BAKI, AzerVoice, Nailə Babazadə
1979-cu il dekabrın 24-də Sovet İttifaqı 1978-ci il Sovet–Əfqan Dostluq Müqaviləsini əsas gətirərək Əfqanıstana hərbi müdaxilə edib.
Məlumata görə, gecə yarısına yaxın sovet ordusu Kabula genişmiqyaslı hərbi hava daşınması həyata keçirib. Əməliyyatda təxminən 280 nəqliyyat təyyarəsi və hər biri təqribən 8 min 500 nəfərdən ibarət üç hərbi diviziya iştirak edib. Bir neçə gün ərzində Sovet qüvvələri paytaxt Kabula nəzarəti ələ keçirərək Tacbək Sarayına xüsusi hücum bölməsi göndərib. Hafizullah Aminə sadiq olan Əfqanıstan ordusunun bəzi hissələri qısa müddətli, lakin sərt müqavimət göstərib.
Dekabrın 27-də Əfqanıstan Xalq Demokratik Partiyasının (PDPA) “Parçam” fraksiyasının sürgündə olan lideri Babrak Karmal ölkənin yeni hökumət başçısı elan olunub. Eyni zamanda sovet quru qoşunları şimaldan Əfqanıstan ərazisinə daxil olub.
Bununla belə, sovet qüvvələri şəhər mərkəzlərindən kənara, kənd yerlərinə irəlilədikdə güclü müqavimətlə üzləşib. “Mücahidlər” adlanan silahlı qruplar Sovetlərin – xristian və ya ateist qüvvələrin – Əfqanıstana nəzarətini İslama və yerli ənənəvi mədəniyyətə qarşı təhqir kimi qiymətləndiriblər.
Mücahidlər partizan müharibəsi taktikalarından istifadə edərək sürətli hücumlar təşkil edib, daha sonra dağlara çəkiliblər. Onlar Sovetlərdən ələ keçirdikləri və ya ABŞ tərəfindən verilən silahlardan yararlanıblar. Müharibənin gedişatı 1987-ci ildə ABŞ istehsalı olan daşınan “Stinger” zenit-raket komplekslərinin istifadəyə verilməsi ilə dəyişib. Bu silahlar mücahidlərə sovet təyyarə və helikopterlərini müntəzəm şəkildə vurmaq imkanı yaradıb.
Yeni sovet lideri Mixail Qorbaçov müharibədən çıxmağın vaxtı çatdığını bəyan edib. Ruhdan düşmüş və qələbə perspektivi görməyən sovet qoşunları 1988-ci ildə geri çəkilməyə başlayıb. Son sovet əsgəri 1989-cu il fevralın 15-də Əfqanıstan sərhədini tərk edib.
Bu, İkinci Dünya müharibəsindən sonra Sovet İttifaqının Şərqi blokdan kənarda həyata keçirdiyi ilk hərbi əməliyyat olub və Soyuq müharibə dövründə münasibətlərin yumşalması kimi tanınan “detant” mərhələsinin sona çatmasına səbəb olub. Nəticədə SALT II silahların məhdudlaşdırılması sazişi dayandırılıb, ABŞ isə yenidən silahlanma prosesinə başlayıb.
Müharibə zamanı təxminən 15 min sovet əsgəri həlak olub. Uzunmüddətli təsirlər isə olduqca ağır olub. Ekspertlər bildirirlər ki, bu müharibə Sovet İttifaqının həm maliyyə, həm də imic baxımından ciddi itkilər yaşamasına və 1991-ci ildə imperiyanın dağılmasına zəmin yaradıb. Eyni zamanda, münaqişə terror qruplarının formalaşması üçün münbit şərait yaradıb və Usamə bin Ladenin yüksəlişinə yol açıb.