BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
İranın sabiq xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərif ilə Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov arasında 2015-ci il nüvə sazişindəki “Snapback” (sanksiyaların bərpası mexanizmi) bəndi ilə bağlı açıq mübahisə genişlənərək artıq İran daxilində siyasi çəkişməyə çevrilib.
Bu polemika təkcə Zərif və Lavrov arasında qalmayıb, danışıqlar dövründə Atom Enerjisi Təşkilatının rəhbəri və sabiq xarici işlər naziri olmuş Əli Əkbər Salehi də daxil olmaqla keçmiş iranlı rəsmilərin reaksiyasına səbəb olub. Uzun müddət sükutunu qoruyan Salehi rus mövqeyini müdafiə edib və dolayı şəkildə Zərifin bəyanatlarını tənqid edib.
Salehinin çıxışı İran siyasi dairələrində “Snapback” bəndinin kim tərəfindən daxil edildiyi və bu maddənin sonradan Tehrana qarşı beynəlxalq sanksiyaların bərpasına yol açdığı barədə yaranmış fikir ayrılıqlarının dərinliyini üzə çıxardı. Bir çox müşahidəçilər bu bəndi “İrana son anda təlqin edilmiş hüquqi tələ” adlandırır.
Oktyabrın 17-də yayımlanan videomüsahibəsində Salehi bildirib ki, Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov “bir iclasda Snapback bəndinin daxil edilməsinə etiraz edib və bunun Rusiyanı veto hüququndan məhrum etdiyini söyləyib”.
Bu bəyanat Zərifin əvvəlki ittihamlarına dolayı cavab idi. Zərif Lavrovu “yalan danışmaqda və faktları təhrif etməkdə” günahlandırmış, Rusiyanın danışıqlar zamanı İranın maraqlarına zidd təkliflər irəli sürdüyünü bildirmişdi.
Zərif bir açıqlamasında demişdi ki, “danışıqlardan birində Con Kerri hər altı aydan bir iki üzvün tələbi ilə BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin uzadılması təklifini verdi. Mən bunu təhqir hesab edib rədd etdim. Sonra Kerri dedi ki, bu təklif Lavrovdan gəlir”.
Salehi isə əlavə edib ki, “amerikalılar Snapback bəndini sazişə daxil etməyə çalışırdılar ki, istənilən vaxt üzərimizdə bir ‘asılmış qılınc’ qalsın. ABŞ ağıllı şəkildə Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvünü sanksiyaların bərpasını dayandırmaq üçün veto hüququndan məhrum etdi”.
Lavrov isə oktyabrın 14-də verdiyi açıqlamada Snapback mexanizmini “hüquqi tələ” adlandıraraq bildirmişdi ki, bu məsələ “danışıqların son mərhələsində birbaşa Zərif və o vaxtkı ABŞ dövlət katibi Con Kerri arasında razılaşdırılıb”.
Zərif isə buna cavab olaraq “Lavrovun iddialarının doğru olmadığını” və “Snapback-in Kerri ilə onun arasında müzakirə mövzusu olmadığını” qeyd edib. O həmçinin bildirib ki, “rus və fransız təklifləri bundan daha pis idi və böyük çətinliklə mətndən çıxarıldı”.
Bu mübahisə Böyük Britaniya, Fransa və Almaniyanın “Snapback” mexanizmini aktivləşdirməsi fonunda daha da qızışdı. Bu addım İran üzərinə beynəlxalq sanksiyaların, o cümlədən silah embarqosunun bərpasına gətirib çıxardı. Moskva isə bu qərarı tanımadığını bəyan etdi.
Zərif son bəyanatlarında Lavrovun İrana qarşı “aşağılayıcı təkliflər” verdiyini, məsələn, silah embarqosunun qaldırılması müddətinin beş illə məhdudlaşdırılmasını təklif etdiyini bildirmişdi. Tehran bu təklifi rədd etmişdi.
Qeyd edək ki, “Snapback” bəndi nüvə sazişinin iştirakçısı olan istənilən dövlətə BMT Təhlükəsizlik Şurasında səsverməyə ehtiyac olmadan İran üzərinə sanksiyaları bərpa etmək imkanı verir. Tehran bunu Qərbin İrana təzyiq vasitəsi kimi istifadə etdiyi “hüquqi boşluq” adlandırır.