BAKI,AzerVoice, Analitik Təhlil Mərkəzi
İslam ölkələri qlobal siyasətin formalaşmasında əsas rol oynamağa imkan verən böyük iqtisadi və strateji gücə malikdirlər. Bu imkanlar təbii sərvətlər – neft və qaz, böyük demoqrafik gücü olan insan kapitalı, həmçinin qitələri birləşdirən strateji coğrafi mövqe kimi üstünlükləri əhatə edir. Bu amillər, əgər baxışlar və maraqlar birləşdirilərsə, İslam ölkələrinə ticarət, iqtisadiyyat və beynəlxalq siyasətin istiqamətlərinə təsir etmək üçün böyük güc verir.
Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM)
Bir sıra İslam ölkələrinin ÜDM göstəricilərinə baxıldıqda, onların iqtisadi çəkisi və qlobal iqtisadiyyatda əsas mövqeyi aydın görünür. Bu ölkələr yalnız böyük istehlak bazarları deyil, həm də zəngin təbii resurslara, inkişaf etmiş infrastruktur və ixtisaslı insan potensialına sahibdir. Bu isə onları beynəlxalq ticarət və qlobal investisiya sahəsində mühüm oyunçuya çevirir.
2024-cü ildə bir sıra aparıcı İslam ölkələrinin ÜDM göstəriciləri (Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Fondunun məlumatlarına görə):
İndoneziya: 1,47 trilyon dollar
Türkiyə: 1,34 trilyon dollar
Səudiyyə Ərəbistanı: 1,11 trilyon dollar
Malayziya: 447 milyard dollar
İran: 434 milyard dollar
Bu iqtisadi güc qlobal investisiya və strateji ittifaqlar yaratmaq üçün böyük imkanlar yaradır.
İslam ölkələrinin əsas resursları və iqtisadi “silahları”
Neft
Dünyanın ən böyük neft istehsalçıları və ixracatçıları İslam ölkələridir. “Petrochem Expert” platformasının məlumatlarına görə:
Səudiyyə Ərəbistanı
İstehsal: gündəlik 10 milyon barel neft hasil edir.
Ehtiyatlar: 260 milyard bareldən çox təsdiqlənmiş ehtiyatla dünyada birinci yerdədir.
İraq
İstehsal: gündəlik 4,5 milyon barel.
Ehtiyatlar: 145 milyard barel, bölgədə ikinci ən böyük ehtiyat.
Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri
İstehsal: gündəlik 4 milyon barel.
Ehtiyatlar: 100 milyard barel təsdiqlənmiş ehtiyat.
Küveyt
İstehsal: gündəlik 3 milyon barel.
Ehtiyatlar: 101 milyard barel təsdiqlənmiş ehtiyat.
İran
İstehsal: təqribən 3,5 milyon barel (geosiyasi amillər və sanksiyalar səbəbilə dəyişir).
Ehtiyatlar: 157 milyard barel təsdiqlənmiş ehtiyat, dünyada dördüncü yerdə.
OPEC üzvü olan bu ölkələr dünya enerji bazarının sabitliyi və siyasətində həlledici rol oynayırlar.
Qaz
“Rystad Energy” tədqiqatlarına görə, 2025-ci ildə Yaxın Şərqdəki İslam ölkələri dünyada ikinci ən böyük qaz istehsalçısı olacaq. Hazırda gündəlik 70 milyard kub fut qaz istehsal olunur. Bu göstərici 2030-cu ilə qədər 30%, 2035-ci ilə qədər isə 34% artacaq.
2030-cu ilə qədər bölgə əlavə 20 milyard kub fut istehsal edəcək ki, bu da Avropanın mövcud qaz tələbinin yarısına bərabərdir.
Əsas oyunçulardan olan Qətər, Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ. Qətərin “Şimal Qaz Sahəsi” layihəsi LNG istehsalını 77 milyon tondan 142 milyon tona yüksəldəcək.
İstehsalda liderlər: İran (25 milyard kub fut/gün), Qətər (16 milyard kub fut/gün), Səudiyyə (8 milyard kub fut/gün).
Digər sərvətlər
İslam ölkələri fosfat, potaş, uran, nadir metallar və qızıl ehtiyatları ilə də zəngindir. Məsələn, ərəb ölkələri birlikdə dünya fosfat ehtiyatlarının 80,7%-ni təşkil edir – təqribən 59,75 milyard ton. Bu, regionu qlobal iqtisadi balansda mühüm oyunçuya çevirir.
Beynəlxalq ticarət
İslam ölkələri strateji mövqeyi və böyük bazarları sayəsində qlobal ticarətdə önəmli rol oynayırlar.
İndoneziya (2024)
Ümumi ticarət: 498,36 milyard dollar (+3,68%)
İxrac: 264,7 milyard dollar
İdxal: 233,7 milyard dollar
Ticarət profisiti: 31 milyard dollar
Əsas tərəfdaşlar: Çin, ASEAN, ABŞ.
Malayziya (2024)
Ümumi ticarət: 2,879 trilyon rinqqit (+9,2%)
İxrac: 316,68 milyard dollar
İdxal: 287,91 milyard dollar
Profisit: 77 milyard dollar
Əsas tərəfdaşlar: ASEAN, ABŞ, Aİ, Tayvan.
Türkiyə (2024)
Ümumi ticarət: 605,86 milyard dollar
İxrac: 261,855 milyard dollar
İdxal: 344,020 milyard dollar
Defisit: 82,22 milyard dollar
Əsas tərəfdaşlar: Almaniya, ABŞ, Böyük Britaniya.
Səudiyyə Ərəbistanı (2024)
Qeyri-neft ixracı: 137,29 milyard dollar
İdxal: 232,81 milyard dollar
Əsas tərəfdaşlar: Çin, ABŞ, BƏƏ.
BƏƏ (2024)
Ümumi ticarət: 1,424 trilyon dollar (+49% 2021-lə müqayisədə)
İxrac: 603 milyard dollar
İdxal: 539 milyard dollar
Qeyri-neft ticarəti: 817 milyard dollar
İslam ölkələrinin iqtisadi gücü artıq tarixi presedentlə təsdiqlənib. 1973-cü ilin Oktyabr müharibəsi zamanı ərəb ölkələri, OAPEC və Səudiyyə Ərəbistanının liderliyi ilə, İsraili dəstəkləyən Qərb dövlətlərinə qarşı neft embarqosu tətbiq etdi. Bu addım qlobal enerji böhranına, neft qiymətlərinin kəskin artmasına və dünya iqtisadiyyatında ciddi silkələnməyə səbəb oldu. Məqsəd yalnız iqtisadi təsir göstərmək deyildi – əsas hədəf İsrailin işğal olunmuş torpaqlardan çıxarılması və fələstinlilərin hüquqlarının tanınması idi.
İndi isə sual belədir: İslam ölkələri bu gücdən indi də istifadə edə bilərmi?
İsrailin “Böyük İsrail” planları və Dohaya hücumu fonunda cavab İslam ölkələrinin liderlərinin əlindədir. Hazırda Dohada toplaşan dövlət başçıları mövcud geosiyasi şəraiti qiymətləndirərək, İslam dünyasının hansı istiqamətdə addım atacağına qərar verəcəklər.
