BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Livanın Hizbullahın silahsızlaşdırılması və dövlət hakimiyyətinin gücləndirilməsi ilə bağlı müzakirələrinin intensivləşdiyi bir vaxtda, prezident Mahmud Abbasın ölkəyə səfəri fonunda yeni bir mövzu da gündəmə gəlib: fələstinli qaçqın düşərgələrindəki silahlı qruplaşmaların nəzarət altına alınması. Ekspertlər bu məsələnin Livan üçün Hizbullahın silahsızlaşdırılması qədər əhəmiyyətli və riskli olduğunu bildirirlər.
Livanlılar Abbasın səfərinin bu
prosesə fələstinli tərəfdən siyasi dəstək qazandıracağına ümid
edir. Lakin prezident Abbas üçün bu səfər həm də regionda və
beynəlxalq arenada öz siyasi varlığını xatırlatmaq vasitəsidir.
Çünki son aylarda ona qarşı artan tənqidlər, yeni mərhələdə onun
liderliyinə qarşı müqavimət və Fələstin rəhbərliyində islahatların
labüdlüyü fikrini gücləndirib.
Silahlı Düşərgələr: Hizbullah qədər
təhlükəlidirlərmi?
Livan məsələləri üzrə mütəxəssislər vurğulayırlar ki, düşərgələrdəki silahlar da Hizbullahın arsenalı qədər təhlükə yaradır. Bu silahların bir hissəsi məhz Hizbullah və İran tərəfindən təmin edilib. Xüsusilə HƏMAS və İslami Cihad qruplaşmalarına mənsub döyüşçülər İran və Hizbullah mütəxəssisləri tərəfindən təlim alıblar. Beləliklə, bu qüvvələr lazım gəldikdə Hizbullah tərəfindən "ehtiyat qüvvə" kimi istifadə oluna bilər.
Həmçinin istisna edilmir ki,
Hizbullah bəzi silahlarını dövlət orqanlarının daxil ola bilmədiyi
fələstinli düşərgələrdə gizlədir.
Addımlar ardıcıl olacaq, yoxsa paralel?
Hazırda Livan hökumətinin Hizbullah və fələstinli düşərgələrin silahsızlaşdırılması məsələlərini hansı ardıcıllıqla həll edəcəyi bəlli deyil. Lakin bir məqam dəqiqdir: dövlət özündən kənar heç bir silahlı qüvvənin mövcudluğuna icazə vermək niyyətində deyil.
ABŞ-ın Yaxın Şərq üzrə nümayəndəsinin müavini Morqan Ortaqus bildirib ki, Livan hələ də Hizbullahın tam silahsızlaşdırılması üçün "çox iş görməlidir". O, Qətərdə keçirilən iqtisadi forumda deyib ki, Livan rəhbərliyi son altı ayda son 15 ildəkindən daha çox irəliləyişə nail olub, lakin hələ kifayət deyil.
Ortaqus bildirib: “ABŞ
Hizbullahın ölkə daxilində – təkcə Litani çayının cənubunda deyil –
hər yerdə silahsızlaşdırılmasını istəyir.” O, Livan
rəhbərliyini bu istiqamətdə konkret qərar verməyə çağırıb.
Fələstin düşərgələri: suverenlik və gücün
göstəricisi
Livanın fələstinli düşərgələr üzərində nəzarəti bərpa etməsi ölkənin suverenliyinin və təhlükəsizlik orqanlarının imkanlarının nümayişi baxımından mühüm addım olacaq. Bu, eyni zamanda ABŞ-a da ordunun fəaliyyət qabiliyyəti barədə müsbət siqnal göndərmək məqsədi daşıyır.
Qeyd edək ki, fələstinli
düşərgələr onilliklərdir hüquqi və təhlükəsizlik baxımından Livan
dövlətinin tam nəzarətindən kənarda fəaliyyət göstərir.
Orada idarəçilik əsasən fələstinli fraksiyaların
əlindədir.
Prezident Cözef Aun: Sülh və savaş qərarı yalnız dövlətə
aiddir
Livan prezidenti Cözef Aun Misirin “ON TV” kanalına verdiyi
müsahibədə bildirib:
“Silah yalnız
dövlətin əlində olmalıdır. Savaş və sülh qərarını yalnız dövlət
verməlidir. Burada söhbət təkcə Hizbullahdan yox, həm də fələstinli
düşərgələrdəki silahlardan gedir.”
O, bu məsələni Abbasla müzakirə edəcəyini də bildirib.
Abbasın ziyarətindən gözləntilər realdırmı?
Müşahidəçilər Livanın Abbasın səfəri ilə silahsızlaşdırma
istiqamətində əsaslı nəticə əldə edəcəyinə dair gözləntilərini real
saymırlar. Regiondakı mürəkkəb siyasi vəziyyət, düşərgələrdə
müxtəlif qrupların təsiri və Abbasın onlara qarşı zəif təsir
imkanları bu prosesin mürəkkəbliyini artırır. Abbasın bu səfərinin
dialoqu başlatmaq baxımından əhəmiyyətli ola biləcəyi qeyd edilsə
də, bu təşəbbüsün gerçək siyasi nəticələrə gətirib çıxaracağı
hələlik sual altındadır.
Fələstin rəhbərliyinə daxili tənqidlər
Bəzi fələstinli dairələr Mahmud Abbası Qəzzada HƏMAS-ın 2023-cü ilin oktyabrındakı hücumundan sonra yaranan dağıntıya görə məsuliyyət daşımaqda ittiham edirlər. Onun rəhbərlik etdiyi Fələstin Muxtariyyəti nə bölgəyə nəzarət edə bildi, nə də HƏMAS-ın qarşısını almağa çalışdı. Üstəlik, Abbasın Fəth hərəkatı daxilində də liderlik böhranı yaşanır.
Onun təşəbbüs göstərməməsi və
Fələstin Azadlıq Təşkilatına daxil olan fraksiyaları bir araya
gətirə bilməməsi rəhbərliyi zəiflədib, HƏMAS-ın hərbi və
siyasi nüfuzunu artırıb.
Ziyarət fonu və ümumi razılaşma
Bu, Mahmud Abbasın 2017-ci ildən bəri Livana ilk səfəridir və üç
gün davam edəcək. Livanda hazırda 220 mindən çox fələstinli
yaşayır. Onlar sıx və ağır şəraitdə yerləşən düşərgələrdə
məskunlaşıblar və ölkədə bir çox sahələrdə işləmək hüququndan
məhrumdurlar.
