BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
İsrailin Dohada HƏMAS rəhbərliyinə aid yaşayış yerlərinə endirdiyi hava zərbəsi Qəzzada davam edən müharibənin gedişatında təhlükəli bir dönüş nöqtəsi oldu. Bu hadisə Vaşinqtonun müttəfiqi və İsraillə fələstinli qruplar arasında ənənəvi vasitəçi sayılan Qətəri ilk dəfə bu qədər birbaşa və görünməmiş şəkildə qarşıdurmanın mərkəzinə gətirdi.
Doha baş verənləri “qorxaq hücum” adlandıraraq HƏMAS-ın Siyasi Bürosuna aid rəhbərlərin yaşayış yerlərinin hədəfə alındığını açıqladı. İsrail isə bunun “HƏMAS terror rəhbərliyinə” qarşı həyata keçirilmiş əməliyyat olduğunu bildirdi və bunu hərəkatın kadrlarını harada olurlarsa, orada izləyib məhv etmək kampaniyasının davamı kimi təqdim etdi.
Ən həssas məqam isə zərbənin xarakterindən çox, Ağ Ev rəsmisinin ABŞ-ın əməliyyat barədə əvvəlcədən məlumatlandırıldığını açıqlaması oldu. Bu fakt Qətər–ABŞ münasibətlərini mürəkkəb bir sınaq qarşısında qoyur.
Qətər onilliklərdir regionda ABŞ-ın ən böyük hərbi bazası olan Əl-Udeyd bazasına ev sahibliyi edir və Mərkəzi Komandanlığın (CENTCOM) qərargahı burada yerləşir. Təhlükəsizlik, enerji və vasitəçilik məsələlərində Vaşinqtonun strateji tərəfdaşı olan Qətərin ərazisində ABŞ-ın razılığı və ya ən azı susqunluğu ilə İsrailin zərbə endirməsi siyasi-diplomatik problem yaradır. Bu, həm də Qətərin suverenliyinə toxunma və vasitəçi rolunun zədələnməsi kimi qəbul olunur.
Qətər illərdir qurduğu mürəkkəb diplomatik əlaqələr sayəsində Vaşinqtonla HƏMAS arasında əsas rabitə kanalı rolunu oynayıb. Məhbus mübadiləsi və atəşkəs sazişlərində ən mühüm vasitəçi məhz Qətər olub. İndi isə HƏMAS rəhbərlərinin onun ərazisində hədəfə alınması bu statusu sarsıdır və vasitəçilik prosesində iştirak edən tərəflərin təhlükəsizliyinin təminatına dair suallar doğurur.
Hadisənin dərhal ardınca Dohada gərgin təhlükəsizlik mənzərəsi yarandı, şəhərdə partlayışlardan sonra təhlükəsizlik kordonu tətbiq olundu. Amma əsas təsirlər Qətərin xarici siyasətində hiss olunacaq: bir tərəfdən, Doha Vaşinqtondan belə əməliyyatların təkrarlanmaması üçün aydın təminatlar tələb edəcək; digər tərəfdən isə beynəlxalq ictimaiyyətin İsrailin ərazisinə müdaxiləsinə yönəlmiş qınaq dalğasından istifadə edərək, HƏMAS liderlərini qonaq etməsini vasitəçilik rolu çərçivəsində təqdim edəcək. Bu arqument Qərb paytaxtlarına da yaxşı məlumdur, çünki onların Qətərin diplomatik kanallarına ehtiyacı var və real alternativləri yoxdur.
Vaşinqton isə son dərəcə həssas bir balans qarşısındadır: o, İsrailin hərbi-siyasi əsas dayağıdır, eyni zamanda Qətəri regiondakı qüvvələrinin mərkəzi və əvəzolunmaz tərəfdaş kimi görür. Buna görə də ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyasının böhranın Dohayla açıq qarşıdurmaya çevrilməsinə imkan verməsi az ehtimal olunur. Əksinə, gözlənilir ki, ABŞ böhranı sakitləşdirmək üçün təminat mesajları göndərəcək və təkrar hücumların qarşısını almağa yönəlik gizli təhlükəsizlik razılaşmalarını yenidən formalaşdıracaq.
Bununla belə, mənəvi zərbə artıq dəyib. Regional və beynəlxalq ictimai rəydə Qətərin suverenliyinin tam şəkildə hörmət olunmadığı və Vaşinqtonun İsrailin görünməmiş müdaxiləsinə göz yumduğu təsəvvürü yarandı.
Bu mənzərə Dohanın müəyyən mövzularda siyasətini yenidən nəzərdən keçirməsinə, yaxud ən azı diplomatik kanallarını şaxələndirərək Avropa və Asiya tərəfdaşlarını vasitəçilik səhnəsində gücləndirməsinə səbəb ola bilər. Bu, ABŞ və İsrailin birtərəfli qərarlarından asılı qalma riskini azaltmaq üçün atıla biləcək addım ola bilər.
Regional müstəvidə isə Qətər açıq Körfəz dəstəyi qazandı. Xüsusilə Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin mövqeyi göstərdi ki, bu müdaxilə təkcə Qətərin məsələsi kimi deyil, ümumi Körfəz təhlükəsizlik sisteminə yönəlmiş bir təhdid kimi qəbul olunur. Bu isə gələcəkdə İsrailin istənilən əsasla Körfəz paytaxtlarını hədəfə almasına qarşı ortaq mövqe formalaşdırılması ehtimalını gücləndirir.
Nəticə etibarilə, Dohaya endirilən İsrail zərbəsi təkcə hərbi əməliyyat deyildi. O, çoxölçülü siyasi mesaj idi: İsrail rəqiblərini hər yerdə izləyə biləcəyini göstərdi, ABŞ isə dolayı yolla İsrailin müdafiəsini Qətəri çətin vəziyyətə salmaq bahasına belə üstün tutdu.
Amma Qətərin və beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyası göstərdi ki, bu yol son dərəcə risklidir. Dohanın hədəfə alınması müharibə və vasitəçilik proseslərini asanlaşdırmaqdan çox çətinləşdirə bilər. Buna görə də ən real ssenari böhranın Doha və Vaşinqton arasında yeni anlaşmalarla cilovlanmasıdır. Bu anlaşmalar Qətərin suverenliyini qorumaqla yanaşı, İsrailin ABŞ dəstəyini davam etdirməsinə imkan verəcək və eyni zamanda Qətərin bütün tərəflər üçün zəruri olan vasitəçi rolunu saxlayacaq.
