölkələri ilə normallaşma səylərini çətinləşdirir.
"Tramp həmçinin İranla mübarizədə ortaq səylərin olmasını istəyir. Bu səbəbdən düşünürəm ki, o, müxtəlif maraqlar arasında tarazlıq yaratmağa çalışır və dedikləri İsraildə müəyyən bir qrupun dəstəyini qazanmaq cəhdi ola bilər ki, bu da onun digər səylərini dəstəkləsin."-deyə o bildiirb.

Keçmiş Küveyt səfiri və ABŞ-ın Təl-Əvivdəki missiyasının keçmiş səfir müavini Riçard Luberon isə Trampın bəyanatlarını izah etmək üçün bir sıra ehtimallar irəli sürüb və "Trampın fikrində nələrin olduğunu anlamağın çətin olduğunu" qeyd edib.

Lakin Heyl, Trampın bəyanatlarının məqsədinin Netanyahunu təəccübləndirmək olduğuna inanmadığını bildirib və bu açıqlamaların mahiyyətinə diqqət yetirilməli olduğunu vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, bu bəyanatlardan iki əsas nəticə çıxarmaq olar: birincisi, Tramp yalnız israillilərlə maraqlanmır, həm də "fələstinlilərin və ərəblərin rifahı və təhlükəsizliyi" ilə maraqlanır. İkincisi isə, o, ABŞ-ın bu problemlərin həllinə kömək etməyə sadiq olmağa hazır olduğunu göstərir. Bununla belə, Heyl fələstinlilərin Misirə və İordaniyaya köçürülməsi çağırışları ilə bağlı bəyanatların nəticələri barədə xəbərdarlıq edib və "Bu, bir çox suallar doğurur: Əgər Qəzzanı tərk etsən, israillilər sənə geri qayıtmağa icazə verəcəkmi? Bu, tamamilə legitim bir sualdır və açıq desəm, bunun baş verəcəyini görmürəm”-deyib.

Şmirer isə Trampın bu kimi bəyanatlarının bölgədə İranın nüfuzunu gücləndirə biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib və deyib: "İran onilliklərdir ki, Fələstin məsələsindən bölgədəki nüfuzunu gücləndirmək və ərəb ictimai rəyinə təsir etmək üçün istifadə edir. Buna görə də düşünürəm ki, biz innovativ və qeyri-adi ideyalar irəli sürməyə davam edərkən, onları müəyyən bir çərçivəyə salmalıyıq ki, İran və ya bölgədəki digər tərəflər tərəfindən bu ideyalar səhv başa düşülməsin və ya sui-istifadə edilməsin. Əks halda, bu, ABŞ-ın ərəblərə və ya fələstinlilərə qarşı olduğu təəssüratını yarada bilər."

Trampın Yaxın Şərq Komandası

Səsləndiriləb əbyanatların fonunda Trampın kürəkəni Cared Kuşnerin Qəzza ilə bağlı əvvəlki bəyanatlarına bənzər fikirlər səsləndirildi. Bu da bəzi insanlara Kuşnerin, rəsmi vəzifəsi olmasa da, Trampa məsləhət və tövsiyə verməyə davam etdiyi fikrini aşıladı. Lakin Heyl, Trampın prezidentliyi dövründə Dövlət Departamentində çalışdığı təcrübəsinə əsaslanaraq vurğuladı ki, "ABŞ prezidenti inanmadığı şeyləri söyləmir." O əlavə edib: "Dedikləri onun düşüncə tərzinin əks etdirir. O, bəlkə də bir çox insandan ideyalar alır, bu da onun köhnə və uğursuz fikirlərin əsiri olmaq istəmədiyini göstərir. Açığı desəm, biz burada hamımız Madrid və Oslo razılaşmaları üçün çox çalışdıq və mübarizə apardıq, amma bunlar bizi yalnız müəyyən bir nöqtəyə gətirdi, o vaxtdan – 1990-cı illərin sonlarından etibarən isə vəziyyət dalana dirəndi."

İki dövlətli həll və Tramp administrasiyasının bu məsələdəki qeyri-müəyyən mövqeyi ilə bağlı suala cavab olaraq Heyl deyib: "İki dövlətli həll məsələsinə qayıtmazdan əvvəl çox uzun bir yol var. Bu hədəfdən imtina etməli olduğumuzu düşünmürəm. Bu problemi bu həll olmadan necə həll edə biləcəyimizi təsəvvür etmək çətindir."

Öz növbəsində, Şmirer Trampın komandasında digər simalardan və onların fikir ayrılıqlarından danışıb. O, xüsusilə ABŞ-ın İsrailə səfiri təyin olunan Mayk Hakbi (hələ Senat tərəfindən təsdiqlənməyib) və BMT-də ABŞ-ın nümayəndəsi Eliz Stefanik kimi şəxsləri qeyd edib və onların fələstinlilərlə bağlı sərt mövqelərini vurğulayıb.

Bununla belə, Şmirer Trampın komandasında Stiv Veytkof kimi insanların varlığından məmnun olduğunu bildirib: "Görünür, cənab Veytkof bu mərhələdə bölgədəki dinamikalar haqqında yaxşı bir baxışa sahibdir. O, Qəzza və İsrailə səfər etmək üçün səy göstərib. Buna görə də, birbaşa məsləhətlər verən belə bir şəxsin olmasından optimistəm və onu bu məsləhətləri dinləməyə davam etməyə təşviq edirəm."

Tramp Ağ Evə gəldikdən sonra İsrailə ənənəvi ABŞ dəstəyini açıq şəkildə əks etdirən bir sıra icra qərarları verdi. Bunlara BMT-nin Fələstinli Qaçqınlara Yardım və İşlər Agentliyinin (UNRWA) maliyyələşdirilməsinin dayandırılması, ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin (USAID) bağlanması və bəzi bölmələrinin Dövlət Departamenti ilə birləşdirilməsi daxildir.